Morgunblaðið | 5.7.2018 | 10:14

Breyta ekki áhættumatinu

Stofnunin greinir einnig frá áformum sínum til að styrkja vísindalegan grundvöll áhættumatsins. mbl.is/Helgi Bjarnason

Ekki er ráðlegt að breyta áhættumati vegna mögulegrar erfðablöndunar milli eldislaxa og náttúrulegra laxastofna á Íslandi. Þetta er niðurstaða ráðgjafanefndar Hafrannsóknastofnunar um fiskeldi, en Landssamband fiskeldisstöðva hefur meðal annarra óskað eftir því að matið verði endurskoðað.

Stofnunin greinir frá þessu í sérstakri tilkynningu, þar sem rifjað er upp að áhættumatið, sem gefið var út fyrir ári síðan, hafi verið unnið af sérfræðingum stofnunarinnar ásamt erlendum kollegum þeirra og hlotið rýni erlendra sérfræðinga.

„Áhættumatið sem gefið var út í júlí í fyrra gaf þá niðurstöðu að óhætt væri að ala hér við land 71.000 tonn af frjóum laxi. Ljóst er að það tekur mörg ár að ná þessari framleiðslu hér við land. Jafnframt var tekið fram að nokkur óvissa ríkir um ákveðna þætti í matinu sem reynsla og frekari rannsóknir leiða í ljós hver er. Nauðsynlegt er einnig að vakta vel laxveiðiár landsins og fylgjast með hvort og í hve miklu mæli strokulax úr eldi kemur í árnar og í hve miklu mæli hann blandast náttúrulegum stofnum,“ segir í tilkynningunni.

Viðræður um mótvægisaðgerðir

„Þá var lagt til að magn eldislaxa í laxveiðiám færi hvergi yfir 4%. Eiginleg erfðablöndun er mun lægri en sú tala vegna skertrar getu eldislax til hrygningar. Þegar er hafin vöktun á ánum. Helstu stofnanir eins og Skipulagsstofnun, Umhverfisstofnun og Matvælastofnun hafa stuðst við áhættumatið og burðarþolsmat einstakra hafsvæða í sinni vinnu. Áhættumatið er því þegar til leiðsagnar innan stjórnkerfisins þó það eigi sér ekki bein fyrirmæli í lögum.“

Bent er á að viðræður hafi staðið yfir milli Hafrannsóknarstofnunar og Landsambands fiskeldisstöðva, um hvernig megi með mótvægisaðgerðum draga úr áhættu af erfðablöndun milli eldislaxa og náttúrulegra laxastofna á Íslandi.

„Í þeim viðræðum hefur komið fram að nú þegar er hægt að samræma lágmarksstærð útsettra gönguseiða og möskvastærð netpoka kvía og koma þannig í veg fyrir að seiði sleppi með því að smjúga út úr kvíunum. Þá er hægt að tefja kynþroska með notkun ljósa í kvíum yfir veturinn og þannig verður stærstur hluti laxanna ekki kynþroska fyrir slátrun. Hafrannsóknastofnun hefur lagt til við Matvælastofnun að þessi skilyrði verði sett í ný rekstrarleyfi til eldis frjórra laxa í sjókvíum enda munu þau draga úr áhættu af erfðablöndun ef eftir þeim er farið.“

Bent er á að ljóst sé að það taki mörg ár að ná leyfilegri framleiðslu hér við land. mbl.is/Halldór Sveinbjörnsson

Heimild ekki að finna í lögum

Loks er athygli beint að því, að í núgildandi lögum sé ekki að finna heimild til að draga úr eldi, sem leyft hefur verið á grundvelli áhættumats, ef eldið reynist of mikið. Slíka heimild sé hins vegar að finna í frumvarpi sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, sem ekki var samþykkt á Alþingi á vorþingi.

„Þess vegna varð það niðurstaða ráðgjafanefndarinnar að ekki væri ráðlegt að breyta áhættumatinu við núverandi aðstæður. Er sú niðurstaða einnig byggð á varúðarnálgun er varðar umhverfið.“

Stefna á frekari rannsóknir

Stofnunin greinir einnig frá áformum sínum til að styrkja vísindalegan grundvöll áhættumatsins, en hún hefur í hyggju að gera frekari rannsóknir og hyggst óska eftir fjármagni í þeim tilgangi.

„Meðal annars þarf að gera rannsókn á hvort sá norskættaði stofn sem hér er notaður í fiskeldi lifir af sjávardvöl við Ísland. Þetta yrði gert með rannsóknum þar sem seiðum af eldisstofninum yrði sleppt í hafbeitaraðstöðu á Vestfjörðum og á Austfjörðum. Rannsóknin yrði takmörkuð að umfangi og seiðum af íslenskum stofnum sleppt til samanburðar.

Þá hefur stofnunin í hyggju að gera takmarkaða tilraun í Ísafjarðardjúpi til að rannsaka ákveðna þætti í fiskeldi í samvinnu við eldisfyrirtæki. Tilraunin yrði takmörkuð í magni við hámark 3.000 tonn af frjóum laxi og til 5 ára. Umhverfisþættir yrðu mældir sérstaklega og þá yrði umhverfi kvíanna vaktað sérstaklega með tilliti til lífríkis.

„Í eldinu yrðu vaktaðir almennir þættir eins og lifitala, vöxtur og kynþroski. Þá yrðu allir laxar merktir sérstaklega til að þeir þekkist ef þeir sleppa og koma fram í ám og yrðu árnar við Ísafjarðardjúp vaktaðar sérstaklega. Sérstakar rannsóknir færu fram á laxalús bæði í kvíunum og í villtum laxfiskum, en laxalús er víða mikið vandamál. Einnig yrðu aldir í tilrauninni ófrjóir laxar til samanburðar við frjóa laxa. Nánari rannsóknaráætlanir eru í vinnslu en gert er ráð fyrir að rannsóknir hefjist vorið 2019.“