„Gegndarlaus eftirspurn eftir laxi í heiminum“

framkvæmdastjóri Benchmark Genetics Iceland
framkvæmdastjóri Benchmark Genetics Iceland mbl.is/Kristinn Magnússon

Árið 2020 var nokkuð gott fyr­ir Bench­mark Genetics Ice­land að sögn Jónas­ar Jónas­son­ar, fram­kvæmda­stjóra fyr­ir­tæk­is­ins. Fyr­ir­tækið sem stofnað var 1991 und­ir nafn­inu Stofn­fisk­ur hef­ur séð gríðarleg­an vöxt und­an­far­in ár og eykst áhug­inn á ís­lenska laxa­stofn­in­um sí­fellt.

„Árið hjá okk­ur end­ar í lok sept­em­ber og við erum að gera upp. Ég sé að árið hef­ur verið mjög gott. Það hef­ur verið stöðug aukn­ing í sölu á hrogn­um og hrogn­kels­um. Frá því að Bench­mark Hold­ing plc group keypti okk­ur 2014, hef­ur velt­an nán­ast þre­fald­ast og er nú rétt inn­an við fjóra millj­arða,“ seg­ir Jón­as og vís­ar til þess að grein­in hef­ur orðið fyr­ir nokkr­um breyt­ing­um með alþjóðavæðingu viðskipta und­an­far­in ár. Nú sé hægt að flytja hrogn­in um heim all­an og hef­ur sam­starfið við móður­fé­lagið breytt viðhorfi til fé­lags­ins.

Hann seg­ir að sú breyt­ing að fyr­ir­tækið varð hluti af alþjóðlegri starf­semi móður­fé­lags­ins sé alþjóðleg­ur gæðastimp­ill sem vott­ar í aug­um kaup­enda að um sé að ræða stönd­ugt fyr­ir­tæki með mikla gæðaaf­urð. „Það er erfitt að vera að selja bara á Íslandi á ís­lensk­um for­send­um,“ seg­ir Jón­as.

Stefnt að stækk­un

Fyr­ir­tækið seldi 120 millj­ón­ir laxa­hrogna í fyrra, að sögn Jónas­ar. „Það virðist vera og er mat manna að það sé al­veg gegnd­ar­laus eft­ir­spurn eft­ir laxi í heim­in­um. Fólki lík­ar hann mjög vel, þetta er holl­ur mat­ur, auðvelt að mat­reiða og mjög ljúf­feng­ur. Það er bara mjög mik­il og auk­in eft­ir­spurn. Í þessu ljósi hafa eig­end­ur Bench­mark skoðað hvernig staðan er á Íslandi og nú er kom­in sú staða að hrogna­hús­in hjá okk­ur eru hrein­lega orðin of lít­il.“

Hrogn frjóvguð á stöðinni í Vogum.
Hrogn frjóvguð á stöðinni í Vog­um. Ljós­mynd/​Bench­mark Genetics Ice­land

„Þegar við fram­leiðum laxa­hrogn þurfa þau að þrosk­ast í ein­hvern ákveðinn tíma við mjög góðar aðstæður og nú er búið að ákveða að stækka þá aðstöðu í Vog­un­um. Þannig að við erum byrjuð núna að byggja ansi stórt hrogna­hús,“ seg­ir hann. Stefnt er að því að nýtt hrogna­hús fyr­ir­tæk­is­ins í Vog­un­um verði tekið í notk­un næsta sum­ar.

Aðspurður seg­ir Jón­as stækk­un­ina ekki kalla á fjölg­un starfs­manna þar sem um verður að ræða há­tækni­bygg­ingu sem ger­ir fyr­ir­tæk­inu kleift að auka gæði hrogn­anna og auka við fram­leiðsluna til að mæta auk­inni eft­ir­spurn, sem hann tel­ur verða mikla á kom­andi árum. „Það sem er að ger­ast í heim­in­um í dag er að það er mik­il bylgja í að ala lax á landi,“ út­skýr­ir Jón­as og vís­ar til stórra eld­is­stöðva sem reist­ar hafa verið á landi í Banda­ríkj­un­um, Nor­egi, Rússlandi, Kína og fleiri stöðum. „Þegar menn fara að ala á landi þurfa menn að hafa aðgang að hrogn­um allt árið og við hjá Bench­mark höf­um sér­hæft okk­ur í að fram­leiða og af­henda hrogn allt árið.“

Ísland í sér­stöðu

Hann seg­ir ljóst að starf­sem­in muni halda áfram að vera hér á landi og ekki síst vaxa á kom­andi árum. „Eig­end­ur Bench­mark gera sér grein fyr­ir því að Ísland er í lyk­il­stöðu til að geta af­hent allt árið. [...] Ástæðan er þess­ar ein­stöku aðstæður. Við erum með aðgang að heit­um jarðsjó og líka miklu köldu ferskvatni. Allt þetta er bráðnauðsyn­legt til að ná fram góðri hrygn­ingu í laxi hvenær sem er allt árið. Svona aðstæður er ekki hægt að finna hvar sem er í heim­in­um,“ út­skýr­ir Jón­as og bæt­ir við að einnig skipti miklu máli hve hrein­leiki laxa­stofn­ins á Íslandi er mik­ill.

Klak­stöð og Hrogna­hús í Voga­vík.
Klak­stöð og Hrogna­hús í Voga­vík. Ljós­mynd/​Bench­mark Genetics Ice­land

Það er ekki hægt að nýta hvaða fisk sem er í hrogna­fram­leiðslu í fremsta gæðaflokki. „Við erum með tvær stöðvar á Reykja­nesi, aðra í Vog­un­um og hina við Kalm­an­stjörn, sem eru sér­hannaðar til að fram­leiða klak­fisk af laxi. Þetta eru kannski 12 til 14 kílóa fisk­ar sem við nýt­um hrogn­in úr. Á bak við þetta ligg­ur mikið kyn­bóta­verk­efni þar sem við erum sí­fellt að bet­ur­um­bæta stofn­ana og þá verður þetta mjög eft­ir­sótt og all­ur lax­eld­isiðnaður­inn á Íslandi not­ar þetta. Það er síðan auk­in eft­ir­spurn frá út­lönd­um.“

Kári myndi blikna

Jón­as seg­ir gríðarlegt vís­indastarf liggja að baki laxa­stofns­ins sem fyr­ir­tækið fram­leiðir, en hann ber nafnið Stofn­fisk­ur. Bench­mark hef­ur á sín­um snær­um 14 erfðafræðinga sem vinna að því að skoða og kort­leggja erfðaefni lax­ins. „Þeir eru að skoða þætti erfða í eig­in­leik­um eins og til dæm­is lífsþrótti og vaxt­ar­hraða. Inn­an Bench­mark er mjög öfl­ugt vís­inda- teymi, bæði erfðafræðing­ar og líka sam­einda­erfðafræðing­ar sem eru að kort­leggja erfðamengi lax­ins okk­ur til fram­drátt­ar.“

„Ég held að Kári [Stef­áns­son] myndi blikna ef hann vissi hvað við erum að gera,“ seg­ir hann og hlær.

Estrela Abelleira vinnur með hrogn frá Stofnfiski í seiðastöð Arctic …
Estrela Abell­eira vinn­ur með hrogn frá Stofn­fiski í seiðastöð Arctic Fish í Tálknafirði. Hún hreins­ar egg og dauð seiði úr klak­bökk­un­um. mbl.is/​Helgi Bjarna­son

Þá er alls ekki erfitt að finna starfs­fólk með alla þá þekk­ingu sem fram­leiðsla af þess­um toga krefst, að sögn fram­kvæmda­stjór­ans. „Hér inn­an­lands erum við bæði með ís­lenska og er­lenda starfs­menn. Af því að við búum svo vel að vera með alþjóðlega teng­ingu þá er eng­inn skort­ur á góðu fólki, en held­ur ekki hér á Íslandi. Við erum með mjög gott starfs­fólk og hjá fyr­ir­tæk­inu starfa í dag um 80 manns. Við erum hér með vís­inda­deild og erum í sam­starfi við Há­skóla Íslands og Haf­rann­sókna­stofn­un. Við höf­um verið hepp­in, það hef­ur gengið vel að manna það sem við erum að gera.“

Lax­eldið vaxið mest

Spurður um for­send­ur áfram­hald­andi vaxt­ar, svar­ar Jón­as: „Ég held að all­ir séu sam­mála um það að við för­um ekki að veiða fleiri fiska og á sama tíma er mann­kyn­inu að fjölga. Þannig að það þarf að auka mat­væla­fram­boð.“

Bend­ir hann á að lax­eldi hef­ur verið sú grein inn­an mat­vælaiðnaðar sem hef­ur vaxið mest und­an­far­in ár og tel­ur ástæðuna meðal ann­ars vera þá hve lax­inn er góð og holl vara. Þá sé einnig mik­il­vægt atriði að lax­eldið búi til prótein með lágt kol­efn­is­spor sem skipt­ir neyt­end­ur og yf­ir­völd sí­fellt meira máli.

Kviðpokaseiði sem verða að stæðilegum laxi þegar fram líða stundir.
Kviðpoka­seiði sem verða að stæðileg­um laxi þegar fram líða stund­ir. Ljós­mynd/​Bench­mark Genetics Ice­land
Nán­ar um málið
í Morg­un­blaðinu
Áskrif­end­ur:
Nán­ar um málið
í Morg­un­blaðinu
Áskrif­end­ur: