Verk­in á sýn­ing­unni eru fjöl­breytt að gerð: teikn­ing­ar, mál­verk og út­saum­ur auk þrívíðra verka í timb­ur, leir, papp­ír og blönduð efni. Ein­kenni sýn­ing­ar­inn­ar er óbæld sköp­un­ar­gleði þar sem lista­menn­irn­ir tjá sig hver með sínu nefi.

Mörg verk­anna eru óhefluð og ljóst að lista­menn­irn­ir hafa ekki lært hefðbund­in vinnu­brögð mynd­list­ar. Þrátt fyr­ir það er ljóst að nostrað hef­ur verið við verk­in af ein­beit­ingu. Sýn­ing­in krefst sér­stakr­ar at­hygli áhorf­and­ans vegna þess að fæst verk­anna eru unn­in í sam­ræmi við mæli­kv­arða mynd­list­ar­heims­ins.

Í sýn­ing­ar­skrá er áhuga­vert viðtal við Ní­els Haf­stein þar sem hann lýs­ir til­urð Safna­safns­ins. Það spratt upp úr þörf á að vernda verk lista­manna sem al­mennt þóttu fá­fengi­leg. Verk­in voru eft­ir fjöl­breytt­an hóp lista­manna sem ekki fóru troðnar slóðir og fundu hjá sér hvöt til þess að tjá sig í mynd­um.

Marg­ir voru frí­stundal­ista­menn, oft fólk sem sinnti mynd­list til að gefa líf­inu til­gang eft­ir að starfsævi lauk. Hluti mynd­höf­unda safns­ins telst til utang­arðsmanna sem sum­ir dvöldu lang­dvöl­um á stofn­un­um en fötl­un þeirra og aðrar hindr­an­ir drógu ekki úr þörf þeirra til frumsköp­un­ar.

Sú list sem ratað hef­ur í bæk­ur um sögu list­ar­inn­ar hef­ur einatt verið list­in sem höfðað hef­ur til valda­manna. Þeir lista­menn sem voru þeim þókn­an­leg­ir hlutu oft­ast stranga þjálf­un í viðtekn­um aðferðum list­sköp­un­ar.

Ráðamenn studdu stöðu sína með því að byggja upp safn lista­verka. Með tím­an­um, allt frá miðöld­um, kom upp auk­in krafa um að gild­ir lista­menn væru frum­leg­ir, tækju upp og nýttu sér nýj­ung­ar í list­sköp­un. Það er á þess­um grunni sem saga list­ar­inn­ar er rituð.

Til hliðar við þenn­an op­in­bera lista­heim hef­ur alltaf verið rík þörf til list­sköp­un­ar hjá al­menn­ingi. Hún hef­ur oft lagað sig að smekk ráðamanna en hef­ur jafn­framt fylgt eldri hefðum, verið íhalds­söm í fram­setn­ingu sinni. Á nítj­ándu öld, til dæm­is, nýttu viður­kennd­ir lista­menn sér list alþýðunn­ar sem áhrifa­vald, oft til að draga fram „þjóðleg“ ein­kenni. Þessi áhugi leiddi til þess að áhugi jókst á að vernda dæmi um list sem ekki tald­ist til fag­urlista.

Málaðir timb­urskúlp­túr­ar eft­ir Svövu Skúla­dótt­ur.

Ræt­ur Safna­safns­ins liggja í slíkri nú­tíma­hugs­un, að þörf sé á að vernda og viðhalda mynd­list sem ekki hef­ur hlotið viður­kenn­ingu. Safnið varðveit­ir fjöl­mörg dæmi um frum­lega hugs­un og ný­mæli sem búið er að út­rýma hjá skóluðum lista­mönn­um sem njóta al­mennr­ar viður­kenn­ing­ar. Safnið sýn­ir þessi verk á sömu for­send­um og verk þeirra sem telj­ast til viður­kenndra mynd­list­ar­manna og fær þannig áhorf­end­ur til að taka þau al­var­lega.

Sýn­ing­ar­skrá tí­und­ar í 15 liðum þema­tísk ein­kenni til að greina verk Safna­safns­ins, til að túlka og skil­greina flóru alþýðu- og utang­arðslist­ar. Flokk­un­ar­kerfið inni­held­ur þess­ar kateg­orí­ur: frum­leiki, rann­sókn, stæl­ing, venja, hand­verk, eft­ir­lík­ing, þjóðern­is­hyggja, skreyti, sak­leysi, íhald, frá­sögn, viðbragð, stemn­ing, ýkj­ur, speki.

Ekki er til­greint hvernig flokk­un­ar­kerfið á við ein­stök verk á sýn­ing­unni en áhorf­anda boðið upp á að fylla í eyðurn­ar. Þess­ir flokk­ar eru áhuga­verðir fyr­ir þær sak­ir að þeir ná að miklu leyti einnig yfir þá list sem tal­ist hef­ur „viður­kennd“.

Með því að draga fram þessa kenn­ingu set­ur sýn­ing­in spurn­ingu við kerfi list­ar­inn­ar í heild og virðing­arstiga henn­ar. Það er að minnsta kosti ljóst af um­mæl­um Ní­els­ar í sýn­ing­ar­skrá að dæma að hann tel­ur að þessi ein­kenni alþýðulist­ar eigi í aukn­um mæli við um marga þá sem hafa geng­ist und­ir form­legt lista­há­skóla­nám.

Í heild­ina má hrósa sýn­ing­ar­stjór­um fyr­ir að bjóða okk­ur upp sýn­ingu sem er bæði vel skipu­lögð og upp­sett. Hóp­ur lista­mann­anna er fjöl­breytt­ur og áhuga­verður sem birt­ist vel í vandaðri fram­setn­ingu sýn­ing­ar­inn­ar.

Það fer vel á því að staðsetja þrívíðu verk­in í sýn­ing­ar­köss­um við súl­ur sal­ar­ins, á upp­hækk­un­um á gólfi og í drama­tískri upp­setn­ingu á ein­um veggj­anna. Mál­verk og teikn­ing­ar eru sett­ar upp á skýr­an og aðgengi­leg­an hátt á milli þrívíðu verk­anna.

Sýn­ing­ar­skrá­in er frum­leg, hún veit­ir nauðsyn­leg­ar upp­lýs­ing­ar um verk­in og lista­menn­ina auk þess að veita áhorf­anda mik­il­væga inn­sýn í for­send­ur Safna­safns­ins, sem er mik­il­vægt til að ná að skilja sýn­ing­una í heild.