„Í Fólk, staðir og hlutir skrifar Macmillan af mögnuðu innsæi um áfengis- og lyfjafíkil sem fer í meðferð hjá meðferðarstofnun sem vinnur eftir 12 spora kerfinu. Verkið, sem er afspyrnuvel þýtt af Garðari Gíslasyni, fjallar um leikkonu (Nína Dögg Filippusdóttir) sem veldur ekki lengur starfinu vegna neyslu og er neydd af vinnuveitanda sínum til að fara í afvötnun. Framan af er leikkonan einvörðungu að bíða meðferðina af sér. Hún þurrkar sig upp og tekst þannig á við efnafræðilega hlutann, en er engan veginn tilbúin til að fara í þá sjálfsskoðun og sjálfsvinnu til að leita orsaka fíknarinnar sem meðferðarferlið krefst ef hægt á að vera að ná raunverulegum bata. Líkt og læknir verksins (Sigrún Edda Björnsdóttir) bendir á þurfa fíklar að viðurkenna vanmátt sitt gagnvart fólki sem veldur því að þeir gætu fallið, stöðum sem þeir tengja við neysluna og hlutum sem kveikja í gömlum venjum og þaðan er titill leikritsins fenginn.

„Sýningin hvílir á herðum Nínu Daggar Filippusdóttur sem er á sviðinu nær allan tímann. Þetta er einstaklega krefjandi hlutverk þar sem persónan sveiflast frá yfirgengilegum hroka yfir í botnlaust sjálfshatur fíkilsins sem býr yfir baneitraðri blöndu af lélegu sjálfsmati og mikilmennskubrjálæði,“ segir í leikdóminum um Fólk, staði og hluti. Ljósmynd/Grímur Bjarnason

Leikkonan er eldklár, hraðlygin, kjaftfor og meinfyndin – og því ekki hægt annað en hrífast af heimspekilegum vangaveltum hennar um tilgang lífsins og efasemdum um æðri máttarvöld og hlæja að eitruðum pillum hennar á samferðafólk sitt. Á sama tíma leynir sér ekkert hversu alvarlega veik hún er og hjálparþurfi – en innst inni veit hún að fíknin mun ganga af henni dauðri geri hún ekkert í sínum málum. Henni gengur hins vegar erfiðlega að viðurkenna vanda sinn og vanmátt og því reynir hún örvæntingarfullt, en árangurslaust, að hafa stjórn á kringumstæðunum. Leikskáldið leiðir okkur með klókindalegum hætti gegnum tvær gjörólíkar meðferðir leikkonunnar, þar sem sú fyrri er lengri og meira krefjandi sem veldur því að áhorfendur skilja betur hversu óþolandi fíkillinn getur verið.

Börkur Jónsson fangar vel með stílhreinni leikmynd sinni hvítt og sterílt umhverfi meðferðarstofnunarinnar. Áhorfendur sitja sitt hvorum megin við leikrýmið á Litla sviðinu sem minnir á stundum á risastórt fiskabúr, ekki síst þegar meistaraleg lýsing Þórðar Orra Péturssonar í bland við kraftmikla tónlist Gaute Tönder og Frode Jacobsen, er notuð til að túlka skyntruflanir, tímaflakk og minnisleysi leikkonunnar. Vel var til fundið að nota gula birtu í upphafssenu sýningarinnar til að skapa tilfinningu fyrir öðrum tíma í brúnum tónum og lokamyndin með sinni skörpu lýsingu var áhrifarík í einfaldleika sínum. Búningar Kötju Ebbel Fredriksen þjónuðu persónum vel og stálu aldrei athyglinni frá innihaldinu.

Sýningin hvílir á herðum Nínu Daggar Filippusdóttur sem er á sviðinu nær allan tímann. Þetta er einstaklega krefjandi hlutverk þar sem persónan sveiflast frá yfirgengilegum hroka yfir í botnlaust sjálfshatur fíkilsins sem býr yfir baneitraðri blöndu af lélegu sjálfsmati og mikilmennskubrjálæði. Áhorfendur fá að sjá leikkonuna í vinnunni, undir áhrifum, að kljást við fráhvarfseinkenni og ofskynjanir í afvötnuninni sem tekur líkamlega mjög á, í samspili við starfsfólk og aðra sjúklinga meðferðarstofnunarinnar og síðast en ekki síst í uppgjöri við foreldra sína, sem Sigrún Edda Björnsdóttir og Jóhann Sigurðarson túlka af miklu öryggi. 

Lokauppgjör mæðgnanna var eitt það áhrifaríkasta sem rýnir hefur séð á síðustu misserum, enda auðveldlega hægt að skilja alla þá reiði, vonleysi, sorg og uppgjöf sem foreldrarnir glíma við vegna neyslu dóttur sinnar á sama tíma og ekkert fór á milli mála hvernig samspilið í samskiptunum hefur mótað dótturina með afdrifaríkum hætti. Hér náði margslungið verk Macmillan listrænum hápunkti. Nestuð safaríkum efnivið vinnur Nína Dögg sannkallaðan leiksigur í hlutverki fíkilsins og þetta er áhrifaríkasta frammistaði leikara á leikárinu.

Önnur hlutverk verksins eru mun minni, en þjóna engu að síður mikilvægum þætti í þeirri heildarmynd sem sköpuð er á sviðinu. Sigrún Edda gerir sér mikinn mat úr hlutverkum móðurinnar, læknis og ráðgjafa, en snjallt er að láta þessar þrjár lykilpersónur í lífi leikkonunnar renna saman. Edda Björg Eyjólfsdóttir og Maríanna Clara Lúthersdóttir eru ýmist í hlutverkum fámálla hjúkrunarfræðinga eða fíkla í hópmeðferðinni þar sem þær veita örlitla innsýn í fíknivanda persóna sinna. Hannes Óli Ágústsson er fallega óframfærinn í hlutverki Steinars og Björn Thors afslappaður og einlægur í hlutverki Markúsar sem helst vill ekki þurfa að yfirgefa öruggt skjól meðferðarstofnunarinnar og snýr því aftur sem ráðgjafi.

„Íslenska útfærslan á Fólk, staðir og hlutir er sýning sem allir ættu að sjá, jafnt ungir sem aldnir, jafnt fíklar sem aðstandendur – því öll þekkjum við einhvern eða einhverja sem lent hafa í klóm fíknarinnar með einum eða öðrum hætti og höfum gott af því að sjá fjallað um þetta vandasama viðfangsefni af innsæi, alúð, virðingu, húmor og hlýju,“ segir í leikdóminum um Fólk, staði og hluti. Ljósmynd/Grímur Bjarnason

Höfundurinn vinnur meðvitað með hliðstæðurnar milli leikhússins og meðferðarstofnunarinnar þar sem hlutverkaleikir eru notaðir í hópmeðferðinni til að ná bata. Meðferðin verður þannig líkt og æfingaferli leikhúsanna rými þar sem leyfilegt er að prófa sig áfram, gera mistök, örvænta og fikra sig áfram í leit að svörum en stóra spurningin er síðan hvað taki við þegar stíga þarf út úr hinu verndaða umhverfi og mæta ytri heiminum á ný – því bataferlinu lýkur ekki við útskrift/frumsýningu. Þá tekur við viðkvæmt ferli þar sem lifa þarf einn dag í einu, njóta hvers andartaks fyrir sig og þakka fyrir tækifærin sem gefast.

Gísli Örn Garðarsson hefur áður sýnt að hann hefur sem leikstjóri einstakt lag á að skapa sýningar sem búa yfir húmor og hlýju. Fólk, staðir og hlutir er þar engin undantekning og því skal engan undra að norska uppfærsla verksins sem hann frumsýndi hjá Þjóðleikhúsinu í Osló í febrúar með sömu listrænum stjórnendum en þarlendum leikurum hafi slegið í gegn og gangi fyrir fullu húsi. Íslenska útfærslan á Fólk, staðir og hlutir er sýning sem allir ættu að sjá, jafnt ungir sem aldnir, jafnt fíklar sem aðstandendur – því öll þekkjum við einhvern eða einhverja sem lent hafa í klóm fíknarinnar með einum eða öðrum hætti og höfum gott af því að sjá fjallað um þetta vandasama viðfangsefni af innsæi, alúð, virðingu, húmor og hlýju,“ segir í leikdóminum sem lesa má í Morgunblaðinu í dag.