Ekki sjálfgefið að vera í fremstu röð

Fyrr í mánuðinum var samþykkt á Alþingi frum­varp Kristjáns Þórs Júlí­us­son­ar, sjáv­ar­út­vegs- og land­búnaðarráðherra, til nýrra laga um veiðigjald. Með gildis­töku frum­varps­ins fær­ist viðmið inn­heimt­unn­ar nær sjálfri inn­heimt­unni í tíma, og end­ur­spegl­ar þannig bet­ur af­komu í sjáv­ar­út­vegi hverju sinni.

„Of hátt veiðigjald skaðar öll fyr­ir­tæki. Fyrst um sinn mun það hugs­an­lega koma verst niður á minnstu og meðal­stóru út­gerðunum, en til lengri tíma mun of há skatt­lagn­ing hafa skaðleg áhrif á alla,“ seg­ir Jens Garðar í sam­tali við 200 míl­ur.

„Það ligg­ur al­veg ljóst fyr­ir að marg­ar út­gerðir munu ekki geta starfað við nú­ver­andi skatt­lagn­ingu. Menn verða að gera sér grein fyr­ir því að ef eng­inn er af­gang­ur­inn til að fjár­festa í nýj­um skip­um eða tækj­um í landi miss­um við fót­festu á alþjóðleg­um markaði og þá er sjálf­hætt í sjáv­ar­út­vegi.“

Helsta áskor­un­in póli­tísk óvissa

Spurður um stöðu ís­lenskra sjáv­ar­út­vegs­fyr­ir­tækja um þess­ar mund­ir seg­ir hann að þau hafi á und­an­förn­um árum starfað við mjög krefj­andi rekstr­ar­skil­yrði. Sterkt gengi krón­unn­ar, hækk­an­ir á inn­lend­um kostnaðarliðum og hátt veiðigjald, sem eng­an veg­inn hafi end­ur­speglað af­komu fyr­ir­tækj­anna, ráði þar mestu.

„Þeir sem starfa í sjáv­ar­út­vegi eru van­ir því að eiga við nátt­úru­öfl­in og sam­keppni á er­lend­um mörkuðum, en það er í raun ótrú­legt að okk­ar helsta áskor­un sem at­vinnu­grein­ar sé póli­tísk óvissa og óstöðug­leiki. Nán­ast á hverju ári hef­ur grein­in mátt sitja und­ir óvissu um hvernig ríkið ætl­ar að skatt­leggja grein­ina,“ seg­ir Jens.

„Það er al­veg skýrt í mín­um huga að ef Íslend­ing­ar vilja áfram vera í fremstu röð sjáv­ar­út­vegsþjóða þarf að fjár­festa og auka ný­sköp­un. Fyr­ir­tæk­in hafa fyr­ir löngu áttað sig á þessu og það yrði traust­vekj­andi fyr­ir grein­ina, og alla sem á hana treysta, ef ráðamenn þjóðar­inn­ar gerðu sér einnig grein fyr­ir þessu.“

Tengdi dóm­ana við veiðigjald

Hæstirétt­ur dæmdi ríkið ný­lega skaðabóta­skylt gagn­vart tveim­ur út­gerðum, en í dóm­un­um tveim­ur seg­ir að ráðherra hafi ekki verið heim­ilt að bregða út frá lög­um um veiðireynslu við út­hlut­un mak­ríl­kvóta með reglu­gerð. Logi Ein­ars­son, formaður Sam­fylk­ing­ar­inn­ar, sagði á Alþingi í sömu viku að dóm­ur­inn end­ur­speglaði að Íslend­ing­ar ættu enn í deil­um um fisk­veiðistjórn­un­ar­kerfið og út­hlut­un tak­markaðra gæða.

Tengdi hann dóm­ana við umræðu um frum­varp til nýrra laga um veiðigjald, sem að lok­um var þó samþykkt, og lét í ljós að eðli­legt væri að fram­lengja þágild­andi lög „til að skoða út­hlut­un­ar­regl­ur og veiðigjöld í sam­hengi“. Fyrr á þessu ári spurði Logi í ræðustól Alþing­is hvort ekki væri „allt í lagi þó að eitt­hvað af út­gerðarfyr­ir­tækj­un­um fari á haus­inn og við leit­um í hag­kvæm­asta rekst­ur­inn þannig að þjóðin fái á end­an­um af­gjaldið?“

Spurður hvort hon­um finn­ist viðhorf Loga end­ur­spegla skoðun al­menn­ings gagn­vart ís­lensk­um út­gerðum seg­ir Jens: „Ég ætla nú ekki meðal-Íslend­ingn­um að hafa sömu af­stöðu til sjáv­ar­út­vegs og Logi Ein­ars­son. Það að tengja ný­fallna mak­ríl­dóma við umræðu um veiðigjald ber þess vott að annaðhvort eru menn að gera sér upp skiln­ings­leysi á dóm­un­um, nú eða þá hitt, að Logi skil­ur þá hrein­lega ekki.“

Um­rædd­ir dóm­ar Hæsta­rétt­ar seg­ir Jens að fjalli ein­fald­lega um að þáver­andi sjáv­ar­út­vegs­ráðherra hafi gerst brot­leg­ur við lög og ís­lenska ríkið sé því bóta­skylt gagn­vart þeim sem brotið hafi verið á.

„Árið 2015 benti umboðsmaður Alþing­is á að ríkið væri að brjóta lög við út­hlut­un á mar­kíl­kvóta, þannig að þetta er ekk­ert nýtt. Að blanda þessu sam­an við umræðu um veiðigjald er mér fyr­ir­munað að skilja. En Logi, ásamt sín­um flokki, Viðreisn og Pír­öt­um, hef­ur talað fyr­ir þjóðnýt­ing­ar­leið þar sem at­vinnu­rétt­ur er tek­inn af ein­um og boðinn öðrum. Í fyrstu hét þetta fyrn­ing­ar­leið en nú er nýj­asta orðið „markaðsleið“. Hvernig þess­ir ágætu flokk­ar tengja þetta við eitt­hvað sem á skylt við markað er mér al­gjör­lega ómögu­legt að skilja, því þetta er ekk­ert annað en þjóðnýt­ing,“ seg­ir Jens.

Fer ekki sam­an hljóð og mynd

„En þar sem Loga finnst í lagi að ein­hver út­gerðarfyr­ir­tæki fari á haus­inn þá er það að sjálf­sögðu sárs­auka­laust fyr­ir hann að taka af mönn­um at­vinnu­rétt og bjóða hann öðrum. Þarna fer ekki sam­an hljóð og mynd. Stjórn­mála­menn tala í einu orðinu um að þeir vilji halda land­inu í byggð en á hinn bóg­inn tala þeir um að skatt­leggja grein­ina með þeim hætti að hún stend­ur ekki und­ir álög­un­um, og svo toppa menn allt sam­an með því að ætla að taka af þeim at­vinnu­rétt­inn. Ég hygg að al­menn­ing­ur, einkum á lands­byggðinni, leggi ekki trúnað á svona mál­flutn­ing.“

Hann bend­ir á að all­ar út­gerðir, hvort sem þær eru stór­ar eða smá­ar, séu þýðing­ar­mikl­ar. „Hver og ein er mik­il­væg­ur burðarás í sínu sam­fé­lagi og fyr­ir þjóðina alla. Fjöl­breyti­leiki í ís­lensk­um sjáv­ar­út­vegi hef­ur verið og mun von­andi verða áfram eitt okk­ar helsta aðals­merki.“

Spurður hvernig hann meti sam­keppn­is­hæfni ís­lensks sjáv­ar­út­vegs á alþjóðavísu seg­ir Jens að hann sé í fremstu röð í heim­in­um og stand­ist hvaða sam­an­b­urð sem er.

„Ný­sköp­un er hvergi meiri en á Íslandi og marg­ar þjóðir horfa til okk­ar sem fyr­ir­mynd­ar þegar kem­ur að nýt­ingu sjáv­ar­af­urða. En það er ekki sjálf­gefið að vera í fremstu röð. Um 98% af ís­lensk­um sjáv­ar­af­urðum fara á er­lenda markaði og sam­keppn­in er hörð. Ekki ein­ung­is erum við að keppa við aðrar fisk­veiðiþjóðir held­ur einnig ódýr­an eldis­hvít­fisk frá t.d. Asíu. Hátt veiðigjald, sí­hækk­andi kol­efn­is­gjald og hár launa­kostnaður eru íþyngj­andi,“ seg­ir Jens.

Fisk­veiðiþjóðir horfi til Íslands

„Fyr­ir­tæk­in hafa reynt að bregðast við þess­um aðstæðum með því að auka sjálf­virkni í vinnsl­um og smíða ný og betri skip. Ég hef fulla trú á að ís­lensk­ur sjáv­ar­út­veg­ur geti haldið stöðu sinni á er­lend­um mörkuðum en til að það sé mögu­legt get­ur ríkið ekki enda­laust aukið álög­ur og gjöld á grein­ina. Á því munu all­ir tapa.“

Marg­ar fisk­veiðiþjóðir, sem og er­lend­ir fræðimenn, horfi til Íslands sem fyr­ir­mynd­ar að því hvernig byggja eigi upp fisk­veiðikerfi sem stuðli að ábyrg­um og sjálf­bær­um veiðum og styðji á sama tíma við ný­sköp­un og hug­vitsiðnað tengd­an grein­inni.

„Í mín­um huga er mik­il­vægt að stjórn­völd á hverj­um tíma og at­vinnu­grein­in gangi í takt. Það er lang­tíma­hag­ur þjóðar­inn­ar að at­vinnu­grein­in haldi áfram að þró­ast og efl­ast,“ seg­ir Jens.

„Hvað varðar fyr­ir­tæk­in þá erum við að tak­ast á við áskor­an­ir á hverj­um degi, hvort sem það er bar­átt­an við Ægi, hörð sam­keppni á er­lend­um mörkuðum eða að vinna skiln­ing stjórn­valda á stöðu grein­ar­inn­ar og skyn­semi í gjald­heimtu. Áskor­un okk­ar er nú, eins og áður, að halda okk­ur áfram í fremstu röð. Þeirri vakt ís­lensks sjáv­ar­út­vegs lýk­ur aldrei.“

Rætt var við Jens Garðar í sjáv­ar­út­vegs­blaði 200 mílna, sem fylgdi Morg­un­blaðinu föstu­dag­inn 14. des­em­ber.