Veröld/Fólk | Morgunblaðið | 11.6.2025 | 9:10 | Uppfært 13.6.2025 10:16

Hugrekki í Salnum

„Að leika báðar sónöturnar á sömu tónleikunum má kannski líkja við að spila tvo mikilvæga knattspyrnuleiki með tuttugu mínútna hléi,“ segir rýnir um flutning Sifjar Margrétar Tulinius og Richards Simm. Morgunblaðið/Kristinn Magnússon

Magnús Lyngdal Magnússon

menning@mbl.is

Setja bókamerki

Beethoven og Franck

Stjörnur:
Tónlist: Ludwig van Beethoven (rómansa nr. 1 í G-dúr (úts. Richard Simm) og fiðlusónata nr. 9, „Kreutzer“) og César Franck (sónata fyrir fiðlu og píanó).
Sif Margrét Tulinius (fiðla) og Richard Simm (píanó).
Tónleikar í röðinni Klassík í Salnum sunnudaginn 1. júní 2025.

Fiðlusónöturnar sem hljómuðu á tónleikum Sifjar Margrétar Tulinius og Richards Simm í Salnum í Kópavogi fyrsta sunnudag júnímánaðar eru svo að segja sinfónískar að lengd (og jafnvel uppbyggingu). „Kreutzer“-sónata Beethovens er þó ívið lengri en A-dúr sónata Francks en hvor tveggja eru grundvallarverk af sinni tegund í fiðlutónbókmenntunum. Það er því afrek að leika báðar sónöturnar á sömu tónleikum, að viðbættri fyrri rómönsu Beethovens.

Ludwig van Beethoven (1770-1827) samdi tvær rómönsur fyrir fiðlu og hljómsveit. Sú sem Sif Margrét og Richard léku í Salnum var að vísu sú seinni sem Beethoven samdi, þá í kringum árið 1801, en birtist fyrr á prenti af rómönsunum tveimur og ber því númerið eitt. Þetta er gullfallegt verk sem hefst á einleik fiðlunnar, áður en píanóið kemur inn nokkrum töktum síðar. Tónskáldaferli Beethovens er einmitt skipt í þrjú tímabil og nær hið fyrsta fram til ársins 1802, stundum nefnt „þroskaskeiðið“, miðtímabilið frá 1802-1812, stundum nefnt „hetjutímabilið“, og hið síðasta frá 1812 og uns hann lést í mars 1827. Rómönsurnar tilheyra því fyrsta tímabilinu, „þroskaskeiðinu“, og kannski má kalla þær upptaktinn að fiðlukonsertinum sjálfum frá 1806. Hvað um það, rómansan var ákaflega vel flutt af þeim Sif Margréti og Richard sem sjálfur hafði útsett píanópartinn. Hann hljómaði „þykkari“ en þær útsetningar sem ég hef heyrt. Það var líka greinilegt frá fyrstu innkomu þeirra beggja að tónninn markaðist af bæði öryggi og hlýju. Fraseringar voru líka sannfærandi og rubato smekklega notað.

Raunar má segja það sama um flutninginn á fiðlusónötu Césars Franck (1822-1890). Fyrir utan rómantískan og voldugan tón Sifjar vil ég bæta því við að spilamennska hennar og Richards var „hugrökk“ og þá á ég við að þau mótuðu langar og sannfærandi línur í túlkun sinni og það var hvergi „læðst“ inn. Franck hafði fært belgíska fiðluvirtúósinum Eugène Ysaÿe sónötuna í brúðkaupsgjöf og hún varð snemma einn af hornsteinum fiðlubókmenntanna.

Franck-sónatan gerir miklar kröfur til flytjenda, þá bæði tæknilegar og túlkunarlegar. Píanóparturinn er ekki hvað síst snúinn sökum þess að Franck, sem var upphaflega orgelleikari, hafði óvenju stórar hendur og hann tók ekki tillit til þess að aðrir píanistar (þá með minni hendur) gætu leikið það eftir sem hann skrifaði. Fiðluparturinn er líka einkar snúinn en bæði Sif Margrét og Richard leystu verkefnið vel af hendi, þá ekki hvað síst þriðja þátt verksins („Recitativo-Fantasia“). Tónn beggja var glæsilegur; djúpur og voldugur þar sem tónsmíðin kallar á slíkt en á sama tíma ávallt syngjandi (cantabile).

Eftir hlé var heldur ekki ráðist á garðinn þar sem hann var lægstur. „Kreutzer“-sónata Beethovens er ekki bara lengsta fiðlusónata tónskáldsins, heldur er hún sennilega sú tæknilega erfiðasta, bæði fyrir fiðluleikarann og píanistann. Hún var samin árið 1803, þegar Beethoven var kominn yfir á „hetjutímabil“ tónskáldaferil síns, og hér kveður við nýjan tón, hvort heldur sem er í sónötuformi fyrsta þáttar, gerólíkum öðrum tilbrigðaþætti verksins eða þá gáskafullum lokaþættinum. Lengd sónötunnar ein og sér kallar á mikið úthald flytjenda (hún er lengri en margar sinfóníur tónskáldsins) ásamt því að frasera þannig að heildarútkoman verði sannfærandi.

Flutningur þeirra Sifjar Margrétar og Richards var framúrskarandi og vil ég sérstaklega nefna túlkun þeirra á átakafullu niðurlagi (coda) fyrsta þáttar og svo sannfærandi túlkun á tilbrigðaþættinum („Andante con variazioni“).

Að leika báðar sónöturnar á sömu tónleikunum má kannski líkja við að spila tvo mikilvæga knattspyrnuleiki með tuttugu mínútna hléi. Til þess að geta gert slíkt þarf ekki bara formið að vera gott, heldur þarf að sýna til þess mikið hugrekki! Hvort tveggja var fyrir hendi hjá Sif Margréti Tulinius og Richard Simm í Salnum.

Skráðu þig inn til að lesa áfram

Ertu ekki með notendaaðgang? Fara í nýskráningu.

Gleymt lykilorð?

Aðgangur að þessari frétt í fullri lengd krefst áskriftar.
Til þess að lesa hana þarftu að skrá þig inn.

Beethoven og Franck

Stjörnur:
Tónlist: Ludwig van Beethoven (rómansa nr. 1 í G-dúr (úts. Richard Simm) og fiðlusónata nr. 9, „Kreutzer“) og César Franck (sónata fyrir fiðlu og píanó).
Sif Margrét Tulinius (fiðla) og Richard Simm (píanó).
Tónleikar í röðinni Klassík í Salnum sunnudaginn 1. júní 2025.