„Þú get­ur dáið úr fikti,“ seg­ir móðir ungs manns sem hef­ur verið án fíkni­efna í á annað ár. Hann er einn af þeim heppnu, hann er á lífi. En það sem af er ári hafa um 20 dauðsföll verið til skoðunar hjá embætti land­lækn­is þar sem grun­ur leik­ur á að þau megi rekja til eitr­un­ar.

Þrátt fyr­ir að hann hafi verið án vímu­efna, hvort held­ur sem þau eru lög­leg eða ólög­leg í þenn­an tíma þá er bar­átt­unni við fíkn­ina hvergi nærri lokið og henni lýk­ur aldrei. Hann ótt­ast að það verði ekki all­ir jafn­heppn­ir og hann því neysla á lyf­seðils­skyld­um lyfj­um hef­ur stór­auk­ist meðal ungs fólks und­an­far­in miss­eri. Ekki síst á kvíðastill­andi lyfj­um og verkjalyfj­um.

Hann reyn­ir að forðast aðstæður sem minna á fyrra líf því hann ætl­ar sér að hafa bet­ur í bar­átt­unni við fíkn­ina. En á hverj­um degi þarf hann að glíma við löng­un. Sem oft er svo sterk að hún heltek­ur hann.

Móðir hans hef­ur staðið sem klett­ur við hlið hans í þess­ari bar­áttu en það tek­ur á. Hún seg­ir að það hafi í raun ekki verið fyrr en hann varð átján ára sem hjálp­in kom.

Háður við fyrsta sopa

„Ég var greind­ur of­virk­ur, með at­hygl­is­brest og kvíða sem krakki og fór snemma á lyf. En það er ekki þess vegna sem ég fór í neyslu því strax við fyrsta sopa þá varð ég háður þó svo ég viður­kenndi það ekki fyrst,“ seg­ir hann.

Móðir hans bend­ir á að töl­fræðin sýni að hann var strax kom­inn í áhættu­hóp um átta ára ald­ur þegar hann fékk grein­ing­arn­ar. Um svipað leyti skipti hann um skóla og varð fyr­ir einelti, bæði af hendi eldri krakka sem og bekkj­ar­fé­laga.

Áfengið tók í burtu van­líðan hans en það var aðeins tíma­bund­inn létt­ir. AFP

„Ég er ekk­ert eins­dæmi og ekki hægt að segja að þetta hafi átt að senda mig á þessa braut sem ég fór. Ég átti líka alltaf vini og mér gekk mjög vel í skóla. Þegar ég drakk í fyrsta skipti, 13 ára gam­all í partýi með krökk­um sem voru einu ári eldri en ég þá gerðist eitt­hvað. Við vor­um tvö sem keypt­um sam­an landa­brúsa og ég þambaði nán­ast hálf­an brúsa í ein­um sopa.  Ég drakk mig í óminni á þessu fyrsta fylle­ríi. Ég hafði aldrei smakkað áfengi áður og hafði lítið verið í kring­um áfengi enda drekk­ur mamma ekki og áfengi aldrei haft um hönd þar,“ seg­ir hann.

Til­finn­ing­in var dá­sam­leg. Áfengið tók kvíðann og óör­yggið í burtu og hon­um leið eins og hann gæti gert allt.  Á þess­um tíma hafði hann verið á þung­lynd­is­lyfj­um og ADHD-lyfj­um en þau hafi ekki veitt hon­um sömu hug­ar­ró og ham­ingju. „Mig langaði strax aft­ur á fylle­rí morg­un­inn eft­ir,“ seg­ir hann og bæt­ir við að hann hafi verið mjög sátt­ur í eig­in skinni und­ir áhrif­um.

Sér­fræðing­ur í að fara á bak við mömmu

Fljót­lega fór hann að drekka hverja helgi og oft í miðri viku. Hann seg­ir að það hafi aldrei hvarflað að hon­um á þess­um tíma að hann væri einn af 10% sem glíma við fíkn. Held­ur hafi hann alltaf litið á sig sem einn af 90% sem ræður við neyslu áfeng­is. Alls kon­ar aðferðum var beitt til þess að koma í veg fyr­ir mamma hans kæm­ist að drykkj­unni og hann gætti þess að fara að regl­um heim­il­is­ins. Að vera ekki kom­inn seint heim og til þess að hún myndi ekki finna áfeng­islykt­ina af hon­um þá bruddi hann kaffi­baun­ir og át engi­fer. Skot­helt ráð seg­ir hann til þess að drepa lykt­ina. Hann viður­kenn­ir að það hafi farið mik­il orka í að leita á net­inu að leiðum til þess að fela neysl­una. „Ég var orðinn al­gjör sér­fræðing­ur í að fara á bak við mömmu.“

Hon­um gekk alltaf vel í skóla og í fyrstu breytt­ist það ekki þrátt fyr­ir neyslu. mbl.is/​Eyþór Árna­son

Mamma hans seg­ir að hún hafi fljótt vitað að ekki væri allt með felldu enda var hann far­inn að sýna af sér aðra hegðun en hann hafði gert áður og átti oft erfitt með að ráða við skapið. Til þess að fjár­magna neysl­una í fyrstu vann hann skóla­verk­efni fyr­ir aðra enda afar rit­fær og gekk mjög vel í námi.

„Ég man að þegar ég var 14-15 ára þá hugsaði ég að þetta væri að verða pínu vanda­mál hjá mér, það er drykkj­an, þannig að ég ákvað að prófa að hætta að drekka í mánuð. Ég gat það og þurfti ekki meira til þess að sann­færa sjálf­an mig um að ég gæti hætt hvenær sem ég vildi.“

Hún seg­ir að þau hafi í raun verið hvort í sínu liðinu á þess­um árum. Hann alltaf að reyna að fela neysl­una og hún að reyna að nappa hann. Til þess að fá aðstoð frá barna­vernd­ar­yf­ir­völd­um varð hún að sýna með óyggj­andi hætti að hann væri í neyslu en á þess­um tíma voru þegar komn­ar inn til­kynn­ing­ar um son henn­ar vegna áhættu­hegðunar.

„Það var ótrú­legt hvernig hon­um tókst að snúa sig út úr hlut­un­um,“ seg­ir hún og hann bæt­ir við að lífið hafi verið eitt leik­rit í hans huga.

„Ég fann til að mynda á tölv­unni hans að hann er að biðja ein­hvern vin sinn á spjallsíðu um að út­vega sér eitt­hvert dóp og ég tók skjá­skot af því og sendi til barna­vernd­ar. Síðan frétti ég að hann væri að selja dóp og bað fólk um að til­kynna hann til lög­regl­unn­ar og hún kom í kjöl­farið og leitaði að dópi. Þannig að við vor­um bæði í fullri vinnu. Ég við að reyna að nappa hann og hann að fela fyr­ir mér,“ seg­ir hún.

Þú ert bara ímynd­un­ar­veik

„Þegar maður býr með virk­um alkó­hólista þá fer maður ósjálfrátt að ef­ast um eig­in dómgreind. Maður hef­ur eitt­hvað á til­finn­ing­unni en það er alltaf kjaftað niður í kaf. Ég vissi kannski eitt­hvað en fékk síðan frá hon­um að ég sé ímynd­un­ar­veik,“ seg­ir hún og hann bæt­ir við að þetta hafi verið eft­ir­læt­is­setn­ing­in hans á þess­um tíma: „Þú ert bara ímynd­un­ar­veik.“

Á þess­um tíma var hann byrjaður að selja of­virkni­lyf­in sín til þess að eiga fyr­ir áfengi en hann var lítið sem ekk­ert að nota kanna­bis en það hef­ur aldrei höfðað til hans. Eins mæl­ist það í þvagi og mamma hans var byrjuð að láta hann skila þvag­pruf­um reglu­lega. „Kanna­bis mæl­ist lengi í þvagi og ég vissi að ef ég myndi mæl­ast þá yrði ég send­ur í meðferð. Ég var svo rosa­lega hrædd­ur við þá fé­lags­legu út­skúf­un sem það hefði í för með sér. Að vera send­ur í meðferð svona ung­ur. Ég ef­ast um að það hefði verið gott fyr­ir mig á þess­um tíma. Það var því mark­mið hjá mér all­an tím­ann að ég ætlaði aldrei að láta senda mig á meðferðar­stofn­un. Hvort sem það voru Stuðlar, Há­holt eða Vog­ur. Ég kynnti mér því hvernig kerfið virkaði því þú verður að læra þetta svo þú náir að snúa þig út úr þessu.“

Þyrfti að bjóða upp á blóðpruf­ur

Þarna sá hann að áfengið gengi ekki upp og ekki held­ur kanna­bis þar sem svo auðvelt er að mæla það í þvagi. Móðir hans gafst samt ekki upp og alltaf var hún að láta hann taka þvag­pruf­ur. Sem er ekki ókeyp­is því hver prufa kost­ar um tvö þúsund krón­ur. Hún seg­ir að það þyrfti að vera boðið upp á það fyr­ir for­eldra að geta komið með ung­menni á heilsu­gæslu­stöðvar þar sem tek­in er úr þeim blóðprufa. Því þvag­pruf­ur gangi kaup­um og söl­um en það sé erfiðara með blóðið. Eins geti verið erfitt fyr­ir for­eldri af gagn­stæðu kyni að krefjast þess að barnið pissi í glas fyr­ir fram­an það. Eitt af því sem son­ur henn­ar gerði var að líma sprautu með 25 ml af hreinu þvagi á bak­hlið ís­skáps en þeir gefa frá sér hita þannig að pruf­an var af réttu hita­stigi þegar hún krafði hann um sýni. Því einu sinni hafði hún næst­um því gripið hann þegar hann fram­vísaði þvag­prufu sem var óeðli­lega köld.

Skammt­ur­inn stækkaði hratt sem hann þurfti til þess að kom­ast í vímu. AFP

Í tí­unda bekk var am­feta­mínið orðið eft­ir­lætis­vímu­gjaf­inn. „Ég byrjaði að nota am­feta­mín nán­ast dag­lega þegar ég er enn í grunn­skóla og var jafn­vel að fá mér inni á kló­setti í skól­an­um. Am­feta­mín tók í burtu van­líðan­ina úr hausn­um á mér en þar sem am­feta­mín er mjög ávana­bind­andi varð ég háður því mjög fljótt. Ég var byrjaður að selja fíkni­efni á þess­um tíma, seldi meðal ann­ars am­feta­mín og það í mjög miklu magni til þess að fjár­magna eig­in neyslu. Ég ætlaði aldrei að selja dóp þegar ég var yngri en þetta tek­ur allt siðferði frá þér,“ seg­ir hann.

Mamma hans seg­ir að hún hafi vitað að hann væri að selja fíkni­efni og eins hafi hann verið að gera alls kon­ar óforskammaða hluti sem hann hefði aldrei gert ef hann hefði ekki verið í neyslu.

Ég var glæpa­maður

Spurð út í hvað hann hafi gert segja þau mæðgin að hann hafi verið mjög of­beld­is­full­ur og ekki hikað við að berja fólk sem skuldaði hon­um fyr­ir fíkni­efn­um.

„Þú sérð ekki mun á réttu og röngu og ger­ir þér enga grein fyr­ir því í hvernig ástandi þú ert. Eina sem kemst að í hug­an­um er að út­vega sér næsta skammt. Ég var glæpa­maður sem var að gera ógeðslega hluti sem ég er alls ekki stolt­ur af. Ég reyndi stund­um að hætta að nota am­feta­mín en það gekk bara ógeðslega illa. Síðan drakk ég um hverja helgi með dóp­inu. Sýn mín á heim­inn var svo brengluð og ekki bætti úr að mér leið öm­ur­lega enda mjög þung­lynd­ur á þess­um tíma. Ég held að þú get­ir ekki verið í mik­illi fíkni­efna­neyslu og verið ham­ingju­söm mann­eskja. Ég trúi því ein­fald­lega ekki. Fólkið sem ég um­gekkst var ekki í góðum mál­um og ég var í sömu spor­um.“

Þegar heild­sal­inn hans fór í fang­elsi varð hann að finna sér nýj­an far­veg og nýir fé­lag­ar og nýir vímu­gjaf­ar tóku við.  

Efsta lag píra­míd­ans næst yf­ir­leitt aldrei held­ur eru það þeir sem selja fíkni­efni fyr­ir næsta skammti. AFP

„Ég kynnt­ist fólki sem var allt öðru­vísi. Kóksal­ar sem keyrðu um á flott­um bíl­um og lifðu flott. Þar kynnt­ist ég kókaíni í fyrsta skipti og það var magnað enda hrika­lega ávana­bind­andi. Þetta var sum­arið eft­ir tí­unda bekk og ég þurfti aðeins brot úr grammi til þess að taka flugið,“ seg­ir hann.

Vik­urn­ar urðu ekki marg­ar þangað til hann þurfti stærri og stærri skammta sem er erfitt fyr­ir þá sem ekki vaða í seðlum. Þetta leiddi hann út í sölu á kókaíni á fyrsta ári í mennta­skóla. Ekki leið á löngu þangað til hann var horf­inn frá námi enda at­hygl­in ann­ars staðar á þess­um tíma. Neysl­an var fjár­mögnuð með fíkni­efna­sölu og öðru sem ekki fer á fer­il­skrána, ekk­ert frek­ar en sala á eit­ur­lyfj­um. „Að selja eit­ur­lyf er hörku­vinna,“ seg­ir hann.

Að hans sögn þurfa flest­ir þeirra sem eru í mik­illi neyslu vímu­efna að fjár­magna hana með sölu. Fíkni­efna­sal­ar á Íslandi selja ekki úti á götu eða skóla­lóðum eins og marg­ir halda. Sal­an fer fram á net­inu, einkum Face­book og á sam­skipt­asíðum, auk þess sem sal­ar eru með ódýra síma og frels­iskort fyr­ir viðskipt­in. Fíkni­efna­sölu fylg­ir mik­il áhætta enda fylg­ist lög­regl­an vel með slík­um dópsíðum. Hann kom sér því fljót­lega út úr þessu og fór að kaupa stærri skammta sem hann seldi síðan vin­um og kunn­ingj­um.

Þeir sem eru síðan í efsta lagi píra­míd­ans sleppi yf­ir­leitt alltaf – und­irtyll­ur taka áhætt­una. Þeir sem eru í efsta lagi vímu­efnapíra­míd­ans not­færa sér veik­indi annarra og græða á tá og fingri.

Mamma hans seg­ir þetta tíma­bil hafa ein­kennst af miklu rugli í kring­um son henn­ar. Ítrekað var til­kynnt um hann til barna­vernd­ar og henn­ar líf sner­ist að miklu leyti um að leita að hon­um og reyna að fá ein­hverja lausn á hans mál­um. Hann tók meðal ann­ars þátt í vopnuðu ráni, seldi fíkni­efni auk þess sem hann sýndi al­var­lega sjálfsskaðahegðun og var vegna þess lagður inn á barna- og ung­linga­geðdeild­ina (BUGL) um tíma.

„Þrátt fyr­ir að þvag­pruf­urn­ar hafi verið hrein­ar þá var hann í bullandi neyslu, bæði hér heima og úti í bæ. Skapofsa­köst­in skelfi­leg og ég alltaf að skrifa til barna­vernd­ar enda ástandið mjög slæmt á heim­il­inu bæði fyr­ir mig og yngra systkini. Þegar hann er orðinn sautján ára er öll­um ljóst að hann er í mik­illi neyslu en þar sem það var svo stutt í að hann yrði 18 ára þá var lítið sem barna­vernd vildi gera í mál­inu. Hon­um var boðið upp á að fara í úrræði hér í Reykja­vík sem hann vildi ekki gera og ég var mjög ósátt við að hann gæti á barns­aldri neitað aðstoð. Á sama tíma og hann var í bullandi neyslu og þurfi fyr­ir hjálp sem hann vildi ekki þiggja,“ seg­ir hún. Dreng­ur­inn átti lög­heim­ili hjá mér og var ólögráða. Hann hélt heim­il­inu í gísl­ingu og samt feng­um við ekki þá aðstoð sem við þurft­um.“

Barna- og ung­linga­geðdeild Land­spít­al­ans tek­ur ekki við börn­um sem eru í neyslu. mbl.is/​Hari

Úrræðið kom of seint

Í tí­unda bekk fór hann í MST-meðferð á veg­um Barna­vernd­ar­stofu en fjöl­skyld­an beið í hálft ár eft­ir þeirri meðferð. Sex mánuðir er lang­ur tími í lífi ein­stak­lings sem er í mik­illi neyslu ekki síst á þess­um aldri.

Á vef Barna­vernd­ar­stofu seg­ir: MST er meðferðarúr­ræði á veg­um Barna­vernd­ar­stofu fyr­ir fjöl­skyld­ur barna á aldr­in­um 12-18 ára sem glíma við al­var­leg­an hegðun­ar­vanda á mörg­um sviðum.

Hegðun­ar­vand­inn get­ur komið fram á sviðum eins og lög­reglu­af­skipt­um, skróp­um eða veru­leg­um erfiðleik­um í skóla, lík­am­legu of­beldi eða hót­un­um, eða vímu­efna­notk­un.

MST fer fram á heim­ili fjöl­skyld­unn­ar og ger­ir þá kröfu að barnið búi á heim­il­inu.

Mæðgin­in eru sam­mála um að MST hafi ekki nýst hon­um þar sem hann var orðinn of langt leidd­ur í neyslu á þess­um tíma. Hann varð hins veg­ar fær­ari í að leyna neysl­unni enda fékk hann fyr­ir­mynd­ar­um­sögn af hálfu þeirra sem komu að MST-meðferðinni. Varðandi eft­ir­fylgnina þá var hún líka til fyr­ir­mynd­ar því hann bjó enn inni á heim­il­inu og ger­ir í raun­inni enn. En neysl­an stöðvaðist ekki á meðan meðferðin stóð yfir.

„Mamma er bar­áttu­mann­eskja og gefst aldrei upp en þetta var að drepa hana. Það er ekki hægt að setja ábyrgðina á for­eldr­ana því þeir eru eng­an veg­inn fær­ir um að sinna þeirri ábyrgð sem fylg­ir því að vera með ung­ling í bullandi neyslu í MST-meðferð á heim­il­inu. Þetta skilaði ná­kvæm­lega eng­um ár­angri hjá mér þó svo að ég hafi komið út sem fyr­ir­mynd­ar­dæmi að mati þeirra sem voru í MST-teym­inu.“

Allt þetta hef­ur tekið sinn toll auk þess sem fleiri vanda­mál hafa komið upp á heim­il­inu því yngra barn á heim­il­inu hef­ur glímt við veik­indi. Endaði það með því að móðirin var lögð inn á geðdeild þar sem hún var búin á lík­ama á sál.

„Ég var al­gjör­lega búin á því og það er ekki fyrr en ég hótaði sjálfs­vígi að ég fékk hjálp. Ég sem hef ekki einu sinni glímt við þung­lyndi. Við viss­um það og í raun all­ir að það var orðið of seint þegar MST hófst. Við þurft­um svo miklu meiri aðstoð en okk­ur var boðin. Ég man sér­stak­lega eft­ir ein­um fundi með barna­vernd og fleir­um. Þar er mér tjáð að það þurfi að reyna til þraut­ar. Að reyna til þraut­ar þýðir erfiðleik­ar. Í raun­inni er mér sagt að við þurf­um að ganga í gegn­um mikla erfiðleika til þess að fá hjálp.

mbl.is/​Hari

Ég missti heils­una og þurfti á end­ur­hæf­ingu að halda. For­eldr­ar sem eru í þess­um aðstæðum eru úr­vinda og stór hluti ástæðunn­ar er öll ork­an sem fer í bar­átt­una við kerfið. Þessu þarf að breyta. Að ef þú átt barn sem veikist á geði eða af fíkn þá áttu ekki að þurfa enda­laust að vera á hnef­an­um í bar­átt­unni fyr­ir aðstoð. Þetta er ekki svona ef barnið þitt glím­ir við lík­am­leg veik­indi. Samt eru veik­ind­in al­veg jafnal­var­leg því miður.“

Ég hringdi eitt sím­tal og bolt­inn fór að rúlla

Síðasta árið sem hann var í neyslu fór sí­fellt að halla meir og meir und­an fæti. Neysl­an var nán­ast stöðug og lík­am­inn far­inn að kalla á hjálp. Eft­ir að hafa fengið flogakast og verið lagður inn á sjúkra­hús reyndi hann að hætta neyslu sjálf­ur og ein­angraði sig í rúma viku. „Ég sat heima all­an dag­inn og horfði á þætti í tölv­unni og hafði ekk­ert sam­band við fé­lag­ana. Síðan ákvað ég að kíkja í partý og stal Concerta (ADHD-lyf) frá mömmu sem ég seldi fyr­ir kókaíni. Ég var bú­inn að vera tvær mín­út­ur í partý­inu þegar ég vissi að ég yrði að fá kókaín og það strax. Ég hringdi eitt sím­tal og bolt­inn fór að rúlla.“

Hann reyndi ít­rekað hætta, minnka neysl­una og breyta henni. Hætti í kókaíni tíma­bundið og drakk þeim mun meira af áfengi og drykkj­um með morfín­skyld­um efn­um út í.  Móðir hans bend­ir á að fíkn sé senni­lega einu veik­ind­in þar sem for­eldr­ar og börn vinna ekki sam­an að því mark­miði að yf­ir­vinna veik­ind­in. Þetta sé stöðug bar­átta þeirra á milli þar sem for­eldri reyn­ir að fá barnið ofan af neysl­unni á meðan barnið reyn­ir að fela neysl­una. Eins fylg­ir þessu mik­il skömm og fáir til­bún­ir til að leggja fram hjálp­ar­hönd eða styðja við bakið á fár­veikri fjöl­skyldu.

Tvær töfl­ur af Xan­ax kosta um þrjú þúsund krón­ur. Wikipedia

Snemma árs 2017 voru marg­ir fé­lag­ar hans farn­ir að taka kvíðastill­andi lyf,  Xan­ax, til þess að kom­ast í vímu. Bæði lyf sem er fram­vísað af lækn­um eða heima­til­bú­in út­gáfa sem er fram­leidd hér á landi. Hann seg­ir fram­leiðsluna ein­falda og ekk­ert ósvipaða fram­leiðslu á e-töfl­um. „Þú út­veg­ar þér pillupressu eins og eru notaðar við að pressa e-töfl­ur og ger­ir þínar eig­in Xan­ax-töfl­ur.“ 

Þetta er gert úr því sem kall­ast flúni (flunitrazepam, oft kallað ro­hypnol), flúni­duftið er gríðarlega sterkt, að hans sögn og get­ur reynst erfitt að áætla hversu sterk­ar töfl­ur þú ert með í hönd­un­um.

„Við viss­um ekk­ert hvað við vor­um með í hönd­un­um og að þessi lyf­seðils­skyldu lyf eru miklu hættu­legri en þessi ólög­legu efni sem eru í gangi. Það eru ekki bara harðir dóp­ist­ar sem eru að taka þessi lyf því þetta eru venju­leg­ir krakk­ar í mennta­skól­um sem kaupa þessi lyf fyr­ir helg­ar. Tvær töfl­ur kosta kannski þrjú þúsund krón­ur sem dug­ar vel til þess að kom­ast í vímu. Áhrif­in eru hrika­leg án þess að þú ger­ir þér grein fyr­ir því. Þú verður svo kæru­laus og þetta slær á kvíðann. Til dæm­is ef þú ert að nota kanna­bis eða kókaín þá verður þú kvíðinn en svo tek­ur þú Xan­ax og kvíðinn hverf­ur eins og dögg fyr­ir sólu.“

Frá­hvörf­in skelfi­leg

Hann seg­ir að það hafi ekki verið vit­glóra í hausn­um á hon­um á þess­um tíma. „Ég var orðinn gjör­sam­lega sturlaður og mundi ekki neitt stund­inni leng­ur. Var kannski að fá lánað dóp og hafði ekki hug­mynd um það. Ég var brjálaður í skap­inu og í raun­inni al­gjör­lega stjórn­laus. Það liðu kannski heilu helgarn­ar sem ég var meira og minna rænu­laus af of­neyslu,“ seg­ir hann.

Um svipað leyti er hann grip­inn með mikið magn eit­ur­lyfja á sér og þar sem hann er ekki orðinn 18 ára þá var hann send­ur á Stuðla. Eng­in fíkni­efna­próf voru tek­in þar og frá­hvörf­in fljótt skelfi­leg. Mamma hans fór með hann á Barna­spítala Hrings­ins þar sem fíkni­efna­próf sýndi svart á hvítu að hann þurfti á frá­hvarfs­lyfj­um að halda.

Fallið var hratt og skell­ur­inn eft­ir því þegar neysl­an hófst að nýju. mbl.is/​Hari

„Ég var bú­inn að taka svo mikið af efn­um að það var ekki vit­glóra í hausn­um á mér. Ég var í raun sturlaður og sá of­skynj­an­ir. Ég þurfti að mæta í rétt­ar­sal og var enn svo dópaður og bullaði ein­hverja tóma þvælu. Þetta er eig­in­lega það súr­realísk­asta sem ég hef upp­lifað. Síðar frétti ég hjá vini mín­um að ég hefði keypt af hon­um 250 Xan­ax-töfl­ur nokkr­um dög­um áður og ég var bú­inn með þær all­ar.“

„En ég og fé­lag­ar mín­ir vor­um ekki ein­ir í þess­um spor­um því það er fullt, fullt af krökk­um sem eru að taka þess­ar töfl­ur al­veg eins og ég gerði. Kannski ekki all­ir í jafn­miklu mæli og ég og ég held að við eig­um eft­ir að sjá miklu fleiri dauðsföll á næstu mánuðum. Því þú get­ur dáið þrátt fyr­ir að þetta sé kannski bara fikt.“

Eft­ir þetta fór hann í meðferð á ung­menna­deild­ina á Vogi og var þar í tíu daga. Hann fór hins veg­ar ekki í fram­haldsmeðferð sem varð hon­um vænt­an­lega að falli. Því tíu dag­ar duga skammt og eru í raun bara afeitrun.

Ekki leið lang­ur tími þangað til hann féll og fallið var hátt og skell­ur­inn eft­ir því. Við tók taum­laus neysla með eldra fólki. Þar á meðal reykti hann krakkkókaín eða „fríbeisaði“ eins og það er kallað (freeba­se á ensku).

„Ég vissi það al­veg innst inni að ég yrði að fara í meðferð aft­ur. Ég tók allt of mikið af Xan­axi og kókaíni á þess­um tíma og auðvitað gef­ur sig eitt­hvað. Hjá mér var það þannig að ég réðst á fé­laga og gekk í skrokk á hon­um,“ seg­ir hann.

Hann fór oft­ar en einu sinni á Stuðla. mbl.is/​Hari

Mamma hans seg­ir að á þess­um tíma hafi hún verið orðin ráðþrota. Sama hvað hún reyndi að gera ekk­ert gekk. Ekki nóg með að hún hafi verið full­södd af ástand­inu held­ur líka ná­grann­arn­ir. Henni voru farn­ar að ber­ast hót­an­ir um að vegna fjölda kvart­ana ætti hún yfir höfði sér að vera bor­in út af eig­in heim­ili. Hún vissi að of­beld­is­menn væru á eft­ir syni henn­ar og hún gæti ekki varið hann all­an sól­ar­hring­inn.

„Ástæðan fyr­ir því að ég leyfði þessu að ganga svona lengi var sú að með því að leyfa hon­um að vera heima þá vissi ég að hann var á lífi.“

Ég ætlaði bara að klára þetta

Son­ur henn­ar seg­ir að þarna hafi hann verið kom­inn í al­gjört öngstræti og ekki séð neina aðra lausn en að taka eigið líf. „Ég var meira að segja bú­inn að kaupa mér reipi og ætlaði bara að klára þetta. En mér var komið inn á fíknigeðdeild­ina og þar hófst bata­ferlið.“

Mamma hans bæt­ir við að þarna hafi hann verið átján ára og því ekki leng­ur barn sam­kvæmt lög­um. Ann­ars hefði geðdeild ekki verið í boði því BUGL tek­ur ekki á móti börn­um sem eru í neyslu. „Ef þetta hefði verið í dag þá hefði hann komið að lokuðum dyr­um því fíknigeðdeild­in er lokuð í sum­ar. Hún lokaði 15. júní og opn­ar ekki aft­ur fyrr en 7. ág­úst.“

„Ég hefði aldrei þolað þá höfn­un,“ seg­ir hann. Á fíknigeðdeild­inni fór hann að fara yfir líf sitt und­an­far­in ár og þarna sá hann að hans vanda­mál tengd­ust áfeng­is- og fíkni­efna­neyslu. „Í nokk­ur ár heltóku þessi efni mig og allt mitt líf sner­ist um neyslu.“

Meðferð á Vogi og síðan fram­haldsmeðferð kom hon­um til bjarg­ar.

Hann fór beint af fíknigeðdeild inn á Vog og var ákveðinn í því að neysl­unni væri lokið. Eft­ir tíu daga á Vogi fór hann í fjög­urra vikna eft­ir­meðferð á Staðar­felli. Hann seg­ir að þetta hafi verið gríðarlega erfitt og hver dag­ur hafi tekið á. „En það var ekk­ert annað í boði. Þetta væri eitt­hvað sem ég yrði að gera. Mér fannst líka erfitt að vita af því að mamma væri jafn­vel að missa heim­ilið sitt út af mér. Eft­ir þetta forðast ég allt sem teng­ist neyslu enda er hún lífs­hættu­leg. Ég ætla ekki að reyna að fegra þetta. Þetta er hrylli­lega erfitt og ég er aldrei óhult­ur. Ég þarf að minna mig stöðugt á að ég er fík­ill og ég má aldrei gleyma því. Ég forðast fólk í neyslu og fer ekki á þá staði þar sem vímu­efna er neytt.“

Mamma hans seg­ir að marg­ir fé­lag­ar hans úr neysl­unni hafi leitað til hans eft­ir stuðningi og styrk þegar þeir fara í meðferð. En það kom­ast ekki all­ir á það stig því hann hef­ur á stutt­um tíma misst góða vini sem hafa ofskammtað. Hann bend­ir á að krakk­ar sem eru að byrja í neyslu í dag, til að mynda á morfín­skyld­um lyfj­um, búi ekki yfir þekk­ingu og reynslu þeirra sem hafa verið leng­ur að nota slík efni. Til að mynda að sofna aldrei á bak­inu vegna hætt­unn­ar á því að kafna í eig­in ælu. Þegar slíkra efna er neytt þá eru upp­köst yf­ir­leitt fylgi­fisk­ur og ef eng­inn er ná­lægt þér þegar þú sofn­ar þá er voðinn vís ef þú ligg­ur á bak­inu.

Hann hef­ur í tvígang þurft að fara í aðgerð eft­ir að hann hætti neyslu og í fyrra skiptið ætlaði hann að fara í hana lyfja­laus. Bara það að fá verkj­astill­andi dugði til að koma hug­an­um á yf­ir­snún­ing. Hugs­un um hvernig hann gæti út­vegað sér kókaín einn tveir og þrír. „Ég veit að ég get ekki lifað af í neyslu og ef ég fell þá er ég dauður.“

Bið eft­ir hjálp get­ur kostað manns­líf. mbl.is/​hag

Snýst um að halda mér á lífi

Hann hef­ur því í bæði skipt­in farið í viðhaldsmeðferð á Vogi í kjöl­far aðgerða þar sem hann hef­ur þurft á kval­astill­andi lyfj­um að halda. „90% af lífi mínu snýst um að detta ekki í það. Þetta snýst allt um að halda mér á lífi.“

Þau segja nauðsyn­legt að bjóða upp á meðferðar- og skaðam­innk­unar­úr­ræði fyr­ir börn yngri en átján ára og hætta að ein­blína á hegðun­ar­vanda krakka í neyslu. „Þetta er ekki hegðun­ar­vandi held­ur er þetta heil­brigðis­vandi,“ seg­ir hún. „Það er ekki hægt að neita barni um heil­brigðisþjón­ustu. Til að mynda ef barn þarf á frá­hvarfs­lyfj­um að halda þá er það ekki í boði á Stuðlum. Eins þarf fíknigeðdeild fyr­ir börn því þau geta glímt við tvíþætt­an vanda áður en þau ná full­orðins­aldri.“

Alls eru átján meðferðarúr­ræði í boði fyr­ir ung­menni. Sex á Stuðlum, sex á Lækj­ar­bakka og sex á Laug­ar­landi. „Við erum að tala um alls átján pláss og hvað eru ung­ling­arn­ir marg­ir? Töl­fræðin seg­ir okk­ur að 4% þeirra glími við fíkn. Við erum með 18 pláss fyr­ir fár­veik börn,“ seg­ir mamma hans.

Hún seg­ir að stjórn­völd verði að gera sér grein fyr­ir stöðunni og viður­kenna veik­indi þess­ara barna. „Þetta eru fár­veik börn og all­ar fjöl­skyld­ur þeirra líða fyr­ir það hvað lítið er gert fyr­ir þenn­an hóp. Meðferðarúr­ræði sem geta breytt öllu eru varla fyr­ir hendi og með því að styðja við bakið á þess­um fjöl­skyld­um er hægt að bjarga manns­líf­um.

Eiga börn sem glíma við fíkn og for­eldr­ar þeirra ekki rétt á því að það sé komið fram við þau af virðingu og vandi þeirra viður­kennd­ur?“

Hún seg­ir margt gott fólk vinna í barna­vernd­ar­kerf­inu en það fái því miður ekki þá um­gjörð sem þörf er á til þess að sinna þess­um ein­stak­ling­um sem eru fár­veik­ir.

Þau eru sam­mála um að þetta sé mál sem þoli enga bið. Ekki sé boðlegt að bíða mánuðum sam­an eft­ir hjálp því biðin kost­ar manns­líf. Stund­um þarf svo lítið til þess að vera lífs­hættu­legt. Þú get­ur dáið af fikti einu sam­an og þá er orðið seint að bjóða fram aðstoð.

Ungt fólk í öngstræti