„Eins og við vinn­um í dag þá tekst barna­vernd yf­ir­leitt ekki að vinna á vanda barn­anna og fjöl­skyldna nema vand­inn sé al­var­leg­ur og það er meðal ann­ars vegna þess að við höf­um allt of fáa barna­vernd­ar­starfs­menn til þess að sinna hverju máli svo vel sé. Auk þess skort­ir okk­ur betri úrræði til að taka við börn­um í al­var­leg­um vanda. Þá horfi ég til rík­is­ins, Barna­vernd­ar­stofu og BUGL [barna- og ung­linga­geðdeild Land­spít­al­ans] , Grein­ing­ar- og ráðgjaf­ar­stöðvar­inn­ar og fleiri aðila.“ 

Þetta kom fram í máli Júlíu Sæ­munds­dótt­ur, fé­lags­mála­stjóra Fljóts­dals­héraðs, á ráðstefnu vel­ferðarráðuneyt­is­ins um snemm­tæka íhlut­un í mál­efn­um barna á Íslandi, SIMBA, í gær.

Júlía seg­ir barna­vernd­ar­starfs­menn búa við marga flösku­hálsa sem þeir geta lítið haft áhrif á. „Biðlist­ana, óhreinu börn­in henn­ar Evu sem eng­inn vill taka við og þá á ég við börn með fjölþætt­an vanda. Gráu svæðin á milli þess sem sveit­ar­fé­lög­in ann­ars veg­ar og ríkið hins veg­ar eiga að sinna. Skapa vanda sem ger­ir kerfið óskil­virkt og haml­ar því að börn fái þá þjón­ustu sem þau hafa þörf fyr­ir og eiga rétt á,“ seg­ir Júlía. 

Sam­vinna skil­ar ár­angri

Hún kynnti á ráðstefn­unni Aust­ur­lands­líkanið að fyr­ir­mynd Ný­borg­armód­els­ins sem sex sveit­ar­fé­lög á Aust­ur­landi standa að. Sænska mód­elið geng­ur út á aukið sam­starf fagaðila, skóla, heilsu­gæslu og fé­lagsþjón­ust­unn­ar sem fel­ur í sér mark­viss­ari ráðgjöf og meðferð í mál­um ein­stakra nem­enda og fjöl­skyldna. Það er að segja bætt þjón­usta við börn og for­eldra og auk­in sam­vinna fag­fólks um mál­efni tengd vel­ferð og námi nem­enda frá leik­skóla­aldri.

Júlía seg­ir að þetta komi í veg fyr­ir að leita þurfi á marga staði. Eins of- eða vanþjón­ustu og að sér­fræðing­ar séu jafn­vel að vinna á móti hver öðrum með ólíkri nálg­un sem get­ur skapað glundroða í lífi skjól­stæðinga.

Mik­il­vægt er að hafa kenn­ara með í ráðum þegar kem­ur að úrræðum fyr­ir börn í vanda. mbl.is/​Hari

Skóla­starfs­fólk hef­ur að henn­ar sögn lengi kvartað yfir úrræðal­eysi þegar kem­ur að því að ráðleggja börn­um og fjöl­skyld­um þeirra sem eiga í vanda. Oft standi skóla­fólk eitt í bar­átt­unni án nægr­ar aðstoðar frá öðrum sér­fræðing­um.

Þetta skapi mikið álag og eins hafi skóla­stjórn­end­ur um all­an vest­ræn­an heim kvartað yfir barna­vernd­um sem vinni af þag­mælsku með mál­efni barna.

Mik­il­vægt hlut­verk kenn­ara

Kenn­ar­ar sem vinna með börn­in alla daga fá því oft ekki upp­lýs­ing­ar um til hvaða aðgerða er gripið. Þeir fái það jafn­vel á til­finn­ing­una að ekk­ert sé verið að gera í mál­um barns­ins. Þetta eyk­ur á óör­yggi og van­líðan, seg­ir Júlía.

„Kenn­ar­ar eru mik­il­væg­ir í þessu sam­hengi og geta gert mikið til þess að bæta aðstæður barn­anna þegar hlustað er á þeirra reynslu og þekk­ingu á barn­inu. Þegar þeir eru hafðir með í ráðum og hafa hlut­verki að gegna í því að vinna að sam­eig­in­legu mark­miði – að barn­inu farn­ist bet­ur,“ seg­ir hún og bend­ir á mik­il­vægi þess að horfa ekki fram hjá sérþekk­ingu þeirra á aðstæðum.

Með því að upp­lýsa og hlusta á kenn­ara fái þeir hlut­verk og til­gang sem eru meðal grund­vall­ar­atriða í starfi kenn­ara og vinn­ur á móti hættu á að viðkom­andi brenni út vegna álags. 

Júlía ræddi í fyr­ir­lestri sín­um um ný­lega könn­un Sigrún­ar Harðardótt­ur og Ingi­bjarg­ar Karls­dótt­ur á líðan kenn­ara. Þar kem­ur fram að ætl­ast sé til þess að kenn­ar­ar geti haldið tíu bolt­um á lofti á sama tíma.

Þeir bendi á að við slík­ar aðstæður væri gott að vera í sam­starfi með sér­fræðing­um. Auk þess sé það erfitt fyr­ir kenn­ara að horfa upp á börn sem glíma við mikla van­líðan. Til að mynda vegna áfalls í fjöl­skyldu, fá­tækt­ar, fé­lags­legr­ar út­skúf­un­ar. Kenn­ar­ar upp­lifa sig hjálp­ar­vana í þeim aðstæðum. Að mati kenn­ar­anna skort­ir aðstoð fag­fólks í slík­um aðstæðum svo sem fé­lags­ráðgjafa og annarra sér­fræðinga. 

Falla í þá gryfju að vísa vand­an­um annað

Í Aust­ur­lands­líkan­inu er lögð mik­il áhersla á snemm­tæk inn­grip og for­varn­ir, seg­ir Júlía. Það segi sig sjálft að það er mun ódýr­ara þegar gripið sé snemma inn og skaðleg  áhrif á þroska barns­ins ekki eins langvar­andi. Með þessu verður inn­grip í líf fjöl­skyld­unn­ar minna þegar komið er að mál­um strax í upp­hafi vand­ans. Jafn­framt get­ur þetta þýtt að mál barns­ins þarf ekki endi­lega að rata á borð barna­vernd­ar með til­heyr­andi skriffinnsku og vinnu­álagi. 

Júlía fjallaði um þann vanda sem við stönd­um frammi fyr­ir sem fé­lags- og vel­ferðarsam­fé­lag. Hvað þurfi að gera til þess að spara fjár­muni og vinnu­álag um leið og við veit­um betri þjón­ustu.

Hún seg­ir að sér­fræðing­ar sem þurfa að leysa vanda allt of margra skjól­stæðinga eða sjúk­linga falli gjarna í þá gryfju að vísa vand­an­um í annað kerfi eða stofn­un.

„Kannski oft vegna álags og krafna í starfi sem erfitt er að mæta og sinna. Þá erum við að tala um börn­in sem eru í mest­um vanda og þurfa kostnaðar­söm úrræði strax. Fæð starfs­manna og fjöldi mála hvers sér­fræðings ger­ir það að verk­um að lít­ill tími gefst til þess að sinna for­vörn­um og snemm­tæk­um inn­grip­um.

Þetta er, leyfi ég mér að segja, jafn­heimsku­legt og hund­ur sem elt­ir skottið á sér. Kerfið er sprungið og þjón­ar ekki mark­miðum sín­um nema af tak­mörkuðu leyti og við miss­um gott fólk í veik­inda­leyfi vegna álags eða það flýr í önn­ur störf þar sem álag er minna.

Ég ótt­ast að stutt sé í að við náum ná­grönn­um okk­ar í Skandi­nav­íu með fjölda starfs­manna sem glíma við al­var­leg­an kvíða og út­brennslu í starfi. En hvað er til ráða? Hvernig dóm myndi kerfið okk­ar fá ef það væri rýnt með gler­aug­um fag- og viðskipta­fræði?“ spurði Júlía ráðstefnu­gesti.

Dýrt að slökkva elda í stað þess að ráðast á glóðina

„Fyr­ir aust­an þá lít­um við á fé­lags­leg­an vanda, þar á meðal heil­brigðis­vanda, sem ákveðinn bing sem við erum öll að vinna á hvert í sínu horni og stofn­un. Með því að leggja sam­an krafta okk­ar, sér­fræðiþekk­ingu, úrræði og fjár­muni náum við betri og skil­virk­ari ár­angri í því að vinna á bingn­um og minnka fé­lags­leg­an vanda í okk­ar sam­fé­lagi,“ seg­ir Júlía.

Hún seg­ir að ef horft er á þetta út frá rekstr­ar­hag­fræðinni ná­ist betri af­köst, betri þjón­usta og við auk­um vel­ferð í sam­fé­lagi. Um leið og við minnk­um álag á hverja stofn­un og sér­fræðing.

„Sam­legðaráhrif og skil­virkni skap­ar betri nýt­ingu fjár­muna, tíma og úrræða held­ur en ef við héld­um áfram að vinna sér í hverju horni með tak­markaðri sam­vinnu. Lyk­il­atriðið er snemm­tæk íhlut­un og for­varn­ir. Að tak­ast á við vand­ann áður en hann verður krón­ísk­ur og hef­ur meiri áhrif á vel­ferð og þroska barna og fjöl­skyldna,“ seg­ir Júlía.

„Það er svo dýrt að vera alltaf að slökkva elda þegar við get­um ráðist á glóðina og komið í veg fyr­ir stór­bruna. Okk­ar sann­fær­ing er sú að á end­an­um spar­ist fjár­mun­ir hjá öll­um stofn­un­um með því að leggja sam­an krafta okk­ar með mark­vissu sam­starfi.

Við þurf­um að brjóta niður veggi og múra stofn­ana og miða úrræði út frá auk­inni sam­vinnu. Við þurf­um að hugsa kerf­in okk­ar upp á nýtt með gæðastýr­ingu, hag­kvæmni og best­un þjón­ust­unn­ar að leiðarljósi,“ seg­ir Júlía og hvet­ur til þess að starfs­menn stofn­ana hætti að hugsa ein­vörðungu út frá fjár­hags­áætl­un­um eig­in stofn­ana eða með því að vísa verk­efn­um frá sér til annarra.

„Við minnk­um öll vinnu­álag okk­ar með því að ráðast mark­visst og sam­taka á bing­inn og all­an þann fé­lags­lega vanda sem við eig­um við að etja í okk­ar sam­fé­lagi,“ seg­ir Júlía. 

Frétt af mbl.is

Kerf­in tali sam­an í mál­efn­um barna

Grein­ar mbl.is um mál­efni barna og ung­menna

Frétt af mbl.is

Al­var­legt og vax­andi vanda­mál