Anna Dóra Sæþórs­dótt­ir, stjórn­ar­maður í Ferðafé­lagi Íslands og pró­fess­or við Há­skóla Íslands, hef­ur rann­sakað áhrif úti­vist­ar og seg­ir að all­ir ættu að njóta þess sem landið okk­ar hef­ur upp á að bjóða.

„Ferðafé­lagið skipt­ir mjög miklu máli fyr­ir ís­lenskt sam­fé­lag. Sí­fellt fleiri rann­sókn­ir sýna fram á mik­il­vægi úti­vist­ar og hreyf­ing­ar fyr­ir heilsu fólks. FÍ er með alls kon­ar pró­grömm til að stuðla að slíku, bæði fyr­ir þá sem hafa ekki stundað úti­vist áður og eins til að hjálpa fólki sem hef­ur ekki verið aktíft lengi en vill koma sér aft­ur af stað. Svo er fé­lagið líka til­valið fyr­ir þá sem hafa hreyft sig lengi og vilja bara halda því áfram. Þarna verða til hóp­ar og ferðafé­lag­ar sem eiga það sam­eig­in­legt að vilja njóta þess að upp­lifa nátt­úr­una í gegn­um úti­vist og sam­veru,“ seg­ir seg­ir Anna Dóra.

Það er ekki út í blá­inn að hún vísi í rann­sókn­ir máli sínu til stuðnings því Anna Dóra starfar sem pró­fess­or í ferðamála­fræði við Há­skóla Íslands og hef­ur rann­sókn­ir að lifi­brauði ef svo má segja.

Er­lend­um ferðamönn­um hef­ur fjölgað gríðarlega und­an­far­in ár eins og hver ein­asti íbúi þessa lands hef­ur orðið áþreif­an­lega var við. Þeir stika ekki bara upp og niður Lauga­veg­inn í Reykja­vík og þræða þjóðveg­ina því mark­mið mjög margra er að upp­lifa ís­lensk víðerni, að vera al­ger­lega ein­ir og út af fyr­ir sig með him­in að þaki og eng­in merki um aðra í sjón­línu.

Rann­sókn­ir á ferðaþjón­ustu, þess­ari ört vax­andi at­vinnu­grein, hafa lík­lega aldrei verið jafnáríðandi og nú, ekki síst þær rann­sókn­ir sem snúa að sam­spili ferðaþjón­ustu við líf­ríki, víðerni og nýt­ingu okk­ar verðmætu auðlinda. Í rann­sókn­um sín­um und­an­far­in ár hef­ur Anna Dóra beint sjón­um að þessu öllu en hún hef­ur haft nátt­úru­tengda ferðamennsku í háskerpu í sín­um verk­um. Hún hef­ur horft sér­stak­lega til skipu­lags á há­lend­inu, þol­marka landsvæða auk orku­fram­leiðslu og virkj­ana og hvernig þetta síðast­talda fer sam­an við áhuga ferðamanna og upp­lif­un þeirra.

Rann­sakað viðhorf ferðamanna í meira en 20 ár

„Ég hef rann­sakað viðhorf ferðamanna til víðerna í meira en tvo ára­tugi. Mér sýn­ist mjög áhuga­verð þróun vera í gangi sem er sú að þeim fjölg­ar sem telja sig upp­lifa víðerni á vin­sæl­um ferðamannastað eins og í Land­manna­laug­um, þrátt fyr­ir tölu­verða fjölg­un ferðamanna og fjölg­un mann­virkja,“ seg­ir Anna Dóra og er auðvitað klædd í úti­vist­ar­skrúðann, eld­rauða flí­speysu og með snjallúr sem gef­ur henni mynd af eig­in dugnaði. Anna Dóra geng­ur auðvitað mikið. Á vet­urna eru úti­vist­ar­svæði borg­ar­inn­ar í upp­á­haldi hjá henni, og ekki síður þau svæði sem eru í jaðrin­um á þétt­býl­inu.

„Ég fer mikið í Heiðmörk og Bláfjöll á göngu­skíði en hlaupa- og göngu­túra tek ég gjarn­an um Elliðaár­dal, Foss­vogs­dal­inn og Kópa­vogs­dal­inn. Svo nýti ég mér líka göngu­stíg­ana sem liggja meðfram strönd­inni. Við erum ótrú­lega rík að vera um­lukin svona nátt­úruperl­um,“ seg­ir hún.

Og það eru ein­mitt þess­ar perl­ur all­ar sem eru henn­ar helsta viðfangs­efni í rann­sókn­um.

„Þar sem við erum að nýta nátt­úr­una og perl­ur henn­ar sem auðlind fyr­ir ferðaþjón­ust­una þá er mik­il­vægt fyr­ir okk­ur að skilja sam­band fólks við nátt­úr­una og hvað það er sem gef­ur því gildi. Ef við þekkj­um þetta ekki er hætta á að við göng­um á nátt­úr­una og drög­um úr verðmæt­um henn­ar með slæmri um­gengni.“

Til þess að hafa dýpri skiln­ing á skynj­un annarra er afar gott að hafa kynnst svæðunum sjálf­ur sem verið er að kanna viðhorf til. Há­lendið hef­ur verið í miklu upp­á­haldi hjá Önnu Dóru yfir sum­arið og þá hef­ur hún ferðast mest um Fjalla­bak. „Það er nú bæði vegna þess hversu stór­brotið það er og magnað en líka til­tölu­lega ná­lægt borg­inni og því hægt að skreppa þangað í styttri ferðir. Kerl­ing­ar­fjöll eru líka meiri­hátt­ar göngu­svæði og ekki svo langt að fara held­ur. Kverk­fjöll eru einn magnaðasti staður lands­ins og Lóns­ör­æfi lík­leg­ast fal­leg­asti blett­ur­inn. Sum svæði hef ég verið að spara. En nú eru að koma upp þær aðstæður að ég geti farið að ferðast þangað. Næsta sum­ar ætla ég t.d. að fara um Víkna­slóðir og svo lang­ar mig að kynn­ast Horn­strönd­um enn bet­ur.“

Verið í Ferðafé­lag­inu frá blautu barns­beini

Anna Dóra er öll­um hnút­um kunn­ug inn­an Ferðafé­lags­ins enda hef­ur hún ferðast með því frá blautu barns­beini. Þegar leitað var til henn­ar um að vinna í þágu fé­lags­ins fannst henni það meira en sjálfsagt.

„Það er bæði gam­an og lær­dóms­ríkt að starfa fyr­ir Ferðafé­lagið. Þarna er fólk með mikla þekk­ingu og reynslu. Maður lær­ir líka margt og mikið. Svo er þetta líka svo skemmti­leg­ur fé­lags­skap­ur og maður kem­ur alltaf glaðari af stjórn­ar­fund­um.“

Anna Dóra seg­ist afar stolt af því hvernig fé­lagið hafi staðið fyr­ir upp­bygg­ingu á ýms­um nátt­úru­skoðun­ar­stöðum, byggt gististöðu og merkt göngu­leiðir, stikað stíga og brúað ár og læki.

„Þannig hef­ur þetta ágæta fé­lag opnað lands­mönn­um mögu­leika á að ferðast um sitt eigið land og gefið þeim færi á að kynn­ast því miklu nán­ar. Við eig­um stór­kost­legt land og það er mjög mik­ils virði fyr­ir Íslend­inga að eiga fé­lag eins og FÍ sem hrein­lega greiðir okk­ur aðgang að nátt­úr­unni.“

Land­manna­laug­ar helsta rann­sókn­ar­efnið

Lík­lega hafa fáir rann­sakað nátt­úruperluna Land­manna­laug­ar af jafn­mik­illi áfergju og Anna Dóra. Land­manna­laug­ar marka upp­haf eða lok margra frá­bærra göngu­leiða um friðlandið að Fjalla­baki, meðal ann­ars um Lauga­veg­inn, eina vin­sæl­ustu göngu­leið okk­ar Íslend­inga.

Anna Dóra á orðið viðamikið gagna­safn um viðhorf ferðamanna í Land­manna­laug­um sem nær yfir tvo heila ára­tugi og get­ur því gert áhuga­verðar grein­ing­ar á því hvernig viðhorf ferðamanna hafa þró­ast og breyst. Hún er nú að vinna úr gögn­um sem hún safnaði þar síðastliðið sum­ar. Anna Dóra seg­ir að tals­verð þróun hafi orðið í hvernig fólk upp­lifi svæðið en flest­um þyki þetta miklu nátt­úru­lega svæði en áður þrátt fyr­ir auk­inn straum fólks þangað.

„Ég hefði kannski talið að þetta myndi þró­ast í hina átt­ina,“ seg­ir hún og bæt­ir því við að Land­manna­laug­ar þyki í raun ennþá fal­legri en áður var talið en auðvitað upp­lifi ferðafólk minni kyrrð sök­um auk­ins fjölda á svæðinu en sam­tím­is því aukið ör­yggi.

Land­manna­lauga­svæðið er eitt öfl­ug­asta og víðáttu­mesta há­hita­svæði lands­ins og ekki að ástæðulausu. Þarna er nefni­lega eld­virkni og hef­ur gosið á svæðinu í tvígang frá land­námi. Eld­virkn­in er samof­in mik­illi meg­in­eld­stöð sem sæk­ir nafn sitt í Torfa­jök­ul. Feg­urstu afurðir eld­stöðvar­inn­ar eru mestu lípar­ítsvæði Íslands. Land­manna­laug­ar eru ekki bara óskastaður er­lendra ferðamanna sök­um nátt­úru­feg­urðar og lita­dýrðar sem á sér hvergi keppi­naut því þær eru mjög vin­sæl­ar hjá mörg­um fé­lög­um í FÍ. Þar er enda stór og rúm­góður skáli í eigu fé­lags­ins, á tveim­ur hæðum meira að segja, þar sem hart­nær 80 manns geta átt næt­urstað. Skál­inn í Land­manna­laug­um stend­ur við mörk Lauga­hrauns, ör­skammt frá heit­um upp­sprett­um sem hita læk og laug sem staður­inn dreg­ur nafn sitt af.

„Ferðafólk á þessu svæði legg­ur ótrú­lega áherslu á að upp­lifa ein­veru. Þetta skil­ar sér í mynd­um af fólki af svæðinu á sam­fé­lags­miðlum eins og á in­sta­gram þar sem fólk er yf­ir­leitt al­eitt á mynd­inni, eitt með óspilltri nátt­úr­unni.“

Ábyrgð gagn­vart víðern­um og óspilltri nátt­úru

Anna Dóra hef­ur einnig beint sjón­um að viðhorf­um ferðamanna og ferðaþjón­ust­unn­ar til ein­stakra virkj­ana­hug­mynda og til ólíkra aðferða til orku­fram­leiðslu hér­lend­is. „Í þess­ari rann­sókn var einnig varpað ljósi á aðdrátt­ar­afl staðanna, hvernig ferðamenn skynja þá, hversu ánægðir þeir eru með heim­sókn sína og hvaða mann­virki eru æski­leg á svæðunum að mati þeirra.“

Anna Dóra seg­ir að komið hafi í ljós að ferðamenn séu frek­ar and­víg­ir virkj­un­ar­hug­mynd­um.

Það er mik­il­vægt fyr­ir okk­ur Íslend­inga að stunda yf­ir­grips­mikl­ar rann­sókn­ir á líf­ríki og um­hverfi en líka á land­inu sjálfu sem er vin­sæll áfangastaður ferðafólks og veru­leg­ar tekj­ur fást af ferðaþjón­ustu. Við þurf­um sem þjóð að átta okk­ur á því hvað það er ná­kvæm­lega sem ger­ir Ísland að áhuga­verðum stað til að sækja heim. Hvað er það í raun og veru sem aðgrein­ir landið okk­ar frá öðrum? Þar leika víðern­in lyk­il­hlut­verk, þessi svæði þar sem þú get­ur staðið og horft í all­ar átt­ir og hvergi sjást merki um mann­anna verk. Þú færð þá upp­lif­un að eng­inn ann­ar hafi nokkru sinni stigið þarna fæti.

Anna Dóra seg­ir að Íslend­ing­ar þurfi að vera ábyrg­ir gagn­vart því að varðveita slík svæði og vernda þau fyr­ir ágangi. „Þau eru ekki mörg eft­ir svæðin sem hafa þessi sér­kenni og það geng­ur mjög á þau. Þar af leiðandi er það mjög mik­il ábyrgð sem við ber­um í því sam­bandi. Óspillt nátt­úra og víðerni eru mjög verðmæt auðlind fyr­ir ferðaþjón­ust­una. Við get­um vissu­lega skapað okk­ur verðmæti úr því að nýta víðern­in sem auðlind. Við verðum hins veg­ar að gera það á skyn­sam­leg­an hátt því auðlind­in er viðkvæm og vandmeðfarið að nýta hana.“

Leik­svæði sem þarf að vernda

Anna Dóra hef­ur ekki bara nátt­úr­una að rann­sókna­vett­vangi því hún hef­ur haft hana að leik­svæði frá barnæsku, sum­ar, vet­ur, vor og haust. „Það fyll­ir mig orku, gleði og ham­ingju að vera úti í óspilltri nátt­úru. Það veit­ir mér hvíld og slök­un. Nátt­úr­an er full af áskor­un­um og margt óvænt get­ur gerst á meðan maður ferðast um ís­lensk víðerni. Nátt­úr­an er bara skemmti­leg­asti leik­völl­ur­inn. Þetta hef­ur ekk­ert þrosk­ast af mér og mér finnst alltaf mjög gam­an að vera úti að leika mér í nátt­úr­unni.“

Anna Dóra tel­ur eitt mik­il­væg­asta verk­efni okk­ar í sam­tím­an­um að vernda þessi nátt­úru­legu leik­svæði miklu bet­ur en við ger­um. „Við þurf­um að um­gang­ast nátt­úr­una með virðingu. Við verðum að átta okk­ur á og viður­kenna að nátt­úr­an er tak­mörkuð auðlind en líka að skilja hitt að hún er ekki ein­göngu auðlind held­ur hef­ur líka ein­stakt gildi í sjálfri sér.“

Tengd­ar frétt­ir

Ferðafé­lag Íslands

„Það er miklu betra að fara ekki í bað“

• 5 skemmti­leg­ar fjall­göng­ur í ná­grenni Reykja­vík­ur
• Mik­il­vægt að al­menn­ing­ur eigi rétt á frjálsri för
• All­ir út að hreyfa sig
• Tólf góðar göngu­leiðir

» Fleiri tengd­ar frétt­ir