Mik­il­vægt er að líta á úr­bæt­ur á meðferð kyn­ferðis­brota inn­an rétt­ar­vörslu­kerf­is­ins sem lang­hlaup en ekki sprett­hlaup. Mikil vitundarvakning hefur átt sér stað í málaflokknum síðustu ár og kerfið er langt frá því að vera staðnað. Þetta seg­ir María Rut Kristinsdóttir, formaður samráðshóps inn­an­rík­is­ráðherra um meðferð kyn­ferðis­brota inn­an rétt­ar­vörslu­kerf­is­ins en hann skilaði af sér drög­um að aðgerðaáætl­un á miðvikudaginn til Ólafar Nordal, innanríkisráðherra.

María segir ráðherra hafa sýnt verkefninu mikinn áhuga og lagt mikla áherslu á að verkefnið væri sett í forgang.  „Þess vegna var sérstaklega gaman að fá að kynna þessi fyrstu drög og fá viðbrögð við þeim, en vinnan er samt sem áður fyrst að byrja núna, þó þessum áfanga sé lokið“

Til hliðsjón­ar var hóp­ur­inn með niður­stöður rann­sókn­ar Hild­ar Fjólu Ant­ons­dótt­ur Viðhorf fagaðila til meðferðar nauðgun­ar­mála og til­lög­ur að úr­bót­um frá ár­inu 2014 og niður­stöður rann­sókn­ar Hild­ar Fjólu Ant­ons­dótt­ur og Þor­bjarg­ar Sig­ríðar Gunn­laugs­dótt­ur, Til­kynnt­ar nauðgan­ir til lög­reglu á ár­un­um 2008 og 2009: Um af­brotið nauðgun, sak­born­ing, brotaþola og málsmeðferð frá ár­inu 2013. Í rann­sókn­inni frá ár­inu 2014 voru lagðar fram 33 úr­bóta­ti­llög­ur og að sögn Maríu var það verk­efni hóps­ins fyrst og fremst að skoða þær og eft­ir til­fell­um móta nýj­ar til­lög­ur til úr­bóta og taka af­stöðu til þeirra.

Vinnan rétt að byrja

„Í þessu krefjandi verkefni er búin að vera al­veg frá­bær sam­vinna og allt gengið al­veg ofboðslega vel,“ seg­ir María í sam­tali við mbl.is. „Við sett­um okk­ur það mark­mið að skila drög­un­um 1. júní sem við náðum að gera og glödd­umst við yfir því.“

Hún seg­ir það mik­il­vægt að sýna fram á vilja inn­an kerf­is­ins til um­bóta. „Mér finnst kerfið oft fá frek­ar ósann­gjarna um­fjöll­un og ég hef kynnst því á eig­in skinni að það er full­ur vilji inn­an kerf­is­ins að líta í eig­in barm, skoða hvað má gera bet­ur en líka er mikilvægt að hrósa því sem vel er gert.“

María bæt­ir við að í rann­sókn­inni frá ár­inu 2014 hafi verið nokkr­ar úr­bóta­til­lög­ur sem eigi ekki leng­ur við í dag. „Kerfið er langt frá því að vera staðnað, og það er margt búið að breytast á síðustu árum“ seg­ir María og nefn­ir til­komu embætt­is héraðssak­sókn­ara og ný­samþykkt frum­varp um milli­dóms­stig máli sínu til stuðnings.

„En það sem við gerðum er að við tók­um þess­ar úr­bóta­til­lög­ur og bjugg­um til okk­ar eig­in flokk­un­ar­ferli. Við tók­um hverja aðgerð fyr­ir sig og hugsuðum hversu flók­in hún væri í fram­kvæmd og hversu miklu máli hún skipti,“ seg­ir María og bæt­ir við að aðgerðirn­ar hafi verið flokkaðar eft­ir því sem hægt er að fram­kvæma strax og hvaða aðgerðir séu til lengri tíma.

Þarf að meta hvað sé raunhæft og hvað ekki

Drögunum sem af­hent voru ráðherra í gær var skipt í sex kafla. Einn snýr að rann­sókn­um, það er fyrstu viðbrögðum hjá lögreglu og neyðarmóttöku, sá næsti að ákæru­valdi, svo dóm­stól­um, brotaþolum, sak­born­ing­um og sá síðasti snýr að for­vörn­um og fræðslu. Að sögn Maríu voru und­ir hverj­um kafla ann­ars veg­ar aðgerðir sem hægt var að fram­kvæma strax og síðan þær sem er hægt að fram­kvæma til lengri tíma.

María seg­ir að nú vilji hún hitta þá hags­munaaðila sem hafa mikla skoðun á þess­um mál­um og kynna þeim drög­in. „Þá fá þeir tæki­færi til þess að benda á ef það er eitt­hvað sem okk­ur hefur láðst að hugsa út í. Ég er þó nokkuð sann­færð um að flest sjón­ar­mið séu þarna und­ir, hvort sem það snýr að innviðum kerfisins eða gagn­vart brotaþolum og sak­born­ing­um.“

Hún seg­ir jafn­framt mik­il­vægt að líta ekki á þetta verk­efni sem tíma­bundið átak held­ur lang­tíma verkefni. Samráðshópurinn held­ur áfram að starfa sam­an og að sögn Maríu þarf núna að meta hvaða aðgerðir eru raun­hæf­ar og hverj­ar ekki.

Margt snýr að innviðum kerfisins

„Nú er búið að kort­leggja stöðuna og við sjá­um að marg­ar aðgerðir snúa að innviðum kerf­is­ins,“ seg­ir María. „Til dæm­is vor­um við að skoða hvernig hægt væri að stytta málsmeðferðar­tím­ann en það snert­ir við öll­um sem koma að þessu kerfi, fólk­inu sem vinn­ur við það og þeim sem upp­lifa það, það er brotaþolum og sak­born­ing­um. Það eru nokkr­ir þætt­ir sem eiga það sam­nefnt að fara í gegn­um öll lög­in á meðan aðrar aðgerðir eru sértæk­ar við hvert og eitt.“

Hún seg­ir vinnu starfs­hóps­ins hingað til tvíþætta, í fyrsta lagi skoða hvað hægt sé að gera til að styrkja kerfið og svo hvað sé hægt að gera til þess að auka traust og til­trú fólks á kerf­inu. „Þar að auki þurf­um við að leita leiða til þess að auka rétt­ar­vernd brotaþola án þess að skerða rétt­ar­vernd sak­born­inga,“ seg­ir María. „Það skipt­ir svo miklu máli að horfa á þetta með skyn­sem­isaug­um, hvað sé hægt að gera strax og hvað hver og ein und­ir­stofn­un geti tekið til sín annars vegar og svo hins vegar hvar ráðuneytið og ríkið þurfa að bregðast við.“

María seg­ir til­efni til þess að hrósa meðlim­um hóps­ins þar sem hver og einn full­trúi átti auðvelt með að líta í eig­in barm með hvað gera mætti bet­ur í sinni stofn­un og sömuleiðis komið ábendingum um hvað betur mætti fara hjá öðrum stofnunum. Þá seg­ir hún núna kom­inn tíma til þess að nýta tæki­fær­in sem liggja í því að fara í svona vinnu.

„Þetta er ekki sprett­hlaup held­ur lang­hlaup og að mati samráðshópsins eru forvarnir og aukin fræðsla gríðarlega mikilvæg. Við þurf­um að skoða hvað við get­um gert til þess að upp­lif­un þeirra sem kæra sé betri og huga að betri úrræðum fyrir sakborninga en stóra spurn­ing­in er hinsvegar hvernig við kom­um í veg fyrir það að brot­in eigi sér stað, það gerist með auknu samtali um brotaflokkinn, forvörnum og fræðslu,“ segir María. 

Orðið auðveldara að tala um kynferðisofbeldi

Hún seg­ir án efa mikla vit­und­ar­vakn­ingu hafa átt sér stað í mála­flokkn­um síðustu ár. „Maður finn­ur að það er auðveld­ara að tala um kyn­ferðisof­beldi en áður sem er gríðarlega mikilvægt en traust almennings á kerfinu verður að fylgja með. Ég veit að það hafa átt sér stað gríðarlega miklar úrbætur á öllum stigum réttarvörslukerfisins á síðustu árum þegar það kemur að meðferð kynferðisbrota. Þrátt fyrir það er listinn langt frá því að vera tæmdur og mörg krefjandi verkefni fyrir höndum," segir María og bætir við að innan réttarvörslukerfisins sé gott fólk að vinna sem ger­ir sitt besta í þeim skil­yrðum sem því eru sett.

„Staðreyndin er einfaldlega sú að stjórnvöld þurfa stöðugt að leggja mat á réttarvörslukerfið með gagnrýnum hætti og opnum hug og leita leiða til úrbóta. Það er því von samráðshópsins að þær tillögur að aðgerðum sem lagðar voru fram á miðvikudaginn muni á endanum koma að gagni.“

María segist hlakka til að halda áfram þessari mikilvægu vinnu en að það verði jafnframt mjög ánægjulegt að sýna lokaafraksturinn í haust, fá viðbrögð og opna umræðu um tillögurnar. „Ég tel að þarna séu margar góðar og mikilvægar úrbótatillögur sem mikilvægt væri að ráðast í á næstu árum.“

Samráðshópurinn kynnti innanríkisráðherra drög að aðgerðaráætlun á miðvikudaginn. Af vef innanríkisráðuneytisins