Morgunblaðið | 15.10.2016 | 7:30 | Uppfært 24.10.2016 10:08

„Norðmenn eru umhverfissóðar“

Hilmar Hansson er ekki par hrifinn af fyrirætlunum um stóraukið laxeldi við Ísland. Myndin er aðsend.

Hilmar Hansson, laxveiðimaður og umhverfissinni, telur áform um aukið laxeldi í sjó í besta falli galin. Hann segir enga spurningu um hvort heldur einfaldlega hvenær slysin verði og varar við áformum eldisstöðva um aukið sjókvíaeldi.

Hiti að færast í deilurnar

Undanfarið hafa deilur þeirra sem styðja áform um stóraukið sjókvíaeldi á norskum eldislaxi við Íslandsstrendur og þeirra sem vilja sporna við slíkri þróun farið stigvaxandi. Sitt sýnist hverjum um þær hugmyndir að aukið verði við laxeldi í flotkvíum í fjörðum landsins og hafa ásakanir um að menn séu einvörðungu að passa aurana sína gengið manna á milli.

Nýlega bárust svo þær fréttir að stofnað hefði verið málsóknarfélag hagsmunaaðila sem hyggjast stefna Arnarlaxi og Matvælastofnun Íslands til ógildingar á útgefnu rekstrarleyfi til laxeldis í Arnarfirði.

Frétt mbl.is: Höfða mál gegn Arnarlaxi

Þá kom fram nýlega í Hagsjá Landsbankans að framleiðsla hérlendis á eldisfiski stefnir í 15.200 tonn á þessu ári. Verði það raunin hefur fiskeldi vaxið um 80% miðað við framleiðslu síðustu tveggja ára.

Tekjur geta orðið 100 milljarðar

Forstjóri Arnarlax, Matthías Garðarsson, sagði í viðtali við ViðskiptaMoggann að innan áratugar muni útflutningstekjur af laxeldi á sunnanverðum Vestfjörðum einum og sér geta numið 50 milljörðum króna á ári. Matthías segir í sama viðtali að hann telji að sömu möguleikar séu til uppbyggingar á laxeldi í Ísafjarðardjúpi og því megi stefna að því að útflutningstekjur Vestfirðinga af laxeldi nemi 100 milljörðum á ári þegar fram í sækir. Verði það að veruleika segir hann að Vestfirðir muni verða ríkt samfélag á alla mælikvarða, til hagsbóta fyrir Vestfjarðasamfélagið jafnt sem þjóðfélagið í heild.

Einn þeirra sem hefur áhyggjur af stöðu mála, án þess þó að hafa beina fjárhagslega hagsmuni af þessari þróun, er Hilmar Hansson.

Hér er Hilmar með höfðingja úr Laxá í Aðaldal. Myndin er aðsend.

Hilmar er iðnmeistari, umhverfissinni og ástríðulaxveiðimaður, að eigin sögn. Hann telur vá standa fyrir dyrum og hefur þungar áhyggjur af því sem koma skal ef þessi áform verða að veruleika. Hann fullyrðir að fjármögnun þessara verkefna komi fyrst og síðast frá norskum fjárfestum, sem hafi engan áhuga á að vernda lífríkið eða fiskistofna við Íslandsstrendur.

Einstakur laxastofn í hverri á

„Norðmenn eru umhverfissóðar – og þú mátt hafa það eftir mér,“ segir Hilmar. Hann segir fjöldamargar ár í Noregi hafa einfaldlega drepist vegna kynblöndunar eldislaxins við villta laxastofna í ánum þar. „Það er nefnilega þannig að í hverri á er einstakur laxastofn. Þetta er ekki einn villtur laxastofn sem finnst í ánum hér og heldur svo á haf út, heldur er þetta einn stofn fyrir hverja á. Áin er heimasvæði fisksins og ef hann kynblandast missir laxinn eiginleika sína og hættir að koma í ána sína til að hrygna.“

Einn lax sleppur úr hverju tonni

Hilmar vísar til þess að það sleppi einn lax úr hverju tonni í sjókvíaeldi. „Heildarveiði í íslenskum laxveiðiám á ári hverju eru kannski 50.000 laxar. Svo tala menn um 50.000 tonn af norskum erfðabreyttum eldisfiski, bara á sunnanverðum Vestfjörðum. Það eru 50.000 laxar sem sleppa út þar og eyðileggja erfðamengi þeirra stofna sem við eigum í ánum hér. Bara á sunnanverðum Vestfjörðum, og þá erum við ekki að taka stóru stöðvarnar á Austfjörðum með í reikninginn. Og svo halda menn því fram að þetta hafi engin áhrif?“

Laxalúsin er skaðvaldur

Hilmar segir laxalúsina skaðræði sem muni hafa eyðileggingaráhrif á marga fiskistofna við landið: „Lúsin drepur laxaseiðin og leggst ekki síður á bleikjuna og urriðann. Við munum sjá það, innan fárra ára, að allar þessar fallegu sjóbleikjuár á Vestfjörðum munu tæmast. Lúsin drepur allan fiskinn.“

Hann segir fullyrðingar eldismanna um það að engin lús sé í eldinu hjá þeim firru: „Þar sem er lax, þar er lús. Laxeldismenn gera síðan lúsatalningar sínar yfir köldustu mánuði ársins svo talan sé sem lægst, en í síðustu talningu voru um 20 lýs á hverjum fiski – en hitastig sjávar þá var einungis tvær gráður. Svo margfaldast þessi tala þegar hitastigið hækkar lítillega,“ fullyrðir Hilmar.

Hann heldur áfram: „Þegar lífmassinn er orðinn jafnþéttur og raunin er í kvíunum, þá auðvitað margfaldast hlutfall sníkjudýra í þeim svo kvíarnar verða gróðrarstía fyrir skaðræðisvaldinn sem laxalúsin er. Og ef það koma upp sjúkdómar þá berast þeir eins og eldur í sinu um hafið með óafturkræfum afleiðingum fyrir lífríkið.“

Hann bætir því við að lúsasveimarnir geti náð 30 km út frá laxeldinu og allt að 100 km þegar hafstrauma gætir: „Ef menn setja upp laxeldi í Eyjafirðinum er það þess vegna ekki bara Eyjafjörðurinn undir. Það er allt undir alla leið í Laxá í Aðaldal.“

Þúsundir Íslendinga hafa tekjur af veiði

Hilmar minnir á þá staðreynd að um 1.900 lögbýli á Íslandi hafi tekjur af laxveiði. „Þar eru 1.900 bændur, makar þeirra og fjölskyldur auk fjöldamargra annarra sem hafa tekjur af laxveiðinni, beinar og óbeinar. Það á að leggja allt þetta fólk undir fyrir stóriðju. Skiptir þetta fólk engu máli ef það verður slys?“

Um tekjuhliðina segir Hilmar að laxveiði velti að lágmarki 20 milljörðum króna á ári hverju: „Það eru tekjur sem verða eftir í landinu. Hvaða tryggingu höfum við fyrir því að erlendir fjárfestar reyni ekki að flytja sinn hagnað af laxeldinu hér úr landi? Akkúrat enga.“

Veiðimenn eru engir auðmenn

Hilmar blæs á þann málflutning að laxveiði sé einhvers konar dægradvöl yfirstéttarinnar: „Ég þekki aragrúa ungra krakka sem geta ekki talist einu sinni nálægt því að vera efnuð sem veiða allt sumarið, vinna sem gædar og gera allt sem þau geta til að komast í veiði, ánægjunnar vegna og hennar eingöngu. Því að þessi upplifun sem fæst í veiði, hún fæst ekki annars staðar. Og ef menn eins og Clapton vilja koma hingað að veiða, þá fylgja því tekjur fyrir veiðina, matinn, búnaðinn, þjónustuna, flugið, hótelin og allt annað sem hann kaupir. Laxveiðin er langt frá því að vera helgarsport fyrir einhverja yfirstétt. En ef sterkefnaðir erlendir ferðamenn vilja borga fyrir hana, þá eru það tekjur fyrir þjóðarbúið allt saman,“ segir hann.

„Það eru menn sem er alveg sama þótt það gerist að íslenski laxinn, konungur hafsins, þurrkist úr ánum. Þeir vita að það gerist. En þarna hafa þeir ákveðið að fara í manninn en ekki málefnið. Og ég fyrir mitt leyti er búinn að fá toppnóg af svona málflutningi. Þetta er náttúran okkar. Gullið okkar. Og við eigum ekki að veðja henni allri í von um skjótan gróða sem fer alltaf til baka að mestu leyti í vasa norskra fjárfesta. Ég meina - einhver er ástæðan fyrir þvi að Norðmenn hafa sjálfir stöðvað alla aukningu í laxeldi," segir Hilmar ábúðarfullur og vísar til nýlegrar fréttar RÚV um erfðablöndun í norskum laxi.

Hilmar tekur fram að hann sé ekki mótfallinn laxeldi „svo lengi sem fiskurinn er geltur og kvíarnar á landi. Þessir menn tíma ekki að gelda fiskinn og sjá sér gróðavon í þessari stóriðju í fjörðunum okkar. Það get ég einfaldlega ekki fallist á. Bara aldrei,“ segir Hilmar Hansson.