Leggja til stærra friðunarsvæði til verndar steinbít

Höf­und­ar skýrsl­unn­ar Rann­sókn­ir á hrygn­ingu stein­bíts á Látra­grunni leggja til að friðað verði allt hrygn­ing­ar­svæði stein­bíts á grunn­inu. Telja þeir mögu­legt að botn­vörpu­veiðar skemmi gjót­ur á hafs­botni sem stein­bít­ur­inn not­ar við hrygn­ingu en talið er að 40% stein­bíts­hrygna hrygni á Látra­grunni.

Stein­bít­ur í heim­in­um á und­ir högg að sækja sem teg­und bæði vegna of­veiði og búsvæðarösk­un­ar vegna botn­vörpu­veiða. Hér á Íslandi virðist sem tek­ist hafi að snúa við nei­kvæðri þróun stofns­ins á síðustu árum, bæði með friðun stærra svæðis á Látra­grunni árið 2010 og að frá og með ár­inu 2013 hafa stjórn­völd farið eft­ir ráðgjöf Haf­rann­sókna­stofn­un­ar um veiðar á stein­bít.

Svo virðist sem Látra­grunn sé ein­stakt hrygn­ing­ar­svæði fyr­ir stein­bít. Þar virðast koma sam­an botn­gerð, hita­stig og straum­ar sem henta hrygn­ingu stein­bíts vel og er svæðið þar að auki stórt, eða tæp­lega 2.000 km². Það er á ábyrgð Íslend­inga að vernda þetta svæði eft­ir bestu getu. Í þess­ari skýrslu hef­ur sá mögu­leiki verið nefnd­ur að hugs­an­lega sé botn­gerð Látra­grunns að spill­ast smátt og smátt vegna botn­vörpu­veiða þ.e. að gjót­ur sem stein­bít­ur get­ur hrygnt í séu að skemm­ast. Höf­und­ar þess­ar­ar skýrslu telja því að hrygn­ing­ar­svæði stein­bíts á Látra­grunni eigi að friða allt árið þangað til rann­sókn­ir hafa farið fram á skaðsemi botn­vörpu­veiða á svæðinu,“ seg­ir í skýr­lunni sem birt hef­ur verið á vef Haf­rann­sókna­stofn­un­ar.

Veiðiálag með botn­vörpu 2009 (til vinstri) og 2012 (til hægri). Gul­ar og rauðar lín­ur sýna veiðiálag og er álagið meira þar sem lín­urn­ar eru dekkri. Fimm­hyrn­ing­ur­inn sem er af­markaður með svört­um lín­um hef­ur verið friðaður ár­lega frá 2010. Svæði af­markað með græn­um lín­um er svæði sem Haf­rann­sókna­stofn­un lagði til að yrði friðað árið 2010. Mynd/​Hafrans­sókna­stofn­un

Hæng­ur­inn vernd­ari

Í skýrsl­unni er vak­in at­hygli á því að aðal­hrygn­ing stein­bíts á Látra­grunni á sér stað á ein­um og hálf­um mánuði eft­ir að stein­bít­ur kem­ur á svæðið í byrj­un októ­ber. „Fljót­lega fer hrygn­an í gjótu sem hæng­ur er í fyr­ir, hrygn­an fer yf­ir­leitt ekki úr henni en hæng­ur­inn fer stund­um úr henni ef eitt­hvað er um að vera í kring­um hana. Sam­kvæmt þessu er hugs­an­legt að hæng­arn­ir á Látra­grunni fari frek­ar úr gjót­unni, eru hugs­an­lega að verja sitt óðal þegar t.d. botn­varpa nálg­ast hana og eru því á þess­um tíma veiðan­legri en hrygn­urn­ar. Mögu­lega er þetta skýr­ing á því að hlut­fall hænga í stein­bít­safla á Látra­grunni í ág­úst og sept­em­ber er um 90%.“

Það get­ur haft al­var­leg­ar af­leiðing­ar að hæng­ur­inn sé veidd­ur á meðan hann á að vera að gæta hrognaklas­anna og segja skýrslu­höf­und­ar það geta valdið tölu­verðum af­föll­um að umönn­un stein­bíts­hængs­ins hverfi. „Stein­bíts­hæng­ur­inn vernd­ar hrognaklas­ann fyr­ir afráni, bakt­eríu- og sveppa­sýk­ing­um, með því að þekja eggja­klas­ann sótt­hreins­andi slími sem hann sjálf­ur fram­leiðir. Einnig sér hæng­ur­inn til þess að öll hrogn­in í hrognaklas­an­um fái nóg súr­efni, og þá sér­stak­lega þau sem eru miðlæg, með því að hreyfa stirtl­una og mynda þannig sístreymi í gegn­um eggja­klas­ann.“

Steibít­ur hef­ur verið vin­sæll á mat­ar­borðum víða. mbl.is/​Helgi Bjarna­son

Lögðu til friðun í þrígang

Í skýrsl­unni seg­ir að frá ár­inu 1999 hafi tog­veiðar á stein­bít auk­ist á hrygn­ing­ar- og klaktíma hans á Látra­grunni, sem ligg­ur vest­ur af Breiðafirði. Jafn­framt er vak­in at­hygli á því að Haf­rann­sókna­stofn­un hafi í þrígang á ár­un­um 2001 til 2010 lagt til að svæði á Látra­grunni yrði friðað til vernd­ar stein­bít en í öll skipt­in hafi minna svæði verið friðað en lagt var til.

„Fjöl­marg­ar rann­sókn­ir hafa farið fram á veg­um Haf­rann­sókna­stofn­un­ar á Látra­grunni. Frá ár­inu 2002 hef­ur gögn­um úr afla stein­bíts verið safnað mark­visst til að meta hrygn­ing­ar­tíma stein­bíts. Árið 2011 var hluti af svæðinu fjöl­geislamæld­ur og botn­sýni tek­in til að rann­saka sjáv­ar­botn­inn. Ári síðar var far­inn sér­stak­ur rann­sókn­ar­leiðang­ur, þar sem dreif­ing stein­bíts á svæðinu var met­in og hann merkt­ur, m.a. með raf­einda­merkj­um. Einnig voru tek­in snið með neðan­sjáv­ar­mynda­vél og sæ­bjúgnaplóg til að meta fjölda hrognaklasa eða gjóta, ásamt at­hug­un á botn­dýra­lífi. Eng­ir hrognaklas­ar sáust með neðan­sjáv­ar­mynda­vél­inni eða feng­ust með sæ­bjúgnaplógn­um, en stein­bít­ar sáust í gjót­um og er talið að þeir hrygni í þeim og gæti þar eggja. Fjöldi gjóta á Látra­grunni var met­inn um þrjár millj­ón­ir. Ekki var hægt að meta út frá fjöl­geislamæl­ing­um hvar lík­leg­ast væri að finna gjót­ur á svæðinu.“

Þá seg­ir að rann­sókn­ir með merk­ing­um hafi sýnt að stein­bít­ur komi al­mennt á svæðið um miðjan ág­úst og að hrygn­urn­ar yf­ir­gefi svæðið um ára­mót­in en hæng­arn­ir fari í lok fe­brú­ar. „Þrjú mis­mun­andi botn­dýra­sam­fé­lög voru greind á svæðinu út frá ljós­mynd­um. Látra­grunn er lík­lega stærsta hrygn­ing­ar­svæði stein­bíts í heim­in­um og botn­gerð, hita­stig og straum­ar virðast vera ákjós­an­leg fyr­ir hrygn­ingu og þrosk­un hrognklasa stein­bíts. Hingað til hef­ur svæðið ein­ung­is verið friðað hluta úr ári en til að koma í veg fyr­ir hugs­an­legt rask á sjálfu botn­lag­inu vegna dreg­inna veiðarfæra þá ætti að huga að lok­un allt árið. Hrygn­ing stein­bíts og fjöldi gjóta virðist vera svipuð inn­an friðaða svæðis­ins og er fyr­ir norðan það og væri því æski­legt að stækka svæðið til norðurs.“