Morgunblaðið | 25.6.2003 | 5:30 | Uppfært 7:30

Alþjóðahvalveiðiráðið - framtíðarhorfur hvala og hvalveiðimanna: Ráðinu hefur enn á ný mistekist að sinna verkefnum sínum

Á nýafstöðnum fundi Alþjóðahvalveiðiráðsins var tekist á um málefni sem koma til með að móta framtíð hvala og hvalveiðimanna. Auk efnislegra umræðna, þ.e. sem varða hvalveiðar, ber mikið á pólitískri og hugmyndafræðilegri umræðu á þessum vettvangi, en Berlínarfrumkvæðið margumrædda sýnir berlega þann ágreining sem er milli þeirra ríkja, sem vilja vernda hvern einasta hval, og hinna, sem vilja vernda hvalastofna. Í þessu felst, að mínu mati, aðalágreiningsefnið, hvort ráðinu beri að vernda hvalastofna svo að hægt sé að nýta þá eins og aðrar auðlindir sjávarins eða hvort þessar skepnur eigi sér sérstöðu í dýraheiminum og vernda beri hvert einasta dýr.

Nær jafnstórir hópar

Þessi hugmyndafræðilegi ágreiningur kemur berlega fram í atkvæðagreiðslu innan ráðsins. Þegar verið er að greiða atkvæði á þessum fundi skiptir minnstu hvort um er að ræða menn eða málefni, ráðinu er skipt í tvo næstum því jafn stóra hópa og hvorugum verður nokkuð ágengt. Ísland er í hópi þeirra þjóða sem vilja nýta hvali og hvalaafurðir, með Norðmönnum, Japönum og fleirum, en á móti eru þjóðir eins og Ástralía, Nýja Sjáland og Bretland, sem skilgreina sig sem hvalaverndunarsinna, þótt hvalfriðungar séu nær lagi miðað við tillögur þeirra innan ráðsins, nema þegar um frumbyggjaveiðar er að ræða.

Alþjóðahvalveiðiráðið telur nú 51 þjóð, sá nýjasta - Belize - gekk í ráðið á miðjum fundi miðvikudaginn 18. júní, þegar aðildarbréf sem sent var 26. maí barst loksins réttri skrifstofu í utanríkisráðuneyti Bandaríkjanna. 52. ríkið, Fílabeinsströndin, komst ekki inn í ráðið að þessu sinni, því aðildarbréf þeirra (sem var sent 13. maí) barst ekki í tæka tíð til Bandaríkjanna. Þessar þjóðir, auk nokkurra annarra sem talið er líklegt að muni ganga í ráðið á næstunni, sátu fundinn sem áheyrnaraðilar. Í upphafi fundar tóku nokkrar þjóðir sér tíma til þess að mótmæla aðild Íslands enn á ný, en í allt hafa 18 þjóðir mótmælt aðild Íslands með fyrirvara gegn hvalveiðum. Með þessum mótmælum neita viðkomandi þjóðir einungis að mynda tvíhliða samband við Ísland á þeim vettvangi sem Alþjóðahvalveiðiráðið er; mótmælin koma ekki í veg fyrir að Ísland sé fullgildur aðili að ráðinu.

Hafa lítið með hvali að gera

Margar þær þjóðir sem nú eru meðlimir í ráðinu hafa lítið sem ekkert með hvali eða hvalveiðar að gera. Austurríki og Sviss taka mikinn þátt í allri starfsemi ráðsins, en smærri ríki, t.d. Afríkuþjóðir, sem eiga mikið undir sjávarnytjum komið, láta minna fyrir sér fara þótt þær telji þennan vettvang mikilvægan, einmitt vegna þess að hér ber á góma mál, sem gætu komið upp í umræðum um fiskveiðar þegar fram líða stundir.

Þær tóku það því nærri sér þegar vegið var að fullveldi þeirra í dreifiriti náttúrufriðunga á fundinum og því haldið þar fram að Japan hefði einfaldlega keypt þessar þjóðir inn í ráðið. Í kjölfar þeirrar umræðu tók eitt viðkomandi ríkja það fram að Greenpeace hefði greitt aðildargjöld síns lands í upphafi og jafnframt sent fulltrúa á fundi ráðsins, stjórnin hefði ekki einu sinni vitað af aðild sinni fyrr en löngu síðar. Það er þó athyglisvert, að ríki sem þiggja mikla þróunaraðstoð frá Japan, s.s. Perú og Indland, greiða yfirleitt atkvæði á móti þeim og Marokkó, sem er eitt þeirra ríkja sem oft er minnst á í þessu sambandi, situr gjarna hjá í atkvæðagreiðslum. Fulltrúi Fílabeinsstrandarinnar benti á að það væri Afríkuþjóðum hagstæðara að fylgja stefnu ESB innan ráðsins, því þaðan fengju þau mun meiri þróunaraðstoð en frá Japan.

Í kjölfar þeirra ásakana, að þessi ríki væru einungis handbendi Japans í ráðinu var haldinn fundur fastafulltrúa til ráðsins og var þar samþykkt, að þessar ásakanir væru að öllu leyti óviðeigandi. Fulltrúarnir samþykktu einróma að krefjast afsökunarbeiðna frá viðkomandi aðilum og var þeim bannað að gefa út frekari áróður það sem eftir var fundar.

Bera hag hvala fyrir brjósti

Berlínarfrumkvæðið, sem hlotið hefur mesta umræðu af efnisþáttum þessa fundar, var lagt fram af 19 ríkjum, sem segja sig bera hag hvala fyrir brjósti. Það hlaut atkvæði 25 ríkja, en 20 voru á móti (nokkur ríki máttu ekki greiða atkvæði vegna vangoldinna aðildargjalda og eitt sat hjá). Eitt þeirra ríkja sem lagði tillöguna fram hafði þó ekki fyrir því að greiða aðildargjöld sín og gat því ekki greitt atkvæði með tillögunni.

Þá liggur fyrir löggjafarþingi Bandaríkjanna tillaga sem, verði hún samþykkt, veitir herliði landsins undanþágu frá verndarlöggjöf um sjávarspendýr (Marine Mammal Protection Act) og gefur þeim undanþágu frá því að gefa upp hversu mörg sjávarspendýr eru drepin á heræfingum. Tilraunir til að fá skoðanir bandarísku sendinefndarinnar á þessu misræmi í stefnu stjórnarinnar voru tilgangslausar, því enginn virtist nógu hátt settur til að svara spurningum.

Hluti strikaður út

Upphaflega var í tillögunni um Berlínarfrumkvæðið málsgrein um stofnun á verndunarnefnd innan ráðsins og í þeirri grein var einnig minnst á breytingu á framkvæmdareglum ráðsins. Tillögur um slíkar breytingar þarf að leggja fyrir ráðið a.m.k. 60 dögum áður en á að ræða þær og fyrsta tillaga að frumkvæðinu er dagsett 20. maí 2003.

Danmörk hóf máls á þessum vanda og fékk því framgengt að þessi hluti tillögunnar yrði strikaður út áður en kom til atkvæðagreiðslu (fastafulltrúi Danmerkur er nýkjörinn formaður ráðsins og formaður RMS-nefndarinnar, svo honum hefur eflaust þótt að sér vegið með þessari tillögu), en í þessum hluta var einmitt mælt fyrir um fjárframlög til umræddrar nefndar. Að því er hvalveiðiþjóðum og stuðningsmönnum þeirra finnst þarf núna að leggja fram tillögu um fjárveitingar til nefndarinnar, en stuðningsmenn Berlínarákvæðisins vilja halda fyrsta fund nefndarinnar fyrir næsta ársfund ráðsins, svo hér er enn eitt efnið fyrir þessa tvo hópa til að deila um.

Tölvupóstur frá Greenpeace

Í umræðu um Berlínarfrumkvæðið tóku hvalfriðunarþjóðirnar oft fram að með þessu frumkvæði væri ekki verið að vega að þeim stjórnunaráætlunum sem eru í vinnslu (þ.e. RMS, Revised Management Scheme), heldur einungis að leggja aukna áherslu á verndun hvalastofna. Fulltrúi innan dönsku sendinefndarinnar sagðist þó hafa séð tölvupóstskeyti frá Greenpeace þar sem skýrt og skilmerkilega var tekið fram að þessi tillaga væri lögð fram sérstaklega til að koma í veg fyrir að RMS yrði nokkurn tímann samþykkt. Á blaðamannafundi á fyrsta degi ráðsins, þar sem tillagan var kynnt, tók fulltrúi Bandaríkjanna líka til máls og sagði að frummælendur tillögunnar vildu að öllum vísindaveiðum yrði hætt og að einungis yrðu framkvæmdar rannsóknir sem ekki yrðu dýrunum að bana. Þá sagði fulltrúi Hollands að stofna ætti eins mörg griðasvæði fyrir hvali og hægt væri og að binda ætti enda á allar hvalveiðar. Það virðist ólíklegt að ríki sem taka svo skilmerkilega fram að þau séu mótfallin öllum hvalveiðum sættist nokkurn tíma á að veita öðrum ríkjum veiðikvóta, sérstaklega þegar ríki á borð við Bretland taka það fram að hvalaskoðanir séu eina þolanlega leiðin til að nýta hvali. Fulltrúi Nýja Sjálands tók undir þetta viðhorf þegar hann sagði að hvalaskoðanir væru hluti af hvalveiðiiðnaðinum, hvalveiðisinnum til mikillar undrunar.

Hér ber þó áhugavert málefni á góma því skv. þessum yfirlýsingum, og ef hvalveiðiráðið hefur hæfni til þess að fjalla um hvalaskoðanir, ættu öll þau aðildarríki sem nýta hvali á slíkan hátt að greiða hærri aðildargjöld. Aðildargjöldin eru nú þegar viðkvæmt umræðuefni þar sem þróunarlönd telja þau vera svo há að þau letji ríki frekar en hvetji til að ganga í ráðið.

Griðasvæðum hafnað

Auk Berlínarfrumkvæðisins voru lagðar fram nokkar tillögur á fundinum, sem miða að því að auka verndarráðstafanir fyrir hvali og önnur sjávarspendýr. Sl. þrjú ár hefur t.d. verið lögð fram tillaga um að stofna griðasvæði í Suður-Atlantshafi, en sú tillaga var felld, 24 gegn 19. Svipuð tillaga um griðasvæði í Suður-Kyrrahafi var felld með 24 atkvæðum á móti 17. Þar sem þessar tillögur myndu breyta stjórnunarákvæðum ráðsins þarf ¾ atkvæða til að samþykkja þær. Atkvæðagreiðslurnar vegna griðasvæðanna virðast vera eini efnislegi þátturinn þar sem hvalveiðiþjóðirnar láta skína í tennurnar og neita að láta undan, en það hefur lengi vakið athygli fræðimanna að ekki sé meira gert af því innan ráðsins að neita t.d. Bandaríkjamönnum um kvóta fyrir frumbyggjaveiðar sínar, nema þeir láti undan í öðrum málaflokkum.

Nóg boðið

Í umræðum um griðasvæðatillögurnar var helst eftirtektarvert að fulltrúi Palau, smáríkis í Kyrrahafi, sem sat hljóður lengst af fundarins sá ástæðu til þess að skamma nágranna sína, Nýja Sjáland og Ástralíu, fyrir áreiti og tók það fram að hann myndi ekki sitja hjá í atkvæðagreiðslu um þetta efni. Nágranni hans frá Salómonseyjum sat hins vegar hjá og aðspurðir sögðust þeir líta svo á, að þessi stærri ríki í Kyrrahafi væru að reyna að stjórna þeim minni og að þeim væri nú nóg boðið. Fulltrúi Salómonseyja sagði einnig frá því að þegar þessi sama umræða var í gangi fyrir ári hefði hann neitað Áströlum að greiða með þeim atkvæði. Skömmu síðar fékk hann símbréf frá forsætisráðherra Salómonseyja, þar sem hann var beðinn um að fara að beiðni Ástrala. Nokkrum mínútum síðar birtust Ástralarnir með ljósrit af símbréfinu til að vera vissir um að hann hefði örugglega fengið það, en hann ákvað að sitja hjá í atkvæðagreiðslunni, það árið og í ár.

Mikið áreiti

Þetta áreiti, sem Palau og Salómonseyjar lýsa, er nokkuð sem ríkin við Karíbahaf hafa lengi kvartað undan og er ein meginástæða þess að þessi ríki studdu tillögu Japans um að atkvæðagreiðslur yrðu leynilegar. Á illa sóttri blaðamannaráðstefnu á þriðjudagsmorgun ræddu fulltrúar Afríkuþjóða svipaðan vanda. Fulltrúi Beníns sagði að ríkisstjórn hans hefði gengið í ráðið til að stuðla að sjálfbærri nýtingu sjávarauðlinda og fulltrúi Gíneu bætti því við að samtök strandliggjandi Afríkuríkja hefðu það á stefnuskrá sinni að öll Afríkuríki ættu að ganga í alþjóðastofnanir, sem hafa með náttúruauðlindir að gera. Því lýstu þessi ríki undrun sinni og hneykslan á fréttum um að sum ríki væru keypt inn í ráðið og tóku fram að þeim þætti þetta lýsa kynþáttafordómum, þar sem aldrei væri annað eins rætt þegar Evrópuþjóðir sem engra hagsmuna eiga að gæta gerðust aðilar að ráðinu.

Það er ólíklegt að hvalirnir sjálfir græði nokkuð á því að verndunarnefnd sú, sem Berlínarákvæðið kveður á um, verði stofnuð, því þeir stofnar, sem helst eru í útrýmingarhættu, eru oft veiddir af frumbyggjaþjóðum og því undanþegnir hvalveiðibanninu. Þá eru þær hættur, sem steðja að hvölum eins og öðrum sjávardýrum, vegna mengunar utan þess efnis sem ráðið getur nokkru ráðið um. Því síður virðist líklegt að hvalveiðimenn og iðnaður í kringum veiðarnar hagnist nokkuð á niðurstöðum ráðsins í ár, því enn hefur ekki verið tekin ákvörðun um úthlutun veiðikvóta og ólíklegt að það gerist á næstunni. Alþjóðahvalveiðiráðinu hefur því mistekist, enn á ný, að sinna verkefnum sínum.

Talsmaður japönsku sendinefndarinnar sagði í samtali að til greina kæmi að fara að ráðum Kanadamanna frá því 1982 og yfirgefa ráðið en halda áfram að taka þátt í vísindastarfi á vegum þess. Enginn talsmaður Japans vildi þó gefa ákveðna yfirlýsingu um hvert framhaldið yrði, en Masayuki Komatsu sagði að ríkisstjórn hans væri að íhuga málið og að það yrði ákveðið á næstu mánuðum. Alþjóðaréttur gefur þó skýrt til kynna að hvalveiðistjórnun skuli sinna á alþjóðavettvangi og því verður áhugavert að fylgjast með frekari þróun þessa máls.

eftir Silju Báru Ómarsdóttur

Höfundur er doktorsnemi í alþjóðasamskiptum við University of Southern California í Los Angeles og sótti fund Alþjóðahvalveiðiráðsins með styrk úr rannsóknasjóði Center for International Studies við sama háskóla. Hafa má samband við hana í omarsdot@usc.edu