Veröld/Fólk | Morgunblaðið | 22.12.2024 | 5:30

„Við vorum grimmdin“

Jón Kalman Stefánsson skrifar um Baskavígin í bókinni Himintungl yfir heimsins ystu brún. Eyþór Árnason

Jón Kalman Stefánsson tekur fyrir hin hrottalegu Baskavíg í nýjustu skáldsögu sinni Himintungl yfir heimsins ystu brún. Prestur á Brúnasandi sest niður á óveðursdegi í október árið 1615 og byrjar að skrifa það sem virðist vera bréf. Hann veit að það eru dimmir atburðir fram undan og byrjar að rekja það hvernig hlutirnir þróuðust í þessa átt.

„Fortíðin á alltaf erindi til okkar. Við erum hér og erum eins og við erum vegna þess sem átti sér stað í fortíðinni. Ef við viljum skilja okkur sjálf og samtímann verðum við að geta horfst í augu við fortíðina. Allir atburðir, hvort sem þeir eru hræðilegir eins og Baskavígin eða ekki, segja okkur alltaf eitthvað um okkur sjálf sem manneskjur, og sem þjóð,“ segir Jón Kalman um sögusvið bókarinnar.

„Fortíðin á alltaf erindi til okkar. Við erum hér og erum eins og við erum vegna þess sem átti sér stað í fortíðinni." Eyþór Árnason

Rímar illa við sjálfsmyndina

„Þetta var efni sem hefur fylgt mér lengi eða frá því ég las um vígin fyrst fyrir góðum 30 árum. Mig grunaði strax að ég yrði fyrr eða síðar að takast á við þetta efni. Þetta eru ógnvægilegir atburðir og einstakir í okkar sögu. Fyrir utan það hvers eðlis þeir eru, öll sú dramatík og grimmd sem þar er fannst mér það sláandi hversu lítið þá hafði verið fjallað um atburðina.“

„En í Baskavígunum erum við Íslendingar í hlutverki ofbeldismanna, við vorum grimmdin, við vorum gerendur sem rímaði illa við sjálfsmynd okkar og var þar af leiðandi sett til hliðar.“

Baskavígin árið 1615 eru sögusvið skáldsögu Jóns Kalmans en þá voru Íslendingar í hlutverki ofbeldismanna og sýndu mikla grimmd. Morgunblaðið/Eyþór

Dauðinn ósanngjarn fantur

Jón Kalman hefur ekki farið leynt með að vera að takast á við dauðann í verkum sínum með einum eða öðrum hætti.

„Það má að vissu leyti segja að hver manneskja deyi tvisvar; fyrst þegar hjartað hættir að slá og síðan þegar fólk gleymist. Sá dauði er kannski enn skelfilegri, og svo fullur óréttlætis. Þú gengur um kirkjugarða, sérð þúsundir nafna og flest þeirra eru kannski fullkomlega gleymd. Við vitum ekkert um þeirra sögu. Hvort þau hafi verið hamingjusöm, hvernig þau vildu hafa kaffið sitt, hvernig þau brostu, hvernig þau töluðu, hvernig þau elskuðu. Þegar manneskja gleymist, þegar enginn man hana lengur, þá hefur dauðinn unnið sinn algjöra sigur. Eitt af því sem drífur mig áfram sem rithöfund er að reyna að breyta þessu. Þess vegna fer ég alltaf ósjálfrátt í mínum bókum, hvort sem ég er að skrifa um samtímann eða ekki, aftur inn í fortíðina og reyni að sækja þangað fólk sem er gleymt og færa það inn í birtu lífsins. Ef mér tekst að segja frá þannig að þau lifni aftur við hefur mér á vissan hátt tekist að yfirbuga dauðann.“