„Sam­tök ferðaþjón­ust­unn­ar eru lif­andi og kraft­mik­il hags­muna­sam­tök fyr­ir­tækja í ferðaþjón­ustu. Hátt í 400 fyr­ir­tæki eru inn­an raða sam­tak­anna, bæði stór og smá fyr­ir­tæki í öll­um geir­um ferðaþjón­ust­unn­ar um land allt,“ seg­ir Bjarn­heiður Halls­dótt­ir, sem var ný­lega kjör­in formaður sam­tak­anna og hef­ur um ára­bil verið fram­kvæmda­stjóri Kötlu DMI. Hún tók við embætt­inu af Grími Sæ­mundsen, for­stjóra Bláa lóns­ins.

Afar mjótt var á mun­un­um í for­mannsslagn­um. Í for­manns­kjör­inu atti hún kappi við tvo mót­fram­bjóðend­ur, þá Þóri Garðars­son, stjórn­ar­formann Gray Line, og Mar­geir Vil­hjálms­son, fram­kvæmda­stjóra bíla­leig­unn­ar Geys­is. Áður hafði Ró­bert Guðfinns­son dregið fram­boð sitt til baka. Af um 70 þúsund greidd­um at­kvæðum munaði aðeins 72 at­kvæðum á Bjarn­heiði og Þóri. Þannig hlaut hún 44,72% greiddra at­kvæða en Þórir 44,62%. Mar­geir hlaut 10,65%.

Bjarn­heiður seg­ir að það hafi verið já­kvætt hve marg­ir buðu sig fram. „Það hef­ur ekki áður gerst að fleiri en tveir hafi verið í fram­boði til for­manns Sam­taka ferðaþjón­ust­unn­ar. Þetta end­ur­spegl­ar aukið vægi grein­ar­inn­ar og því er frá­bært hve marg­ir fram­bæri­leg­ir hafa áhuga á að leggja hönd á plóg. Sömu sögu er að segja af stjórn­ar­kjör­inu. Mik­ill áhugi var fyr­ir stjórn­ar­setu í sam­tök­un­um. Fleiri buðu fram krafta sína en sem nem­ur stjórn­ar­sæt­um sem voru í boði. Átta voru fram­boði um 4 stjórn­ar­sæti sem kjörið var um að þessu sinni, en alls skipa stjórn­ina 6 manns auk for­manns.“

Brenn­andi áhugi

Spurð hvers vegna hún hafi boðið sig fram í embætti for­manns Sam­taka ferðaþjón­ust­unn­ar, seg­ir Bjarn­heiður að hún hafi brenn­andi áhuga á mál­efn­um ferðaþjón­ust­unn­ar. „Ég hef unnið við fagið í 30 ár, allt frá því ég var í námi. Alla tíð hef ég haft mik­inn áhuga á upp­bygg­ingu ferðaþjónst­unn­ar, þróun henn­ar og fram­gangi, og stjórn­mál­um sem eru alltumlykj­andi í starf­inu. Þetta hef­ur verið mitt helsta áhuga­mál árum sam­an. Sam­tök­in fagna 20 ára af­mæli síðar á ár­inu og ég hef frá upp­hafi tekið virk­an þátt í starf­inu, þótt ég hafi ekki áður setið í stjórn sam­tak­anna. Ég þekki því starf­sem­ina nokkuð vel. Mér þykir gam­an að hafa áhrif og gera eitt­hvað sem skipt­ir máli. Ég tel að ég geti lagt mitt af mörk­um.“

Stofnaði Kötlu í Þýskalandi

Bjarn­heiður lærði stjórn­un ferðaþjón­ustu­fyr­ir­tækja í München í Þýskalandi. Sam­hliða námi starfaði hún hjá þýsku fyr­ir­tæki við að selja Íslands­ferðir. „Í nám­inu kynnt­ist ég Pétri Óskars­syni. Árið 1997 ákváðum við að stofna sam­an Kötlu Tra­vel München í Þýskalandi, sem er enn starf­rækt þar í landi og er með tólf manns í vinnu. Fá­ein­um árum síðar stofnuðum við Kötlu DMI á Íslandi sem einnig er með tólf starfs­menn. Katla Tra­vel í München er ferðaheild­sali sem sel­ur bæði ferðaskrif­stof­um og ein­stak­ling­um ferðir til Íslands. Fyr­ir­tækið á Íslandi skipu­legg­ur ferðir fyr­ir Kötlu Tra­vel München og fjölda annarra þýskra ferðaskrif­stofa.“

Bjarn­heiður: At­vinnu­grein­in er þjóðarbú­skapn­um gríðarlega mik­il­væg og því þurf­um við að marka stefnu um hvert við vilj­um fara. Í slíkri stefnu­mörk­un kæmi fram hvernig upp­bygg­ingu ferðamannastaða og innviða yrði háttað, hvernig haga skuli um­hverf­is­vernd, rann­sókn­um og mennt­un. mbl.is/​RAX

Á meðal ferða sem Katla DMI skipu­legg­ur eru hring­ferðir um landið á bíla­leigu­bíl­um og rútu­ferðir fyr­ir hópa. „Ferðamenn bóka bíl og gist­ingu hjá okk­ur sem við höf­um valið. Þeir fá leiðarlýs­ingu með alls kyns fróðleik og til­lög­ur að stöðum til að skoða. Rútu­ferðirn­ar eru yf­ir­leitt vika með leiðsögu­manni. Marg­ir kjósa að nýta sér þessa þjón­ustu því þá losna viðskipta­vin­ir við að eyða mikl­um tíma í að finna gist­ingu, veit­ingastaði, áhuga­verða staði til skoða og fleira.“

Stefnu­mót­un fyr­ir grein­ina

Bjarn­heiður til­tek­ur nokk­ur mál sem ferðaþjón­ust­an set­ur á odd­inn. „Það þarf að klára í eitt skipti fyr­ir öll heild­stæða stefnu­mót­un fyr­ir grein­ina. Margoft hef­ur sú veg­ferð verið haf­in á veg­um hins op­in­bera en þeirri vinnu hef­ur ekki verið fylgt eft­ir sem skyldi. Það þarf að ljúka þess­ari vinnu á vett­vangi Stjórn­stöðvar ferðamála þar sem stjórn­völd, Sam­band ís­lenskra sveit­ar­fé­laga ásamt Sam­tök­um ferðaþjón­ust­unn­ar taka hönd­um sam­an í mik­il­væg­um for­gangs­verk­efn­um er snúa að grein­inni. Ferðaþjón­usta er burðar­at­vinnu­grein og það þarf að meðhöndla hana sem slíka.

At­vinnu­grein­in er þjóðarbú­skapn­um gríðarlega mik­il­væg og því þurf­um við að marka stefnu um hvert við vilj­um fara. Í slíkri stefnu­mörk­un kæmi fram hvernig upp­bygg­ingu ferðamannastaða og innviða yrði háttað, hvernig haga skuli um­hverf­is­vernd, rann­sókn­um og mennt­un. Þá kæmi slík stefnu­mörk­um einnig inn á heil­brigðis­kerfið þar sem ferðamenn þurfa að geta gengið að góðri heil­brigðisþjón­ustu um land allt. Í raun má líta á ferðaþjón­ustu sem tæki­færi fyr­ir heil­brigðis­kerfið, þar sem ferðamenn greiða fullt gjald fyr­ir þjón­ust­una. Snertiflet­irn­ir eru nán­ast við allt sam­fé­lagið.

Við þurf­um að binda enda á umræðuna um gjald­töku af ferðamönn­um sem hef­ur verið ít­rekað haldið á lofti und­an­far­in ár. Fyr­ir fá­ein­um árum stóð til að ferðamenn yrðu að kaupa nátt­úrupassa og nú er stefnt að því í fjár­mála­áætl­un rík­is­stjórn­ar­inn­ar að leggja komu­gjöld á flug­f­arþega árið 2020. Gjald­tak­an mun leiða til þess að verð á Íslands­ferðum hækk­ar. Komu­gjöld­in myndu leggj­ast jafnt á ferðamenn sem Íslend­inga, og ég tel að það myndi falla í grýtt­an jarðveg. Það myndi sömu­leiðis þurfa að leggja komu­gjöld á inn­an­lands­flugið vegna Evr­ópskr­ar reglu­gerðar sem hér er í gildi. Það er því að mörgu að huga.

Það er út­breidd skoðun inn­an ferðaþjón­ust­unn­ar að ferðamenn leggi nú þegar nóg af mörk­um til hins op­in­bera. Mik­il­vægt er að skoða þá skatta og gjöld sem ferðamenn greiða nú þegar í heild­rænu sam­hengi, áður en ákvörðun verður tek­in um frek­ari gjald­heimtu. Í fyrra er áætlað að bein­ar tekj­ur hins op­in­bera, þ.e. rík­is­ins og sveit­ar­fé­laga, að frá­töld­um kostnaði hafi numið 65 millj­örðum króna. Það er há fjár­hæð. Og að gjald­eyris­tekj­ur þjóðarbús­ins af ferðaþjón­ustu hafi numið 503 millj­örðum króna, sem eru 42% af gjald­eyris­tekj­um þjóðar­inn­ar,“ seg­ir hún.

Stóra-Hafró

Bjarn­heiður fagn­ar hug­mynd­um ferðamálaráðherra um að koma á fót rann­sókn­ar­stofn­un fyr­ir ferðaþjón­ust­una. „Það vant­ar gögn og rann­sókn­ir til þess að hægt sé að taka skyn­sam­leg­ar ákv­arðanir til lengri tíma. Við þurf­um áreiðan­leg­ar töl­ur um fjölda ferðamanna, gist­inæt­ur, út­gjöld, dval­ar­lengd og al­menna ferðahegðun. Einnig upp­lýs­ing­ar um markaðina, þróun þeirra og svo auðvitað lyk­il­töl­ur um rekstr­araf­komu fyr­ir­tækja og tekj­ur rík­is og sveit­ar­fé­laga, svo eitt­hvað sé nefnt. Þol­mark­a­rann­sókn­ir eru þar að auki mjög mik­il­væg­ar fyr­ir framtíðar­upp­bygg­ingu. All­ar þess­ar rann­sókn­ir þarf að gera með reglu­bundn­um hætti, til að hægt sé að fylgj­ast með þróun á milli tíma­bila. Ráðherra hef­ur talað um slíka rann­sókn­ar­stofn­un sem Litlu-Hafró. Ferðaþjón­ust­an er orðin stærri at­vinnu­grein en sjáv­ar­út­veg­ur og því væri nær að tala um Stóru-Hafró.“

Ferðamenn við Skóga­foss. mbl.is/​RAX

Það þurfi enn frem­ur að ríkja fé­lags­leg sátt um ferðaþjón­ust­una hér á landi. „Íslend­ing­ar þurfa að lifa í sátt og sam­lyndi með ferðaþjón­ust­unni. Án sátt­ar er erfitt að halda áfram að byggja upp ferðaþjón­ustu. Ef gest­risn­in, sem við erum þekkt fyr­ir, fer að láta und­an síga vegna pirr­ings út í ferðamenn, sem er aðeins farið að bera á á ör­fá­um stöðum á land­inu, er hætt við að ferðaþjón­ust­unni muni fat­ast flugið,“ seg­ir Bjarn­heiður.

Að henn­ar sögn virðist óþols gæta einkum í miðbæ Reykja­vík­ur og af­mörkuðum svæðum úti á landi, eins og Mý­vatni og Vík í Mýr­dal. „Þar er mikið af ferðamönn­um á litlu svæði. Það er mik­il­vægt að Íslend­ing­ar séu já­kvæðir gagn­vart ferðaþjón­ust­unni því þeir eru hluti af ferðalag­inu. Flest­ir ferðamenn vilja eiga í vin­sam­leg­um sam­skipt­um við hinn al­menna Íslend­ing – við starfs­fólkið á bens­ín­stöðinni og starfs­fólkið í baka­rí­inu. Íslend­ing­ar hafa alla tíð verið góðir gest­gjaf­ar og þannig vilj­um við auðvitað hafa hlut­ina.“

Til að halda Íslend­ing­um í liði með ferðaþjón­ust­unni er t.d. hægt að benda á hvað ferðaþjón­ust­an hafi gert fyr­ir land og þjóð og hve mik­il­væg hún er efna­hags­líf­inu. „Halda ber til haga að ferðaþjón­ust­an bjargaði ís­lensku efna­hags­lífi úr djúpri kreppu eft­ir banka­hrun. Það er henni að þakka að á und­an­förn­um árum hef­ur verið mik­ill hag­vöxt­ur og upp­bygg­ing í sam­fé­lag­inu. Ferðaþjón­ust­an hef­ur gert það að verk­um að ný tæki­færi hafa orðið til víða um land. Fjár­fest­ing hef­ur auk­ist gríðarlega, sveit­ar­fé­lög hafa eflst og rekst­ur þeirra víða snú­ist við til hins betra. Fólk hef­ur getað flutt aft­ur heim í byggðarlög­in vítt og breitt um landið. Og miðbær Reykja­vík­ur iðar af lífi. Þar hef­ur sprottið upp fjöldi veit­ingastaða og önn­ur þjón­usta sem rekja má með bein­um hætti til auk­ins ferðamanna­straums,“ seg­ir Bjarn­heiður.

Að henn­ar mati hafa ferðamannastaðir ekki verið und­ir­bún­ir nægi­lega vel fyr­ir komu ferðamanna. „Við bjóðum þeim að koma og skoða landið en höf­um ekki tryggt að girðing­ar, göngu­stíg­ar, merk­ing­ar, aðgangs­stýr­ing­ar og fleira sé með æski­leg­um hætti. Þetta er mik­il­vægt verk­efni, bæði til að bæta upp­lif­un ferðamanna og til að gæta að nátt­úr­unni.“

Ríkið fjár­magni ferðamannastaði

Hún seg­ir að ríkið eigi að fjár­magna upp­bygg­ingu ferðamannastaða. „Eins og komið hef­ur fram hagn­ast hið op­in­bera um 65 millj­arða af komu ferðamanna. Það er margsannað að fjár­fest­ing í innviðum marg­borg­ar til baka. Upp­bygg­ing innviða er lyk­ill­inn að blóm­legri ferðamennsku. Ferðamenn eiga að njóta dval­ar­inn­ar.“

Talið berst að ástandi gatna­kerf­is­ins. „Þekkt er að ástand vega er baga­legt. Það hef­ur verið van­rækt að fjár­festa í vega­kerf­inu frá banka­hrun­inu. Við erum að súpa seyðið af því núna enda veg­irn­ir meira og minna ónýt­ir víðast hvar á land­inu. Það skap­ar veg­far­end­um hættu.“ Sam­kvæmt út­tekt Sam­taka iðnaðar­ins þarf að leggja 110-120 millj­arða króna í vega­kerfið til að koma því í gott horf. „Hefja þarf stór­sókn í að efla vega­kerfið okk­ar, það mun ekki bara nýt­ast ferðaþjón­ust­unni held­ur lands­mönn­um öll­um,“ seg­ir hún.

Bjarn­heiður seg­ir að sókn­ar­fær­in í ferðaþjón­ust­unni liggi meðal ann­ars í því að fara vel með nátt­úr­una. „Nátt­úr­an er alltumlykj­andi í ferðaþjón­ustu hér á landi. Hún er á við stærðar­inn­ar gull­námu. Nátt­úr­an er án nokk­urs vafa verðmæt­ust ósnort­in nú á dög­um. Ósnortnu víðern­in sem við eig­um eru hvergi til leng­ur í Evr­ópu. Þar er búið að skipu­leggja hvern ein­asta fer­metra. Þetta er ein­stakt og verður að skoðast sem stór auðlind.“