„Mig langar ekki að vera hrædd“

Það er á henni að heyra að hún sakni Íslands, en rúmt ár er nú liðið frá því að fjöl­skyld­an fékk þær frétt­ir að krabba­mein föður henn­ar færi versn­andi og hún dreif sig af stað til Rúss­lands. Hún hafði þá verið bú­sett hér á landi í um ára­tug og látið til sín taka í ís­lenskri bók­mennta­senu á þeim tíma, svo sem með ljóðabók­inni Mál­töku á stríðsím­um (2022), ljóðasafn­inu Póli­fón­ía af er­lend­um upp­runa (2021) og greina­safni inn­flytj­enda á Íslandi, Skáldreka (2023), sem hún rit­stýrði.

Ræðst á sof­andi fólk

Spurð hvað hafi orðið til þess að hún ákvað að skrifa nýja ljóðabók svar­ar Natasha að fyr­ir því hafi verið nokkr­ar ástæður. „Ætli hug­mynd­in hafi ekki byrjað að mót­ast í koll­in­um þegar við feng­um þær frétt­ir að pabbi væri kom­inn með mein­vörp. Ég var á lista­manna­laun­um þá og var svo­lítið á milli staða, mikið að ferðast og í vissu milli­bils­ástandi. Á ferðalög­um mín­um rakst ég á þetta orð, mara, og varð al­veg heltek­in af því,“ seg­ir Natasha og út­skýr­ir að mara sé til á mörg­um tungu­mál­um og þýði eins kon­ar næt­ur­draug­ur eða óvætt­ur sem ræðst á sof­andi fólk. Hún komi til dæm­is fyr­ir í orðum eins og mar-tröð eða á ensku nig­ht-mare.

Upp frá þessu hafi mar­an síðan farið að elta hana á rönd­um og orðið yrk­is­efni nokk­urra ljóða sem hún skrifaði á meðan hún var á Íslandi, þó ekki endi­lega með það fyr­ir aug­um að úr yrði heil bók. „Eft­ir að ég kom til Rúss­lands fann ég hins veg­ar að það var svo margt sem mig langaði að segja frá en mig vantaði ein­hvern vett­vang. Þá fór ég að skrifa fleiri ljóð. Það var akkúrat smá hlé á öðru verk­efni sem ég var í svo ég ákvað að nota tím­ann og skrifa ljóðabók. Mara, sem hafði fylgt mér um tíma, varð síðan per­sóna í bók­inni.“

Hvað get­urðu sagt mér meira um hana Möru? Hver er hún fyr­ir þér? „Hún Mara er eins kon­ar þyngsl sem ég finn. Mér fannst hjálpa að sjá hana fyr­ir mér sem per­sónu sem ég get horft á og reynt að skilja. Það má segja að hún sé ákveðin til­raun mín til að gera þyngsl­in aðeins létt­ari. Og hún er ekki mjög næs per­sóna en smám sam­an fór ég samt að finna til með henni. Ég er held­ur ekki sú eina sem á sér Möru, hana þekkja fleiri.“

Auðveld­ara að hata en elska

Mara kem­ur í heim­sókn er upp­gjör við póli­tískt og menn­ing­ar­legt ástand, eins og seg­ir ein­mitt í kápu­texta, en hún er sömu­leiðis frá­sögn af marg­slungnu sam­bandi dótt­ur við for­eldra sína. Í bók­inni eru þó nokk­ur ljóð sem fjalla um ást­ina. Fannst þér mik­il­vægt að kær­leik­ur­inn fengi pláss í ljóðunum rétt eins og öll þyngsl­in og póli­tísku spurn­ing­arn­ar? „Já, það fannst mér mik­il­vægt og kær­leik­ur­inn er ein­mitt líka stórt um­fjöll­un­ar­efni í fyrri ljóðabók­inni minni um stríðið, Mál­töku á stríðstím­um.

Þetta var meðvituð ákvörðun sem ég tók, að skapa rými fyr­ir ást­ina. Þegar ég kom til Rúss­lands var ég bæði ótta­sleg­in og hrædd, þetta var rétt eft­ir að Navalní lést og það voru kosn­ing­ar á næsta leiti, svo að ástandið var væg­ast sagt óstöðugt. Þrátt fyr­ir það ákvað ég að reyna að njóta þess að vera með pabba mín­um, fjöl­skyldu og vin­um í Rússlandi. Og njóta alls þess sem ég sakna þegar ég er á Íslandi.

Marg­ir rúss­nesk­ir vin­ir mín­ir sem búa í út­lönd­um hata allt sem kem­ur héðan og sniðganga allt rúss­neskt. Ég skil þau mjög vel því þessa dag­ana er svo auðvelt að hata – og svo margt að velja úr. Það krefst hins veg­ar meiri orku að elska. Hat­ur er sjálfs­eyðileggj­andi til­finn­ing og ég vil ekki gefa mig henni al­gjör­lega á vald eins og þau sem hefja stríð og drepa fólk og fremja stríðsglæpi. Ég vil helst skilja mig eins mikið frá þeim og hægt er. Að reyna þess vegna að elska líka en ekki bara að hata.“

Ný bylgja rit­skoðunar

Í bók­inni er því lýst hvernig ljóðmæl­andi fer í gegn­um göm­ul skila­boð, skrá­ir sig út af sam­fé­lags­miðlum og eyðir leit­ar­sög­unni á tölv­unni áður en hún fer til Rúss­lands af ótta við að vera hand­sömuð af þarlend­um stjórn­völd­um. En óttaðistu að gefa bók­ina út? Varstu hrædd við rit­skoðun? „Stund­um. Það voru nokk­ur orð í bók­inni sem við breytt­um af því að við óttuðumst að þau væru of sterk. En ótt­inn er líka tól sem er notað til þess að hræða fólk og stoppa og ég nenni ekki að leika þann leik. Ég var mjög stressuð þegar Mál­taka á stríðstím­um kom út fyr­ir þrem­ur árum en nú lang­ar mig ekki leng­ur að vera hrædd. Ég skrifa auðvitað líka á ís­lensku sem fáir hér geta lesið.“

Þá seg­ir Natasha frá því að um þess­ar mund­ir eigi sér stað ný bylgja rit­skoðunar í Rússlandi. „Ný­verið voru nokkr­ir út­gef­end­ur frá stór­um út­gáfu­hús­um hér í Rússlandi hand­tekn­ir og nokkr­ar sjálf­stæðar bóka­búðir fengu sekt vegna þess að þær voru að selja bæk­ur með sam­kyn­hneigðum sögu­per­són­um. Þetta er ný bylgja rit­skoðunar og um leið til­raun til þess að hræða fólk í bóka­brans­an­um. Hún er að sjálf­sögðu áhrifa­rík en ég held þó að það sé ekki hægt að þagga bók­mennt­aradd­irn­ar al­gjör­lega niður. Auðvitað er fólk samt hrætt og það verður sí­fellt erfiðara að gefa út bæk­ur.“

Talið berst þá að von­inni sem unnið get­ur gegn ótt­an­um upp að vissu marki. Sjálf seg­ist Natasha þó ekki bjart­sýn á að ástandið batni. „Ég er ekki bjart­sýn, en mér finnst ég samt sjá ein­hverja von. Til að mynda í bók­mennt­un­um: ný­lega las ég flest­ar þær skáld­sög­ur sem komið hafa út í Rússlandi á síðustu tveim­ur árum og lýsa veru­leik­an­um hér eft­ir að stríðið hófst. Það gef­ur mér von að þess­ar bæk­ur komi út og séu lesn­ar.

En þetta með bjart­sýn­ina er at­hygl­is­vert. Um dag­inn var ég að tala við gamla vin­konu mína héðan sem er ólétt og hún sagðist vera bjart­sýn á að þessu færi öllu bráðum að ljúka og eitt­hvað annað og betra tæki við. Ég varð svo hissa vegna þess að það er sjald­gæft að heyra ein­hvern segj­ast vera bjart­sýnn svona op­in­skátt. Og sjálf er ég ekki svo viss um að eitt­hvað betra muni taka við.

Svo er auðvitað annað, sem er að ef maður les ekki frétt­irn­ar er lífið hér næst­um því venju­legt. Þegar ég horfi í kring­um mig sé ég glaðvær börn að leika sér á leik­völl­um og fólk úti að labba með hund­ana sína í al­menn­ings­görðum eins og ekk­ert sé, drekka með vin­um sín­um á bar, lesa bæk­ur á kaffi­hús­um og fara í leiðsagn­ir um miðborg­ina. Það er ekki minnst á stríðið.“

Hindr­an­ir í hverri setn­ingu

Þú lýs­ir því meðal ann­ars í bók­inni hvernig veru­leika­sýn þín og for­eldra þinna stang­ast á, en ykk­ur grein­ir meðal ann­ars mikið á um póli­tík. Hef­urðu lesið ljóðin fyr­ir for­eldra þína? „Nei, ég hef ekki gert það og held ég muni aldrei gera. Þau komust samt að því fyr­ir stuttu að þau gætu notað Google Translate til að þýða ljóðin mín og þá hugsaði ég bara: ó, nei.

Pabbi hef­ur lesið fyrsta ljóðið í bók­inni, sem fjall­ar um það þegar hann grein­ist með mein­vörp, og sagði að sér hefði fund­ist það dap­ur­legt. Við töluðum ekki meira um það en ég sagði að það væri kannski gott ef hann sleppti því að lesa rest­ina af bók­inni og hann féllst á það. Mamma hef­ur ekki sagt mér það en ég veit að hún hef­ur lesið eitt­hvað af ljóðunum. Ég vildi samt hálfpart­inn líka að hún hefði látið það vera.“

Spil­ar þetta inn í þá ákvörðun þína að skrifa á ís­lensku? „Já, ég held það. En ég hef skrifað ljóð á rúss­nesku og ef ég á að segja eins og er leist mér bara alls ekk­ert á þau. Mér finnst ljóðin mín ein­fald­lega virka miklu bet­ur á ís­lensku. Af hverju það er veit ég ekki, kannski hef­ur það eitt­hvað að gera með fjar­lægðina, ís­lensk­an er fjær mér og erfiðari en rúss­nesk­an. Þegar ég skrifa á ís­lensku þarf ég stöðugt að vera að stoppa og hugsa út í beyg­ing­ar og rétt­an greini og önn­ur mál­fræðileg atriði og það get­ur tekið svo lang­an tíma því það eru hindr­an­ir í hverri setn­ingu.

Það er auðveld­ara að skrifa prósa á rúss­nesku og ég er ein­mitt núna að vinna að sjálfsævi­sögu­legri bók um inn­flytj­enda­ferðalag mitt frá Rússlandi til Svíþjóðar og Íslands. Það hef­ur verið mjög frels­andi að geta bara sest niður og byrjað að skrifa án þess að hugsa of mikið út í tungu­málið. En ég vona að með tím­an­um læri ég líka að skrifa ljóð á rúss­nesku.“

Áður en ég kveð Natös­hu og þakka henni fyr­ir spjallið nefn­ir hún að marg­ir hafi stungið upp á því að hún skrifi bók um Ísland núna á meðan hún er í Rússlandi. „En hún yrði þá kannski á rúss­nesku, svo það er ekki víst að marg­ir vin­ir mín­ir á Íslandi myndu skilja hana,“ bæt­ir hún við og hlær góðlát­lega.