Morgunblaðið | 13.6.2020 | 8:58

Ekki sjálfgefið að skipin yrðu á sjó

Valmundur Valmundsson, formaður Sjómannasamband Íslands, segir launakerfi sjómanna í hag sjómanna og útgerðarmanna þar sem til verður hvati til að fara vel með afurðina og tryggja hæsta verð. Eggert Jóhannesson

„Maður verður að hrósa sjómönnum fyrir það hvernig þeir tækluðu þetta Covid-dæmi. Það var ekkert sjálfgefið að skipin gætu verið á sjó ef það kæmu upp stórar sýkingar hér og þar,“ segir Valmundur Valmundsson, formaður Sjómannasambands Íslands.

„En menn fóru að fyrirmælum og meira en það, því sumstaðar þar sem menn voru í stuttum túrum og stoppað stutt milli veiðiferða, þá fóru menn ekkert í land og voru bara um borð á meðan var landað. Voru kannski 15 til 20 daga um borð. Þetta var bara til þess að menn myndu ekki bera sýkingar á milli og koma í veg fyrir sýkingar um borð í skipunum. Menn bara héldu vinnunni og það skiptir máli að hægt var að reka flotann með ágætis árangri. Það er meira að segja alveg ótrúlegt að ekki hafi komið upp fleiri sýkingar um borð í skipum,“ útskýrir hann.

Valmundur segir enga hafa veigrað sér við að taka á sig auknar byrðar með því að vera lengur frá fjölskyldu og vinum. „Íslenskir sjómenn stóðu sína plikt í þessu og vel það.“

En það eru ekki bara smitvarnir á vinnustaðnum sem hafa haft áhrif. Vegna aðgerða erlendra stjórnvalda til þess að hefta kórónuveirufaraldurinn hafa margir markaðir fyrir ýmsar íslenskar sjávarafurðir lokast og hefur það sett þrýsting á verð á mörkuðum. Valmundur segir félagsmenn hafa haft áhyggjur af ástandinu enda hefur þetta haft áhrif á tækifæri þeirra til tekjuöflunar.

Afkoma bundin gjaldmiðlinum

„Fiskverð hefur lækkað mjög mikið á þessum tíma, líklega um 20% á fiskmörkuðunum. Við erum með tvöfalt kerfi, þeir sem kaupa fisk af sjálfum sér og eiga vinnslu, þeir borga 80% af markaðsverðinu og tekist hefur að halda því vegna þess að það eru tengingar við afurðaverðið líka. Það hefur ekki fallið að ráði. Vonandi erum við að sjá botninn í verðlækkunum á mörkuðunum. Ef þetta hækkar í sumar verður þetta viðunandi. En auðvitað hafa menn áhyggjur,“ útskýrir hann.

mbl.is/Árni Sæberg

Spurður hvort hann telji starf sjómannsins nægilega metið í íslensku samfélagi, segir Valmundur svo ekki vera. „Nei. Því hefur hrakað svolítið eftir að ferðaþjónustan fór af stað eftir hrun. Þá hefur dregið úr vægi sjávarútvegsins, en nú kemur hann inn af fullu eins og eftir efnahagshrunið 2008.

Þegar gengi krónunnar var lágt 2011 til 2014 eða 2015 voru tekjur útgerðarinnar og sjómanna nánast ævintýralegar. Sögulega er þetta líklega besta tímabil bæði útgerðar og sjómanna. En svo þegar krónan fór að styrkjast aftur, þá var það meðal annars ástæða fyrir verkfallinu 2017. Þá lækkuðu laun sjómanna um 30 til 40% á nánast einu ári. Þannig að það var ekkert skrýtið þó að menn væru tilbúnir í átök.“

Sett á ís vegna veirunnar

Valmundur segir lítið um það hvort hann búist við átökum á ný vegna yfirstandandi kjaraviðræðna sjómanna, en bendir á að viðræðurnar voru settar á ís vegna kórónuveirufaraldursins. „Þá vorum við nýbúnir að undirrita viðræðuáætlun með Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi og leggja fram okkar kröfur og þeir sínar. Undirbúningsvinnan var búin að standa yfir varðandi bókanir frá síðasta samningi, en kjaraviðræðurnar fóru aldrei af stað og málið er bara statt þar.

Þessar bókanir vörðuðu ekki efnisatriði, en ýmislegt sem þyrfti að klára til þess að nýr samningur yrði gerður. Til dæmis voru skip áður fyrr mæld í brúttórúmlestum, það er ekki gert lengur. Þessi brúttórúmlesta-mæling, hún ákvarðaði það hvar menn lentu í sambandi við skiptaprósentu sem var samið um. Fyrst skip eru ekki lengur mæld svona verðum við að breyta því og ákváðum að fara í skráningarlengd í metrum. Þá þarf að útbúa allar skráningartöflur upp á nýtt og sú vinna er komin mjög langt, eiginlega búin.“

mbl.is/Árni Sæberg

Þá hafi farið fram veruleg vinna við að samræma samninga þannig að aðildarfélög Sjómannasambandsins séu ekki með mismunandi samninga, að sögn formannsins. „Þá getum við komið fram sem ein heild með einn samning.“

Deila áhættu með útgerðinni

„Svo vorum við komnir aðeins áleiðis í vinnu við að byrja að skipta úr heildarverðmætum í staðinn fyrir að einhver kostnaðarhluti yrði tekinn af, þá myndum við gera upp 100% aflaverðmæti,“ segir Valmundur og útskýrir að þetta feli í sér að svokölluð kostnaðarhlutdeild falli út en skiptaprósentur í samningnum sjálfum lækki á móti. „Launahlutfall í útgerð á Íslandi er frá 33% upp í rúm 40% eftir veiðigreinum. Þannig að launahlutfall í útgerð á Íslandi, miðað við aðrar atvinnugreinar, er hátt. En á móti kemur að við erum að deila hlut með útgerðinni, við erum að deila áhættu með útgerðinni. Við erum ekki á tímakaupi, við erum á hlut. Einnig er sjómennska hættulegt og krefjandi starf. Og eftir því sem gengur betur hjá útgerðinni, gengur betur hjá sjómönnum og öfugt.

Kauptryggingin okkar er ekki mjög há. Hún er ekki nema 320 þúsund, lágmarkskaupið verður aldrei minna en það. En við byggjum á því að menn geta gert verðmæti úr því sem kemur í land sem verður meira en kauptryggingin.“

Spurður hvort launakerfi sjómanna sé úr sér gengið, segir hann mikilvægan innbyggðan hvata í gildandi kerfi sem báðir aðilar hagnast á. „Það hefur verið talað um það að fara á föst laun, en þegar til kemur eru menn ekki tilbúnar að skipta. Hvorki útgerðarmenn né sjómenn. Útgerðar- manna megin held ég að hugsunin sé sú að við sjómenn höfum hag af því að við göngum sem best frá fiskinum og göngum vel um aflann svo við fáum sem mest fyrir hann. Það er gulrótin og það gæti orðið til þess að það yrði ekki eins vel gengið um aflann ef menn ættu ekki hlut í honum. Okkar skýring er sú að við sækjumst eftir því að vera í góðum plássum sem fiska vel og borga vel. Eftir því sem fiskast meira og fæst hærra verð fá menn hærri laun.“