Veröld/Fólk | Morgunblaðið | 9.6.2025 | 21:22

Litríkir karakterar

„Sveinn notaði listsköpunina til þess að jarðtengja sig og vinna úr tilfinningum sínum,“ segir Sigrún. Morgunblaðið/Hákon

Tvær nýjar sýningar voru nýverið opnaðar í Hafnarborg í tilefni aldarafmæla tveggja listamanna, Sveins Björnssonar (1925-1997) og Eiríks Smith (1925-2016). Á sýningunni Í sátt við efni og anda er litið yfir langan og fjölbreyttan feril Eiríks og á Óði til lita má líta verk frá síðari hluta ævi Sveins. Morgunblaðið ræddi við Sigrúnu Hrólfsdóttur myndlistarkonu sem sýningarstýrði Óði til lita.

„Eiríkur og Sveinn voru jafnaldrar og þekktust vel enda báðir úr Hafnarfirðinum. Þeir voru litríkir karakterar og settu svip á bæinn,“ segir Sigrún spurð út í tenginguna á milli listamannanna tveggja. „Verkin á sýningunni um Eirík, Í sátt við efni og anda, spanna allan hans listferil – elsta verkið á sýningunni gerði hann til dæmis þegar hann var einungis 13 ára.

Verkin á sýningunni um Svein, Óður til lita, eru hins vegar öll frá síðustu árunum á ferli hans. Þó að sýningarnar séu þess vegna ólíkar í eðli sínu eru vissulega snertifletir á milli þeirra, bæði hvað varðar litanotkun og pensilskrift í verkunum og ákveðin þemu líka. Saman mynda sýningarnar tvær áhugavert sjónrænt samtal.“

„Ég elska liti, sterka liti“

Á seinni árum helgaði Sveinn sig alfarið abstrakt olíumálverki og varð liturinn honum þá bæði innblástur og yrkisefni, eins og fram kemur í sýningarskrá. „Ég held að það sé á vissan hátt rökrétt framhald hjá flestum málurum að þeir helgi sig smám saman litum og formi og fari að skoða hvernig málverkið virkar án þess að það sé með vísanir út fyrir sig. Það má kannski segja að Sveinn hafi á þessum tíma frelsað sig frá ákveðnum táknmyndum sem voru fyrirferðarmiklar fyrr á listferli hans. Mögulega kláraði hann þessi hugðarefni sín eða náði sátt við þessar táknmyndir frá fantasíutímabilinu sínu,“ segir Sigrún.

„Hann notaði listsköpunina til þess að jarðtengja sig og vinna úr tilfinningum sínum. Á abstrakttímabilinu tekur hann í notkun spaða og það sést vel hvernig hann hefur smurt litunum á strigann af mikilli orku og í hröðum takti. Þetta hefur verið mjög líkamleg vinna, í rauninni eins konar dans. Mörg verkin frá þessum tíma eru líka verulega stór, svo að það hefur verið mikil „aksjón“ hjá honum. Sumir fara kannski út að hlaupa en Sveinn gerði málverk til að fá útrás og hreinsa sig.“

Hún bætir við að synir hans þrír hafi haldið utan um verk föður síns af mikilli alúð og því sé höfundarverk hans vel varðveitt. Á sýninguna í Hafnarborg hafi verið valin verk sem sýna breidd Sveins sem listamanns á þessu tíu ára tímabili. „Verkin hafa mikla innri breidd þó að þau séu öll abstrakt. Það er til að mynda munur á því hversu þykkur eða þunnur liturinn er og hversu beinar línurnar eru eða hvort þær eru titrandi. Hvert verk er marglaga og þegar vel er að gáð koma í ljós endalausir tónar. Þetta eru verk sem vinna vel á.“

„Ég elska liti, sterka liti. Ég er þannig maður, vil lifa sterkt í öllu sem ég geri,“ er haft eftir Sveini í Lesbók Morgunblaðsins skömmu fyrir andlát hans árið 1997. Sigrún segir litina í þessum síðustu verkum hans akkúrat sérlega forvitnilega. „Sums staðar er eins og þeir standi þrívíðir á striganum, en annars staðar er eins og að þeir svífi sem gegnsæjar hulur og minni á ljós gegnum litað gler.“

Á síðari hluta ævi sinnar málaði Sveinn Björnsson abstrakt olíumálverk í sterkum litum. Morgunblaðið/Hákon Pálsson

Lögreglumaður og listmálari

Spurð nánar út í það hvernig listamaður birtist okkur á sýningunni svarar Sigrún að Sveinn hljóti að hafa verið bæði skemmtileg týpa og kraftmikill. „Hann var farinn að vinna afskaplega snemma eins og títt var á þessum tíma. Fyrst var hann á sjónum og þótti mikill dugnaðarforkur þar. Seinna fór hann að vinna í löggunni og margir Hafnfirðingar þekkja til hans vegna þess að hann var lögreglumaður, enda var hann í því starfi alveg af lífi og sál. Svo var hann með vinnustofu bæði í Hafnarfirði og Krýsuvík þar sem hann var að mála. Og hann var líka með hesta. Ég skil í rauninni ekki hvernig honum tókst að gera þetta allt,“ segir Sigrún og hlær.

„Það má segja að hann hafi fyrst og fremst verið listamaður sem sinnti sinni köllun og var ekki endilega mjög upptekinn af því að vera í díalóg við samtímann. Á meðan aðrir voru til dæmis að mála abstrakt þá var hann fígúratífur og þegar allir aðrir voru orðnir fígúratífir þá varð hann abstrakt. Þannig að hann var svolítið sér á báti.“

Sjórinn var Sveini mikill innblástur líkt og sjá má af verkum hans. En endurspeglast lögregluferillinn líka í listinni? „Nei, það myndi ég ekki segja, ekki beinlínis. Ég held að listin hafi frekar verið leið fyrir hann til að beina huganum annað. Það er auðvitað mikið tilfinningalegt álag að vera lögreglumaður, og eins og ég sagði áðan þá grunar mig að hann hafi notað listina til þess að hreinsa sig og kyrra hugann. En hann málaði vissulega margar myndir af sjónum og bænum Hafnarfirði og alls kyns verum sem sjá má til að mynda á fantasíumyndunum hans frá því áður en hann leiddist út í abstraktið.“

Sýningin Óður til lita í Hafnarborg stendur til og með 24. ágúst. Morgunblaðið/Hákon Pálsson

Landfræðilegt ferðalag

Að lokum segist Sigrún ánægð með að hafa fengið þetta tækifæri til að kynnast myndlistarmanninum Sveini. „Það er alltaf spennandi að fá að kafa svona ofan í höfundarverk listamanns, æviferil hans og viðhorf. Það birtist manni alltaf eitthvað nýtt og maður skilur smám saman betur hvaðan listamaðurinn var að koma og hvernig hann tjáði sig og sinn sannleika í gegnum listina.“

Sýningin Óður til lita var opnuð í Hafnarborg á uppstigningardag, 29. maí, og stendur til og með 24. ágúst. Samdægurs voru opnaðar tvær aðrar sýningar tileinkaðar Sveini: sýningin Akademía í Sveinshúsi í Krýsuvík og Sveinn Björnsson í Ljósbroti í Hafnarfjarðarkirkju. Sú fyrri gefur mynd af upphafsárum listamannsins en á þeirri seinni er að finna yfirlitsverk frá fantasíutímabili hans svokölluðu. Saman mynda sýningarnar „landfræðilegt ferðalag um listferil Sveins“, segir í sýningarskrá frá Hafnarfjarðarkirkju.