Morgunblaðið | 6.11.2016 | 8:01 | Uppfært 13:55

Athuga árangur af eldi ófrjórra laxa

Laxeldismenn sjá eldi á ófrjóum laxi sem hugsanlega leið til að draga úr gagnrýni annarra hagsmunaaðila á fiskeldið. mbl.is/Helgi Bjarnason

Tilraun sem vísindamenn og laxeldismenn standa saman að er ætlað að leiða í ljós hvort árangursríkt er að ala ófrjóan lax í kvíum við aðstæður hér á landi. Árangur af eldi ófrjórra laxa er borinn saman við frjóa laxa sem aldir eru upp við sömu aðstæður. Tilgangurinn er að athuga möguleikann á því að gera sjókvíaeldið umhverfisvænna en nú er.

Tilraunir hafa verið gerðar í Noregi með eldi á ófrjóum (þrílitna) laxi og er notkun hans skilyrði við stækkun svokallaðra grænna leyfa í Norður-Noregi. Niðurstöður rannsókna eru nokkuð misvísandi. Sumar benda til að áhrif geldingar séu lítil en aðrar að afföll verði meiri og fleiri fiskar verði vanskapaðir. Eins eru misvísandi niðurstöður um vaxtarhraða.

Rannsóknir hafa sýnt að ófrjói laxinn er viðkvæmari fyrir súrefnisskorti og hærri sjávarhita. Þess vegna finnst eldismönnum spennandi að fá svör við því hvernig ófrjói laxinn kemur út í kalda sjónum á Vestfjörðum.

Dregið úr slæmum áhrifum

Landssamband fiskeldisstöðva stendur að tilrauninni í samvinnu við vísindamenn á Hafrannsóknastofnun og Háskólanum á Hólum. Einnig kemur Stofnfiskur að tilrauninni. Fyrirtækið mun framleiða hrogn fyrir verkefnið, en það hefur reynslu af framleiðslu ófrjórra laxahrogna fyrir laxeldisfyrirtæki í Noregi og víðar. Fiskeldisfyrirtækið Arctic Fish mun ala seiðin í seiðastöð í Tálknafirði og síðar í sjókvíum í Dýrafirði.

Verið er að undirbúa hrogn sem verða klakin í byrjun næsta árs. Ef allt gengur að óskum ættu fyrstu ófrjóu laxaseiðin að verða tilbúin til útsetningar í sjó sumarið 2018.

Þessi aðferð við að gelda lífverur er þekkt. Hún er mikið notuð við eldi regnbogasilungs og bleikju og við framleiðslu á ávöxtum og grænmeti. Til dæmis er allur regnbogasilungur sem hér er alinn þrílitna.

Agnar Steinarsson, sérfræðingur hjá Hafrannsóknastofnun, er verkefnisstjóri. Hann segir að tilgangurinn sé að reyna að koma í veg fyrir að lax sem sleppur úr eldiskvíum og syndir upp í ár raski erfðafræðilegu jafnvægi í viðkomandi á. Slíkt geti jafnvel orðið til þess að villtir stofnar hopi í samkeppni við eldisfisk. Óþarfi er að rifja upp að þetta hefur verið deilumál á milli eldismanna og annarra hagsmunaaðila. Með því að kanna þessa möguleika sjá eldismenn tækifæri til að stunda atvinnu sína í meiri sátt við umhverfið.

Rannsóknir benda til að ófrjói laxinn gangi síður upp í árnar en sá frjói. Ætti því að vera auðveldara að hreinsa hann úr ánum ef áhugi er á því. Valdimar Ingi Gunnarsson sjávarútvegsfræðingur bendir á að Norðmenn séu í auknum mæli farnir að senda kafara í árnar fyrir hrygningu til að hreinsa eldislaxinn úr ánum. Það sé gert á kostnað þeirra fyrirtækja sem missi frá sér fisk. Þetta þurfi að gera á meðan árangur af eldi ófrjós lax sé ekki betri en raun ber vitni.

Fjölmörgum spurningum um þessa möguleika er ósvarað, meðal annars siðferðilegum og markaðslegum. Þetta tvennt hangir gjarnan saman. Ef neytendum finnst ekki verjandi að átt sé við lífveruna hafna þeir afurðinni. Ef mikið er af vansköpuðum fiski í eldishópnum telst það heilbrigðisvandamál en hefur líka áhrif á tekjurnar því slíkur fiskur selst ekki við sama verði og fiskur sem ekki sér á.