Það verða kaflaskil, en ekki endir

At­b­urðirn­ir í Ísra­el sem urðu 7. októ­ber síðastliðinn eru enn þá efst á baugi til­ver­unn­ar aust­ur þar, þegar þetta er skrifað. Og sjálfsagt eru nokkr­ar vik­ur enn í loka­punkt­inn, enda sér eng­inn hann enn þá fyr­ir. Flest­ir höfðu þó gefið sér, eft­ir harðar og af­drátt­ar­laus­ar yf­ir­lýs­ing­ar rík­is­stjórn­ar­inn­ar í Jersúsalem, að her­inn þar myndi þá og þegar brjót­ast inn á Gasa­svæðið og þar með fylgja ákvörðun sinni, herkvaðningu og orðum sín­um eft­ir og tryggja að verstu árás­ir sem landið hefði orðið fyr­ir í 75 ára sögu sinni yrðu aldrei end­ur­tekn­ar.

Sund­ur­lyndi sett á ís

Ísra­els­menn standa nú þétt sam­an og nokkr­ir leiðtog­ar stjórn­ar­and­stöðunn­ar hafa þegið boð for­sæt­is­ráðherr­ans og tekið sæti í rík­is­stjórn­inni, en mánuðina þar á und­an höfðu linnu­laus póli­tísk átök tætt þetta litla land illa með póli­tísk­um úti­fund­um, mót­mæl­um og heit­ing­um á báða bóga í stærri stíl en menn eiga að venj­ast, og kalla ísra­elsk­ir gyðing­ar þó ekki allt ömmu sína í þeim efn­um. Það er skilj­an­legt að rík­is­stjórn lands­ins hafi alla sína at­hygli á þeim ógn­arat­b­urðum sem þjóðin stend­ur frammi fyr­ir og reyni sam­hent að finna leiðir til að kom­ast „lif­andi“ frá þeim. Rík­is­stjórn­in hef­ur naum­an meiri­hluta og er veik í þeim skiln­ingi og ekki er hægt að ganga að því vísu að sam­steypu­stjórn sund­urþykkra flokka geti staðið af sér slík­an storm.

Ísra­elska rík­is­stjórn­in, með eina fræg­ustu leyniþjón­ustu ver­ald­ar sem sinn helsta ör­ygg­is­ventil, var bein­lín­is tek­in í rúm­inu hinn 7. októ­ber. Þannig fór fyr­ir fleiri slík­um, með ekki síður stór nöfn og þekkta sögu, eins og hinar miklu leyniþjón­ust­ur Banda­ríkja­manna og Breta. Í því sam­bandi má nefna eina pín­leg­ustu yf­ir­lýs­ing­una í aðdrag­anda 7. októ­ber, en hana átti Jake Sulli­v­an, per­sónu­leg­ur ör­ygg­is­ráðgjafi Bidens (Nati­onal Secu­rity Advisor), en þann mikla póst gerði Henry Kissin­ger hvað fræg­ast­an. Það heyr­ist reynd­ar sjald­an frá Jake Sulli­v­an ör­ygg­is­ráðgjafa for­set­ans, en hann lýsti því þó yfir um mánaðamót­in síðustu að það væri m.a. til marks um sterka stöðu stjórn­ar for­set­ans að ekki hefði um mjög langt skeið verið jafn friðvæn­legt í lönd­un­um fyr­ir botni Miðjarðar­hafs og væri nú og hefði verið lung­ann af for­setatíð Bidens.

En stutt er í ólund og and­stöðu

Þrátt fyr­ir að í Jerúsalem sé vitað og viður­kennt að nú gildi það ofar öllu að standa sam­an inn­an­lands og hafa hem­il á sund­ur­lynd­is­fjand­an­um, þá geta and­stæðing­ar nú­ver­andi for­sæt­is­ráðherra, og á meðal þeirra menn sem áður vermdu þann sess, ekki stillt sig um að minna á það op­in­ber­lega að eft­ir hin miklu mis­tök í aðdrag­anda 7. októ­ber, þá sé aðeins tímaspurs­mál hvenær Net­anja­hú for­sæt­is­ráðherra þurfi að hverfa úr sín­um stóli. Þó er öll­um ljóst, og ekki síst fyrr­ver­andi for­sæt­is­ráðherr­um í Ísra­el, að þar er viðtek­in regla, sem að mestu hef­ur reynst vel, að treysta mati Mossad á stöðu ör­ygg­is­mála á hverj­um tíma. Mossad var þarna á sama róli og hinn sein­heppni aðal-ör­ygg­is­ráðgjafi for­seta Banda­ríkj­anna. Og hon­um til af­sök­un­ar má gefa sér að hann hef­ur treyst á hinar 19 leyniþjón­ust­ur Banda­ríkj­anna, sem eru með fleiri starfs­menn á sín­um snær­um en eru í ís­lensku þjóðskránni. Og hitt vita einnig all­ir að ráðherr­arn­ir sem slík­ir, þrátt fyr­ir sína póli­tísku ábyrgð, eru ekki á vakt­inni og hringja aðvör­un­ar­bjöll­um gefi hermd­ar­verka­menn til­efni til.

Það er allt önn­ur ella hefði odd­viti rík­is­stjórn­ar eða varn­ar­málaráðherra lands­ins neitað að leggja eyr­un við aðvör­un­ar­orðum yf­ir­manna Mossad. Engu slíku virðist til að dreifa nú. Enda hef­ur yf­ir­maður Mossad þegar axlað megin­á­bygðina á því að svo illa tókst til núna og Mossad „brást“ þar sem yf­ir­stjórn Ham­as tókst að halda sam­særi sínu inn­an mjög lít­ils hóps, allt þar til aðeins tveir dag­ar eða svo voru frá því að sendi­boði æðstaklerks Írans gaf heim­ild til árása á leynifundi í Beirút og hermd­ar­verk­in hóf­ust.

Óskilj­an­leg­ar of­ur­greiðslur

Hvíta húsið hafði skömmu áður greitt 6,4 millj­arða doll­ara lausn­ar­gjald fyr­ir fimm Banda­ríkja­menn, fanga klerka­stjórn­ar­inn­ar, sem hef­ur ber­sýni­lega komið sér upp einkar arðvæn­leg­um at­vinnu­vegi. Hvíta húsið hef­ur síðan reynt eft­ir á að búa til um­gjörð um að þeir þar hafi byggt ör­yggis­kerfi utan um þess­ar greiðslur og Íran gæti því ekki notað þess­ar miklu fjár­fúlg­ur nema samþykki Banda­ríkj­anna komi til í hverju til­viki áður! All­ur heim­ur­inn horfði hins veg­ar á það þegar mönn­un­um fimm var sleppt og þeir gengu him­in­lif­andi niður land­gang­inn og áleiðis heim til sín, eft­ir að hafa verið haldið í mörg herr­ans ár! Á þeim tíma­mót­um var engra slíkra fyr­ir­vara getið. Dett­ur ein­hverj­um í hug að margra ára þras um skipti á föng­um og fjár­mun­um við ógn­ar­stjórn­ina í Íran endi með því að fang­arn­ir koma glaðbeitt­ir niður land­gang­inn og Banda­rík­in segi nokkr­um mánuðum síðar að Íran­ir megi ekki nota þess­ar fjár­fúlg­ur fyr­ir fimm menn, sem slaga upp í fjár­lög ís­lenska rík­is­ins í heilt ár, nema til þess að styrkja stöðu ír­önsku skát­anna og sam­tök ír­anskra karla­kóra?

Æðstiklerk­ur­inn í Tehran gat þess raun­ar í fram­hjá­hlaupi að Írans­stjórn hefði full­ar heim­ild­ir og alla stjórn á því hvernig hún myndi höndla með hvern ein­asta doll­ara úr þess­um fjár­fúlg­um og þyrfti ekki og myndi ekki spyrja nokk­urn ut­anaðkom­andi mann um það. Enn reyna banda­rísk­ir emb­ætt­is­menn að halda í hinn von­lausa málstað um að Íran­ir hafi ekki fengið doll­ara held­ur sætt sig við pen­inga úr Mata­dor, en það flýt­ur sí­fellt und­an hon­um, eins og fyr­ir­sjá­an­legt var. Lengi vel reyndu stjórn­völd að halda fast í þá stefnu að ljá aldrei máls á því að greiða lausn­ar­gjöld fyr­ir Banda­ríkja­menn sem flækst höfðu til landa sem gripu slíka gagn­gert til að hafa fjár­muni upp úr krafs­inu. Hvað þá slíka of­ur­fjármuni. Nú er orðið ljóst að þarna er komið út yfir öll mörk og að eft­ir að klerka­stjórn­in hafði tryggt sér þess­ar fúlg­ur var Ham­as gefið grænt ljós á hinar for­dæma­lausu árás á al­menna borg­ara í Ísra­el.

For­dæmið er þekkt

En hinir und­ar­legu viðskipta­hætt­ir eru þó ekki óþekkt­ir. Sum­arið 2015 lak út að Banda­ríkja­stjórn hefði, að fyr­ir­mæl­um Obama for­seta sjálfs, samþykkt að greiða Írans­stjórn 1,7 millj­arða doll­ara í pen­ing­um og reynd­ar í seðlum sem þegar hefðu verið í um­ferð og flogið hafði verið með það fé í næt­ur­flugi til Írans! Þessi fram­ganga var hluti af samn­ing­um Banda­ríkj­anna og nokk­urra ríkja Evr­ópu, sem töldu að þau gætu haft tök á að hægja á kjarn­orku­fram­leiðslu Írans með samn­ings­gerð og greiðslum hárra fjár­hæða. Á dag­inn kom að meint­ir fyr­ir­var­ar voru gagns­laus­ir. Og eins fór með hitt, að Banda­ríkja­stjórn gæti með ein­hverj­um dul­ar­full­um hætti haft ein­hverja stjórn á því hvernig þetta mikla fé yrði brúkað. En allt eft­ir­lit var í hreinu skötu­líki, ef ekki byggt á ímynd­un­um.

Banda­rísk­ir emb­ætt­is­menn frá Obama og niður úr full­yrtu að þeir yrðu að greiða klerka­veld­inu í Tehran með seðlum og það hefði ein­mitt þá skýr­ingu að Banda­ríkja­stjórn hefði af prinsippástæðum haldið svo fast utan um efna­hagsþving­an­ir við Íran að ekki væri leng­ur hægt að af­henda fjár­muni sem banka­á­vís­an­ir eða síma slík­ar greiðslur. Í raun­inni væru eng­in bankaviðskipti við Íran. Eng­ar út­skýr­ing­ar komu hins veg­ar á því, hvers vegna Íran­ir krefðust þess að fá notaða doll­ara­seðla, sem erfitt væri að fylgj­ast með. Eða hvers vegna þess­ar pen­inga­send­ing­ar færu fram að næt­urþeli, í miklu pukri og án vitn­eskju al­menn­ings. Þetta minnti mest á gam­aldags pen­inga­flutn­inga á veg­um mafíunn­ar til sinna líka. Obama: „We couldn’t send them a check and we could not wire the mo­ney.“ Þess­ar full­yrðing­ar stóðust ekki skoðun. Talsmaður banda­ríska fjár­málaráðuneyt­is­ins viður­kenndi að Banda­ríkja­stjórn hefði sent Írans­stjórn ný­verið í tvígang fjár­muni „via wire trans­fer“. Og nán­ari at­hug­un sýndi að slík­ar greiðslur og greiðslu­máti voru enn til­tölu­lega al­geng.

Klukk­an glym­ur, en í hvers nafni?

Það er stytt­ast í stóra slag­inn í Ísra­el. Hann verður sár og harður. Sjálfsagt mun glitta í rétt­lætið þar, en þó aðeins inn­an um og sam­an við. En hvað sem líður sann­girni og beinni ábyrgð bend­ir margt til þess, þegar þetta er skrifað, að Net­anja­hú for­sæt­is­ráðherra muni draga svartapét­ur úr stokkn­um enda öll spil­in eins. Golda Meir for­sæt­is­ráðherra varð að hverfa úr embætti eft­ir Yom Kipp­ur-stríðið 1973. Ísra­el vann þó stríðið und­ir henn­ar for­sæti. En sig­ur­inn kostaði mikið, hvernig sem á það var litið. Og for­sæt­is­ráðherr­ann var af fjöld­an­um tal­inn hafa látið und­ir höfuð leggj­ast að tryggja að Ísra­el yrði und­ir bar­dag­ann búið og það helst svo að and­stæðing­arn­ir myndu ekki telja það svara kostnaði að leggja til at­lögu. Ef­ast má um að það hafi verið fylli­lega sann­gjarn dóm­ur. Nú er stóra stríðið rétt að byrja. Og kann­an­ir í Ísra­el virðast sýna að mik­ill meiri­hluti lands­manna tel­ur núna að for­sæt­is­ráðherr­ann hafi brugðist. Landið hafi ekki verið viðbúið hinu óvænta stríði. Verði þetta loka­dóm­ur­inn þá hlýt­ur hann að telj­ast mjög harður.

Segja má að Banda­rík­in hafi verið tek­in al­gjör­lega í rúm­inu 11. sept­em­ber 2001. Það má næst­um full­yrða að eng­inn Banda­ríkjamaður, sem þá var uppi, sá þetta fyr­ir eða gat ímyndað sér önn­ur eins ósköp og þessi. Það átti við for­set­ann sjálf­an og hann stýrði mesta her­veldi í heimi. En það var ekk­ert her­veldi sem gat stöðvað þessa at­lögu. Hún var hand­an við ímynd­un­ar­aflið. For­set­an­um varð ekki um kennt. Hann var end­ur­kjör­inn í næstu kosn­ing­um. En at­lag­an núna var vissu­lega ekki hand­an við ímynd­un­ar­aflið eða víðs fjarri veru­leik­an­um. Hót­an­ir í þessa veru heyr­ast ótt og títt. Þær eru nán­ast dag­legt brauð.