Ekki fleiri en neyslan miklu meiri

Samfélagsmál | 10. apríl 2018

Ekki fleiri en neyslan miklu meiri

Ekkert bendir til þess að fleiri unglingar séu að prófa sig áfram í kannabisneyslu á Íslandi en áður en ungmennin sem neyta kannabis neyta þess margfalt oftar en áður. Á sama tíma fækkar þeim sem neyta áfengis og þau nota einnig minna af áfengi en áður. 

Ekki fleiri en neyslan miklu meiri

Samfélagsmál | 10. apríl 2018

Unglingar gera sér oft enga grein fyrir áhættunni sem fylgir …
Unglingar gera sér oft enga grein fyrir áhættunni sem fylgir kannabisreykingum. AFP

Ekk­ert bend­ir til þess að fleiri ung­ling­ar séu að prófa sig áfram í kanna­bisneyslu á Íslandi en áður en ung­menn­in sem neyta kanna­bis neyta þess marg­falt oft­ar en áður. Á sama tíma fækk­ar þeim sem neyta áfeng­is og þau nota einnig minna af áfengi en áður. 

Ekk­ert bend­ir til þess að fleiri ung­ling­ar séu að prófa sig áfram í kanna­bisneyslu á Íslandi en áður en ung­menn­in sem neyta kanna­bis neyta þess marg­falt oft­ar en áður. Á sama tíma fækk­ar þeim sem neyta áfeng­is og þau nota einnig minna af áfengi en áður. 

Þetta er meðal þess sem kem­ur fram í vís­inda­grein þeirra Ársæls Arn­ars­son­ar, pró­fess­ors við menntavís­inda­svið Há­skóla Íslands, Gísla Kort Kristó­fers­son­ar, lektors við heil­brigðis­vís­inda­svið Há­skól­ans á Ak­ur­eyri og Þórodds Bjarna­son­ar pró­fess­ors í fé­lags­fræði við HA. Grein­in birt­ist í tíma­rit­inu Drug and Alca­hol Review og bygg­ir á ís­lensk­um gögn­um úr evr­ópsku vímu­efn­a­rann­sókn­inni (ESP­AD). Þar kem­ur einnig fram að þau ung­menni sem oft­ast nota áfengi eru oft stór­not­end­ur kanna­bis­efna. 

mbl.is/​Krist­inn Garðars­son

Rann­sókn­in er lögð fyr­ir á fjög­urra ára fresti og er öll­um tí­undu bekk­ing­um á land­inu boðin þátt­taka. 

Fjöldi rann­sókna á Íslandi hef­ur sýnt að hlut­fall ung­linga sem drekka ekki áfengi hef­ur hækkað mikið á und­an­förn­um ára­tug­um. Þessi þróun er reynd­ar alls ekki ein­skorðuð við Ísland held­ur sést víða ann­ars staðar. Á Íslandi hófst þessi þróun hins veg­ar fyrr en í öðrum lönd­um og hef­ur hlut­fall þeirra ung­linga í tí­unda bekk sem aldrei hafa smakkað áfengi hækkað úr 21% árið 1995 í 66% árið 2015.

Þannig hef­ur staða ís­lenskra ung­linga í sam­an­b­urði við jafn­aldra sína í öðrum Evr­ópu­lönd­um sem taka þátt í rann­sókn­inni, breyst úr því að vera ná­lægt meðaltali yfir í að verma hið eft­ir­sótta botnsæti á list­an­um, það er að hvergi eru jafn fáir ung­ling­ar sem hafa neytt áfeng­is og á Íslandi af þeim ríkj­um sem taka þátt í rann­sókn­inni.

Áfeng­isneysla ung­linga hef­ur ekki aðeins breyst þannig að þeim sem aldrei hafa bragðað vín hafi fjölgað, held­ur hef­ur þeim sem hafa mjög oft drukkið áfengi fækkað mjög. Árið 1995 sögðust 14% ung­linga hafa drukkið áfengi 40 sinn­um eða oft­ar. Árið 2015 var þessi tala 3%.

„Við sem erum að kynna þess­ar rann­sókn­ir fáum oft þær mót­bár­ur að það geti vel verið að áfeng­isneysl­an hafi minnkað en það sé vegna þess að kanna­bisneysla ung­linga hafi auk­ist á móti,“ seg­ir Ársæll.

Ef skoðaður er fjöldi þeirra ung­linga sem hef­ur aldrei prófað kanna­bis er ekki hægt að segja að fleiri ung­ling­ar séu nú að prófa sig áfram í kanna­bisneyslu. Þvert á móti hef­ur þeim fjölgað sem aldrei hafa prófað, seg­ir hann. 

Árið 1995 sögðust 90% ung­linga aldrei hafa prófað kanna­bis en árið 2015 stóð tal­an í 92%. Hins veg­ar hef­ur orðið merkj­an­leg aukn­ing meðal þeirra ung­linga sem reykja kanna­bis oft.

Miklu fleiri ungmenni á Íslandi eru stórnotendur á kannabis en …
Miklu fleiri ung­menni á Íslandi eru stór­not­end­ur á kanna­bis en áður. AFP

Árið 1995 sögðust aðeins 0,7% ung­linga hafa reykt kanna­bis 40 sinn­um eða oft­ar en tutt­ugu árum seinna hafði þetta hlut­fall rúm­lega þre­fald­ast. Með öðrum orðum, seg­ir Ársæll, það voru ekk­ert fleiri að prófa kanna­bis en áður. En neysl­an er hins veg­ar miklu meiri en áður hjá þeim sem eru að nota kanna­bis. Af kannski fjög­ur þúsund 15 ára ung­ling­um eru kannski um 120 þeirra í þungri kanna­bis neyslu. 

Þá sýn­ir sam­an­b­urður við önn­ur Evr­ópu­lönd sem taka þátt í ESP­AD-rann­sókn­inni að af þeim sem á annað borð nota kanna­bis þá reykja ís­lensku ung­ling­arn­ir oft­ast. Einnig að þeir sem oft­ast nota áfengi eru einnig oft­ar stór­not­end­ur af kanna­bis og hef­ur þetta hlut­fall hækkað á síðustu árum, seg­ir í grein­inni. Lít­ill mun­ur er á milli kynj­anna, fimmtán ára stúlk­ur eru al­veg jafn lík­leg­ar til þess að reykja kanna­bis og strák­ar á sama aldri.

Hann seg­ir að það sé einnig áhuga­vert að skoða hvað ung­menn­in sjálf hafa að segja um aðgengi að áfengi og kanna­bis.

mbl.is/​Krist­inn Garðars­son

Í ESP­AD-rann­sókn­inni hafa ung­ling­arn­ir einnig verið spurðir um það hversu auðvelt það sé fyr­ir þá að ná í vímu­efni. Niður­stöðurn­ar sýna að ung­ling­ar í dag telja miklu erfiðara að ná í áfengi held­ur en það var fyr­ir jafn­aldra þeirra fyr­ir tutt­ugu árum. Lík­leg­ast verður að telja að for­eldr­ar og eldri skyld­menni séu mun treg­ari til að kaupa áfengi fyr­ir ung­linga nú en áður.

Hins veg­ar hef­ur mat ung­ling­anna á aðgengi að kanna­bis ekk­ert breyst á þessu tíma­bili þrátt fyr­ir að í op­in­berri umræðu heyr­ist oft að það sé ekk­ert vanda­mál fyr­ir þá að ná sér í kanna­bis, seg­ir Ársæll.

„Þetta var kannski ekk­ert erfitt áður og ef þú vilt út­vega þér kanna­bis eða áfengi þá get­ur þú það án erfiðleika. Hvort sem það er árið 1995 eða 2015,“ seg­ir Ársæll.

Unglingar í dag telja að það sé miklu erfiðara að …
Ung­ling­ar í dag telja að það sé miklu erfiðara að verða sér úti um áfengi en það var fyr­ir jafn­aldra þeirra fyr­ir tutt­ugu árum. AFP

Í grein þre­menn­ing­anna kem­ur fram að svo virðist sem ís­lensk ung­menni geri sér litla grein fyr­ir þeirri hættu sem kanna­bis get­ur valdið á heil­a­starf­semi þeirra. „Þau eru mjög já­kvæð gagn­vart kanna­bis,“ seg­ir Ársæll og bæt­ir við að það sé hans til­finn­ing að áhrif­in frá Banda­ríkj­un­um skipti sköp­um. Í am­er­ísk­um sjón­varpsþátt­um þykja kanna­bis­reyk­ing­ar mjög eðli­leg­ur hluti af líf­inu og markaðssetn­ing­in miðar að börn­um. „Full­orðnir eru ekki sami mark­hóp­ur og börn­in þegar kem­ur að vímu­efn­um,“ seg­ir Ársæll. 

Sá vernd­andi þátt­ur sem kem­ur sterk­ast fram í rann­sókn­inni er hins veg­ar það hversu miklu bet­ur for­eldr­ar á Íslandi eru meðvitaðir um það hvar eða hvað ung­ling­arn­ir þeirra eru að gera.

Eft­ir­lit for­eldra spá­ir mjög vel fyr­ir vímu­efna­notk­un ung­linga og hef­ur auk­ist gríðarlega á þess­um tutt­ugu árum. Til dæm­is sögðu 12% ung­linga árið 1995 að for­eldr­ar þeirra vissu aldrei hvar þeir væru á kvöld­in, en árið 2015 voru 2% þeirr­ar skoðunar. Alls sögðu 26% ung­linga árið 1995 að for­eldr­ar þeirra hefðu alltaf þess­ar upp­lýs­ing­ar, sam­an­borið við 67% tutt­ugu árum seinna.

Þeir benda á það í grein­inni að það sé gríðarlega mik­il­vægt fyr­ir ís­lensk heil­brigðis­yf­ir­völd að taka á þess­ari stór­notk­un á kanna­bis meðal ung­menna. Að beina sjón­um sín­um að þess­um áhættu­hópi og ná þeim fyrr meðal ann­ars með for­vörn­um. 

Krakk­ar meta áhættu af þessu á allt ann­an hátt en full­orðnir. Þeir eru áhættu­sækn­ari og því mik­il­vægt að for­eldr­ar séu meðvitaðir um þá hættu sem börn­in þeirra eru í. Kannski þarf að hjálpa for­eldr­um að greina merk­in og gera þeim kleift að leita sér aðstoðar ef þeir verða var­ir við eitt­hvað óeðli­legt sé í gangi. Síðast en ekki síst þá verða for­eldr­ar að setja skýr­ari mörk. Krakk­ar þurfa mörk enda ekki hægt að treysta því að börn á þess­um aldri taki alltaf skyn­sam­leg­ustu ákvörðun­ina, seg­ir Ársæll. 

Grein­in í heild

mbl.is