Helgi Garðar Garðars­son geðlækn­ir ótt­ast að það stefni í al­var­leg­an skort á geðlækn­um inn­an tíu ára. Ágúst Kristján Stein­arrs­son greind­ist með geðhvörf 19 ára en hef­ur verið án ein­kenna í fimm ár. „Frá því ég veikt­ist síðast hef­ur minn lífs­stíll verið mín meðferð,“ seg­ir hann í sam­tali við mbl.is.

Verk­efni geðdeilda og geðlækna eru margþætt og meðal þeirra um­fangs­mestu er meðferð og end­ur­hæf­ing fólks með lang­vinna geðrofs­sjúk­dóma. Þar er oft­ast um að ræða fólk sem veikist ungt og er veikt ára­tug­um sam­an, seg­ir Helgi Garðar Garðars­son, for­stöðulækn­ir geðlækn­inga á Sjúkra­hús­inu á Ak­ur­eyri.

Helgi Garðar er með sér­fræðirétt­indi í geðlækn­ing­um og barna- og ung­linga­geðlækn­ing­um. Eft­ir sér­nám í Dan­mörku starfaði hann um 15 ára skeið á barna- og ung­linga­geðdeild Land­spít­al­ans. Á starfs­tíma sín­um þar sinnti hann um 10 ára skeið ráðgjöf við meðferð ung­menna á sjúkra­hús­inu Vogi. Helgi hef­ur einnig unnið við barna- og ung­linga­geðlækn­ing­ar í Nor­egi. Frá árs­byrj­un 2016 hef­ur hann verið for­stöðulækn­ir geðlækn­inga á Ak­ur­eyri. Hann er jafn­framt menntaður í jungískri sál­könn­un.

Hann seg­ir verk­efni barna- og ung­linga­geðlækn­inga vera margþætt, allt frá væg­um til­finn­inga­vanda yfir í al­var­leg­ar geðrask­an­ir og fötl­un­ar­vanda. Má nefna börn með námserfiðleika og aðlög­un­ar­vanda gagn­vart skólaum­hverfi eða öðru fé­lags­legu um­hverfi. Einnig má nefna fjöl­skyldu­vanda, hegðun­ar­erfiðleika á ung­lings­aldri, fíkni­vanda og al­var­leg­ar geðrask­an­ir sem fylgja börn­un­um yfir á full­orðins­ár. Verk­efni geðlækn­inga full­orðinna eru sömu­leiðis margþætt, allt frá væg­um vanda, sem má sinna í heilsu­gæslu, yfir í mjög flók­inn og sam­sett­an vanda sem ein­ung­is verður sinnt inni á sjúkra­húsi. Flokka þarf al­var­leika­stig og þjón­ustuþörf í fyrstu línu, annarr­ar línu og þriðju línu þjón­ustu, en þá fyrst ber manni að tryggja aðkomu teym­is mis­mun­andi fag­stétta.

Að sögn Helga er það á ábyrgð sam­fé­lags­ins alls að skapa ramma og viðeig­andi meðferðir fyr­ir hina mis­mun­andi hópa sem sækja sér þjón­ustu í geðheil­brigðis­kerf­inu. Mik­il­vægt er að geðdeild­ir og sveit­ar­fé­lög taki hönd­um sam­an við þjón­ustu og end­ur­hæf­ingu þeirra ein­stak­linga sem veikj­ast ung­ir af lang­vinn­um geðrofs­sjúk­dóm­um.

Mik­il­vægt er, að sögn Helga, að sinna þeim veik­ustu mjög vel og breidd­in í úrræðum fyr­ir þenn­an hóp þarf að vera mik­il, allt frá inn­lögn á bráðadeild­ir geðdeilda til lengri eða skemmri tíma, yfir til ým­issa end­ur­hæf­ingar­úr­ræða.

Sveit­ar­fé­lög og önn­ur þjón­ustu­kerfi þurfa að koma þar að og vinna sam­an að þeim úrræðum sem tengj­ast bú­setu, vinnu, e.t.v. með stuðningi og nám­stengd­um úrræðum.

Ekki nóg að þjón­ust­an sé bara á höfuðborg­ar­svæðinu

„Þjón­usta við fólk með geðrofs­sjúk­dóma og aðrar al­var­leg­ar geðrask­an­ir á að vera í boði víðar á land­inu en á höfuðborg­ar­svæðinu. Oft er um að ræða ungt fólk með um­tals­verða fötl­un vegna sjúk­dóms­ins og því ekki rétt að ætl­ast til þess að það flytji á milli lands­hluta til þess að sækja sér viðeig­andi þjón­ustu. Sú þjón­usta er reynd­ar í boði á Ak­ur­eyri en ekki ann­ars staðar á lands­byggðinni, eins og staðan er í dag,“ seg­ir Helgi.

„Þegar um er að ræða flók­inn og sam­sett­an vanda þarf aðkomu teym­is fag­fólks, lækni, sál­fræðing, fé­lags­ráðgjafa, hjúkr­un­ar­fræðing, iðjuþjálfa og jafn­vel sjúkraþjálfa, því aðkoma eins fagaðila dug­ir ekki. Teymi eru dýr úrræði en betri þjón­usta til lengri tíma litið fyr­ir þá sem eru með svo um­fangs­mik­inn vanda sem geðrofs­sjúk­dóm­ar eru,“ seg­ir Helgi.

Spurður um hvaða sjúk­dóm­ar séu í þess­um flokki seg­ir Helgi að það séu geðrofs­sjúk­dóm­ar eins og geðklofi, geðhvörf, lang­vinn­ar og erfiðar þung­lynd­islot­ur og al­var­leg sál­vef­ræn vanda­mál.

Slík teymi eigi að vera á veg­um geðheil­brigðisþjón­ust­unn­ar en ekki heilsu­gæsl­unn­ar enda sé heilsu­gæsl­an á fyrsta þjón­ustu­stigi. „Í raun­inni er verið að blanda sam­an þriðja stig­inu og fyrsta stig­inu með því að setja upp geðteymi inn­an ramma heilsu­gæsl­unn­ar,“ seg­ir Helgi.

„Teym­in eiga að tryggja mögu­leika geðfatlaðra á bú­setu í heima­byggð með viðeig­andi þjón­ustu. Það á ekki við í nú­tíma­sam­fé­lagi að lang­veik­ir geðfatlaðir búi lang­tím­um sam­an inni á deild­um sjúkra­hús­anna,“ seg­ir Helgi og bend­ir á að það sé ekki nema rúm­ur ára­tug­ur síðan fólk var flutt eft­ir margra ára dvöl á lang­legu­deild­um geðdeilda yfir í viðeig­andi bú­setu í sinni heima­byggð.

Gæt­um horft til Dana og Norðmanna

„Dan­ir gerðu rót­tæka breyt­ingu á rekstri geðheil­brigðis­kerf­is­ins á 8. ára­tug síðustu ald­ar þegar þeir inn­leiddu hverf­is­geðlækn­ing­ar (distrikt­p­syk­i­atri). Áður voru starf­andi átta risa­stór geðsjúkra­hús, hvert með allt upp í tvö þúsund sjúk­linga. Það þýddi að fáir þekktu sjúk­ling­ana til hlít­ar og sögu þeirra.

Á 20 árum voru sett upp 120 geðheil­brigðisteymi þar sem hvert teymi þjón­ar um það bil 40 þúsund manna íbúa­svæði. Hvert teymi er miðlægt í þjón­ustu við skil­greind­an mark­hóp með vanda á nægi­lega háu al­var­leika­stigi til að rétt­læta teymisaðkomu skjól­stæðinga sem þurfa á lang­tíma­eft­ir­liti að halda.

Teymið ber ábyrgð á að tryggja alla þá þjón­ustu sem skjól­stæðing­ur­inn þarf á að halda hvort sem um er að ræða meðferðarúr­ræði sem veitt eru af teym­inu sjálfu eða vinna að samþætt­ingu við önn­ur þjón­ustu­úr­ræði, þar á meðal þá þjón­ustu sem veitt er af sveit­ar­fé­lag­inu, svo sem bú­setu­úr­ræði og aðra fé­lagsþjón­ustu. Mik­il­vægt hlut­verk teym­anna er að stuðla að sam­vinnu þjón­ustu­kerfa. Teymið er hjartað í allri starf­sem­inni og aðrir eru kallaðir til ábyrgðar því þetta þýðir ekki það að öllu sé hent í teymið og aðrir geti firrt sig ábyrgð held­ur bera þeir hluta ábyrgðar­inn­ar áfram.

Norðmenn hafa út­fært lang­tíma­ábyrgð gagn­vart fötluðum börn­um á góðan hátt. Börn með fötl­un eiga rétt á sam­felldri þjón­ustu. Skil­greind­ur er ábyrgðar­hóp­ur sam­sett­ur af tengiliðum úr öll­um þjón­ustu­kerf­um sem koma að mál­um fatlaða barns­ins og halda utan alla þætti sem varða vel­ferð og þroska þess. Þetta teymi hitt­ist með reglu­legu milli­bili þar til barnið nær 18 ára aldri,“ seg­ir Helgi.

Að sögn Helga ber mála­stjóri skjól­stæðings­ins í hverju teymi ábyrgð á því að tryggja sam­fellu í þjón­ustu við hann, jafn­vel um margra ára skeið. Í Nor­egi er að sögn Helga vel staðið að geðheil­brigðismál­um, ekki síst varðandi börn og ung­menni og margt sem við Íslend­ing­ar gæt­um lært af þeim og tek­ur hann þar í sama streng og svo marg­ir viðmæl­end­ur mbl.is við vinnu á þess­um greina­flokki og greina­flokk­um um úrræði fyr­ir börn og ung­menni.

Helgi seg­ir að það sé áhyggju­efni hér­lend­is hvað mikið vanti af öðrum úrræðum fyr­ir ung­menni frá 18 ára aldri til 25 ára. Til dæm­is starfstengd úrræði fyr­ir ung­menni sem eigi erfitt með aðlög­un að fé­lags­legu um­hverfi, skóla eða starfi.

Helgi nefn­ir þöglu ung­menn­in sem ekki fer mikið fyr­ir og eru stund­um sá hóp­ur sem glím­ir við hvað mest­an vanda sem end­ar jafn­vel í fé­lags­legri ein­angr­un og geðrofi. mbl.is/​Hari

Tryggja þurfi sam­fellu í þjón­ustu

„Við þurf­um að tryggja sam­fellu í þjón­ust­unni og að börn detti ekki á milli kerfa þegar þau kom­ast á full­orðins­ald­ur. Það þarf að setja ábyrgðar­hóp á lagg­irn­ar strax í barnæsku, fyr­ir þjón­ustu­börn, börn með fötl­un­ar­vanda, sem trygg­ir sam­fellu í þjón­ustu við þau.

Sem bet­ur fer ná flest ung­menni góðri aðlög­un að námi eða starfi. Huga þarf að úrræðum fyr­ir þau ung­menni sem ekki ná því að aðlaga sig ald­urs­svar­andi verk­efn­um nema með hjálp. Þá þarf að huga að náms- eða starfstengd­um úrræðum með viðeig­andi hjálp. Það þarf að huga að raun­hæf­um verk­efn­um fyr­ir ung­menn­in sem móta þau. Sam­fé­lagið kem­ur ekki fólki til manns bara með geðheil­brigðisþjón­ustu held­ur mót­ast ung­menn­in af þeim verk­efn­um sem þau taka sér fyr­ir hend­ur.

Hingað til hef­ur sam­fé­lagið leyst þetta með annaðhvort skóla­úr­ræðum eða hefðbund­inni vinnu, en það eru ekki öll ung­menni sem ná að aðlag­ast eða mæta kröf­um sam­fé­lags­ins eins og við þekkj­um, t.d. með miklu brott­falli úr fram­halds­skóla.

Það er brýn nauðsyn að ráða bót á þessu með ein­hverj­um úrræðum sem geta stutt við þroska þess­ara ung­menna. Því miður eru allt of marg­ir þeirra sem detta út úr fram­halds­skóla í verk­efna­leysi heima hjá sér í lang­an tíma eft­ir það. Jafn­vel í ein­hver ár á meðan þau eru að fóta sig og verða burðugri til að halda áfram hvort sem það er í skóla að nýju eða út á vinnu­markaðnum,“ seg­ir Helgi og nefn­ir Fjölsmiðjuna sem sniðugt starfstengt úrræði.

Hún er ekki meðferðarúr­ræði held­ur vinnustaður. Ung­menni fái laun fyr­ir vinnu sína þar og mót­ist af verk­efn­um sem þeim eru fal­in og af þeirri fé­lags­legu um­gjörð sem þau koma inn í.

Ekki bara þeir sem eru í vímu­efn­um sem detta út úr skóla

„Því það eru ekki bara þeir sem eru í vímu­efn­um sem detta út úr fram­halds­skól­um og oft er bara horft á þá sem eru erfiðast­ir. Það eru miklu fleiri þarna, svo sem þöglu ung­menn­in sem ekki fer mikið fyr­ir og eru stund­um sá hóp­ur sem glím­ir við hvað mest­an vanda sem end­ar jafn­vel í fé­lags­legri ein­angr­un og geðrofi. Oft fá þau ekki stuðning­inn fyrr en þau eru orðin al­var­lega veik og þá er miklu dýr­ara og erfiðara að aðstoða þau,“ seg­ir Helgi.

Sjúkra­húsið á Ak­ur­eyri sinn­ir svæði þar sem um 50 þúsund manns búa. Geðsviðið þar er því eðli­lega mun minna en á Land­spít­al­an­um, en á sama tíma verður að hafa í huga að á Ak­ur­eyri er nú eng­inn sjálf­stætt starf­andi geðlækn­ir á stofu og því þarf geðdeild­in þar að sinna fjölþætt­ari þjón­ustu en ella. Á höfuðborg­ar­svæðinu eru um 30 sjálf­stætt starf­andi geðlækn­ar á stofu, en þeir eru í raun allt of fáir miðað við þörf­ina.

Helgi seg­ir að um 700 ein­stak­ling­ar nýti sér göngu­deild­arþjón­ust­una á Ak­ur­eyri á hverju ári sem er mikið miðað við fjölda starfs­manna. „Við erum með jafn­stóra göngu­deild og barna- og ung­linga­geðdeild Land­spít­al­ans. Um­fang þjón­ust­unn­ar hef­ur marg­fald­ast frá því að ný geðdeild var stofnuð á Ak­ur­eyri árið 1986 en stækk­un hús­næðis og fjölg­un starfs­fólks hef­ur ekki hald­ist í hend­ur við aukn­ingu þjón­ust­unn­ar.

Helgi Garðar Garðars­son, for­stöðulækn­ir geðlækn­inga á Sjúkra­hús­inu á Ak­ur­eyri, tel­ur ekki rétt að flytja alla þjón­ustu sjálf­stætt starf­andi lækna inn á sjúkra­hús­in. mbl.is/​Hari

Lít­il nýliðun meðal geðlækna

Helgi hef­ur áhyggj­ur af lít­illi nýliðun barna- og ung­linga­geðlækna. Stór hluti þeirra sem starfa á Íslandi er um sex­tugt og svo til eng­in nýliðun hef­ur orðið í þess­ari sér­fræðigrein um ára­bil. Heil­brigðisráðuneytið fór á sín­um tíma í átak til að fjölga þeim sem leggja fyr­ir sig heim­il­is­lækn­ing­ar og seg­ir Helgi að það væri ráðlegt að stíga sams kon­ar skref varðandi barna- og ung­linga­geðlækna.

„Inn­an tíu ára stefn­ir í al­var­leg­an skort á barna- og ung­linga­geðlækn­um, reynd­ar einnig geðlækn­um full­orðinna, og það er grafal­var­legt mál. Það tek­ur um það bil fimm til tíu ár að mennta og þjálfa upp hvort sem er geðlækni eða barna- og ung­linga­geðlækni  en þeir eru telj­andi á fingr­um annarr­ar hand­ar sem eru núna í þjálf­un í síðar­nefndu sér­grein­inni,“ seg­ir hann.

Eitt af því sem rætt hef­ur verið um í fjöl­miðlum er hvort ekki þurfi að auka dreif­ingu á þjón­ustu við ungt fólk með al­var­leg­ar geðrask­an­ir. Koma mætti upp lít­illi geðdeild á Norður- eða Aust­ur­landi sem sinn­ir fólki með tvígrein­ing­ar og ung­menn­um með blöndu af væg­ari geðvanda og fíkni­vanda.

Helgi seg­ir slíka þjón­ustu ekki vera til staðar úti á landi og því þurfi ung­menni að leita til Reykja­vík­ur. Á Ak­ur­eyri er starf­rækt lokuð deild fyr­ir full­orðna en ekki þykir væn­legt til ár­ang­urs að blönd­un verk­efna sé of mik­il á einni deild, bæði hvað varðar ald­ur og þá erfiðleika sem fólk glím­ir við.

Sumt á heima á sjúkra­hús­um annað í sjálf­stæðum rekstri

Mjög hef­ur verið fjallað um þjón­ustu sér­fræðilækna und­an­farið og þar hafa komið upp ólík sjón­ar­mið. Helgi tel­ur að yf­ir­völd séu á rangri leið ef flytja á alla þjón­ustu sem hef­ur verið sinnt af sjálf­stætt starf­andi lækn­um inn á sjúkra­hús­in. Hér á landi hafi sjálf­stætt starf­andi geðlækn­ar sinnt lang­tíma­eft­ir­liti með fólki með geðrask­an­ir, verk­efni sem hef­ur verið sinnt á öðrum Norður­lönd­um af litl­um þjón­ustu­teym­um (distrikt­spsyk­i­atri).

„Við erum enn stutt á veg kom­in í upp­setn­ingu á slíkri þjón­ustu sem hef­ur þó orðið til á nokkr­um stöðum á höfuðborg­ar­svæðinu og á Ak­ur­eyri,“ seg­ir hann. 

Helgi seg­ir að sum­um verk­efn­um heil­brigðisþjón­ust­unn­ar verði bet­ur sinnt inni á sjúkra­húsi, en öðrum verk­efn­um sé betra að sinna í sjálf­stæðum rekstri. Göngu­deild­arþjón­usta inn­an sjúkra­húsa sé bæði dýr­ari og þyngri í vöf­um en sam­bæri­leg þjón­usta á einka­rek­inni stofu úti í bæ, enda ekki ástæða til að vísa fólki, sem dug­ir þjón­usta í fyrstu og ann­arri línu, í þriðju línu þjón­ustu. Starf­semi sjúkra­húsa og einka­stofa geti vel farið sam­an og  væri ósk­andi að umræðan fari úr skot­grafa­hernaði þegar kem­ur að þess­ari þjón­ustu.

Heim­il­is­lækn­ar gegna mik­il­vægu hlut­verki

Eitt af því sem Helgi nefn­ir er hlut­verk heim­il­is­lækna og hve oft það er talað niður. „Þetta er vel menntuð stétt og  gegn­ir mik­il­vægu hlut­verki í heil­brigðis­kerf­inu. Oft er líka talað nei­kvætt um lyfjameðferð en lyf gegna mik­il­vægu hlut­verki í geðlækn­ing­um.

Lyf­in eru öfl­ug­asta vopnið sem við höf­um til þess að koma fólki úr geðrofs­ástandi og til að meðhöndla al­var­legt þung­lyndi og kvíða. Marg­ir skjól­stæðing­ar geðdeilda eru með vanda á það háu al­var­leika­stigi að þeir þurfa reglu­lega þjón­ustu um lengri tíma. Við verðum að gæta þess að umræðan verði ekki of ein­hliða og að þjón­ust­an verði sniðin að þörf­um hvers og eins,“ seg­ir Helgi Garðar Garðars­son.

Heim­ur­inn var full­ur af nautn

„Ég var í síðasta bekk í mennta­skóla þegar ég fékk fyrsta geðhvarfa­sýkiskastið; eft­ir að það umsát­ur hófst missti ég fljótt tök­in. Í fyrstu virt­ist allt svo auðvelt. Ég æddi um eins og snaróð, upp­full af alls kyns áform­um og áhuga­mál­um, var á kafi í íþrótt­um, var á fót­um alla nótt­ina sól­ar­hring eft­ir sól­ar­hring [...]. Heim­ur­inn var full­ur af nautn og fyr­ir­heit­um og mér leið æðis­lega. Ekki bara æðis­lega held­ur al­veg æðis­lega. Mér fannst ég geta gert hvað sem var, ekk­ert verk­efni var mér ofviða.“ Svona lýs­ir sál­fræðing­ur­inn Kay Red­field Jam­i­son sín­um fyrstu geðhvörf­um í bók­inni Í róti hug­ans sem kom út í ís­lenskri þýðingu Guðrún­ar Finn­boga­dótt­ur árið 1999.

Ágúst Kristján Stein­arrs­son er sjálf­stætt starf­andi stjórn­un­ar­ráðgjafi og jökla­leiðsögumaður. mbl.is/​Hari

Hef­ur aldrei þurft að glíma við þung­lyndi

Geðhvörf virðast vera jafntíð meðal kvenna og karla. Sjúk­dóm­ur­inn grein­ist oft­ast þegar fólk er á aldr­in­um 17-30 ára. Ágúst Kristján Stein­arrs­son, sjálf­stætt starf­andi stjórn­un­ar­ráðgjafi og jökla­leiðsögumaður, var greind­ur með geðhvörf árið 1999 þegar hann var nítj­án ára gam­all.

Ágúst seg­ir að hegðun hans hafi breyst mjög á þess­um tíma. Hann var ekki leng­ur yf­ir­vegaður líkt og áður og kátín­an og gleðin breytt­ist í að verða ör og spennt­ur. Ágúst var nauðung­ar­vistaður á geðdeild og var þar í tvo mánuði.

Að sögn Ágústs gekk lífið sinn vana­gang eft­ir að hann út­skrifaðist og ólíkt mjög mörg­um sem eru með geðhvörf hef­ur hann aldrei þurft að glíma við þung­lyndi en geðhvörf ein­kenn­ast ým­ist af geðhæðar- eða geðlægðar­tíma­bil­um.

Eft­ir sjúkra­hús­vist­ina hélt Ágúst áfram námi og lauk bæði mennta­skóla og há­skóla­námi án þess að sjúk­dóm­ur­inn bankaði upp á að nýju. Það var ekki fyrr en hann var kom­inn út á vinnu­markaðinn sem man­ía lét á sér kræla. Í það skiptið tók það hann nokkr­ar vik­ur að jafna sig og mæta aft­ur til vinnu.

Var loks heil­brigður og naut lífs­ins

Um svipað leyti greind­ist hann með sár­aristil­bólgu og fylgdu henni mikl­ar tak­mark­an­ir og van­líðan mik­il. Ristil­bólg­urn­ar leiddu til krabba­meins og þurfti að fjar­lægja ristil­inn og koma fyr­ir stóma í hans stað. Ágúst seg­ir að næstu tvö árin hafi allt gengið vel þar sem hann var loks heil­brigður og hann notið lífs­ins þar sem úti­vist og æv­in­týri skipuðu stór­an sess. Kletta- og ísklif­ur voru meðal þess sem Ágúst stundaði af mikl­um móð á þess­um tíma.

„Gleðin virt­ist eng­an endi ætla að taka en svo endaði hún með man­íu,“ seg­ir Ágúst en þá voru sjö ár liðin frá síðustu veik­ind­um. Hann sagði það hafi verið mikið áfall þar sem hann hafi hrein­lega talið að veik­ind­in væru að baki. Við tók tíma­bil þar sem Ágúst fór þris­var í man­íu á fjór­um árum og allt út­lit fyr­ir að framtíðin yrði krefj­andi.

Ágúst seg­ir mik­inn mun vera á viðmóti starfs­fólks á geðdeild í Dan­mörku og á Íslandi. mbl.is/​Hari

Ágúst seg­ir að í síðasta skiptið hafi hann lent í sinni verstu man­íu með þeim af­leiðing­um að hann var lagður inn á sjúkra­hús í Dan­mörku eft­ir að hafa staðið nak­inn á torgi í Kaup­manna­höfn. Á sjúkra­hús­inu úti upp­lifði hann hins veg­ar annað viðmót frá starfs­fólki geðdeild­ar en hann átti að venj­ast frá Íslandi. „Þarna fékk ég stuðning, ást og hlýju. Eitt­hvað sem ég hafði aldrei upp­lifað á geðdeild hér á landi,“ seg­ir Ágúst.

Ágúst tel­ur að hlýj­an í stað of­beld­is hafi haft mest að segja um að meðferðin virkaði sem skyldi. „Þegar ég var lagður inn í Dan­mörku var ég versta út­gáf­an af sjálf­um mér en þeim tókst að vinna með mér með þol­in­mæði og kær­leik. Það merki­lega við það er að ég hef verið góður af mín­um veik­ind­um síðan þá en fimm ár eru síðan þetta var,“ seg­ir Ágúst.

Í viðtali við Berg­ljótu Bald­urs­dótt­ur í þætti á RÚV í fe­brú­ar lýsti Ágúst of­beld­inu sem hann varð fyr­ir á Land­spít­al­an­um á sín­um tíma.

„Vald­beit­ing get­ur verið svo rosa­lega marg­breyti­leg, allt frá því að segja manni að gera eitt­hvað yfir í það að virki­lega beita valdi. Nær­tæk­asta sag­an sem ég vísa helst í gerðist fyr­ir fimm árum. Stutta sag­an er að ég gleymdi tösku. Ég var út­skrifaður og kem dag­inn eft­ir til að sækja tösk­una og er svona ginnt­ur inn í sam­tal við lækni sem ég hafði ekki hitt áður. Áður en ég veit af eru sjö manns bún­ir að veit­ast að mér og halda mér niðri með valdi, af­klæða mig og sprauta mig. Þeir urðu ekki ró­leg­ir fyrr en þeir voru bún­ir að sprauta mig.“  

Ágúst seg­ir að eft­ir á að hyggja hafi ekki átt að út­skrifa hann því hann hafi enn þá verið í man­íu.  

„Ég stóð aft­ur á móti í þeirri trú að ég ætti ekki að vera þarna inni en þeir túlkuðu mig sem ógn. Þeir töldu að ég væri ógn við sjálf­an mig og aðra og þeir voru að búa sig und­ir það að ég myndi valda usla eða hættu og þeir þyrftu þá að grípa til mjög rót­tækra aðgerða og það var, að því er virt­ist, þeim mjög eðlis­lægt að beita of­beldi,“ sagði Ágúst í viðtal­inu við RÚV.

Ágúst seg­ir í sam­tali við mbl.is að þegar of­beld­inu ljúki virðist sem all­ir eigi að standa upp og vera glaðir. „Þannig virk­ar manns­heil­inn ein­fald­lega ekki og þetta vakti með mér stríðsmann­inn og hann fór ekk­ert,“ seg­ir Ágúst.

Hann seg­ir að of­beldi og for­dóm­ar sem hafi mætt hon­um af hálfu starfs­fólks geðdeild­ar hafi verið mjög óþægi­legt. Mikið álag fylgi starfi á geðdeild og tel­ur hann að það geti verið hluti af skýr­ing­unni en ef­laust sé álagið líka mikið á geðdeild­um í Dan­mörku og samt sé allt annað viðhorf þar ríkj­andi í garð sjúk­linga og líðanar þeirra.

Eins og fram kom hef­ur Ágúst ekki farið í man­íu í fimm ár sem hann seg­ir vitn­is­b­urð um mik­inn ár­ang­ur. Spurður út í hvað hann geri til þess að viðhalda góðri heilsu seg­ist hann hafa end­ur­skoðað allt í sínu lífi. „Frá því ég veikt­ist síðast hef­ur minn lífs­stíll verið mín meðferð. Ég ein­blíni á að líða vel í eig­in skinni á hverj­um degi og forðast þannig áreiti sem get­ur dregið mig inn van­líðan og streitu.“

Hann seg­ist gæta vel að mataræðinu og er dug­leg­ur að hreyfa sig. Hann stund­ar mikla úti­vist, svo sem klif­ur, fjall­göng­ur og skíði. Eins stund­ar hann jóga og hitt­ir sál­fræðing og fleiri sem hjálpa hon­um að læra inn á sjálf­an sig og fyr­ir­byggja hugs­an­leg­ar gildr­ur í dag­legu lífi. Í starfi sínu sem jökla- og fjalla­leiðsögumaður er Ágúst mikið á flakki um há­lendið og líður hon­um hvergi eins vel og úti í nátt­úr­unni. Hann er að minnsta kosti eina viku í hverj­um mánuði á fjöll­um en auk leiðsagn­ar rek­ur hann ráðgjafa­fyr­ir­tækið Viti ráðgjöf þar sem hann aðstoðar fyr­ir­tæki og stofn­an­ir meðal ann­ars með stjórn­endaráðgjöf, grein­ing­um og verk­efna­stjórn.

Lík­ir líf­inu við slöngu­spil

Þegar Ágúst er spurður út í stöðu hans í dag seg­ir hann að lífið sé mjög gott, í raun stór­gott. „Ég er far­inn að líkja líf­inu við slöngu­spilið góða, þar sem fólk er bundið við lukku ten­ings­ins hvort þau lendi á slöngu eða tröppu. Ný­lega er mér farið að finn­ast eins og ég spili ekki leng­ur eft­ir þess­um regl­um og lifi þess í stað óhefðbundn­ara lífi sem leyf­ir mér hrein­lega að labba yfir leik­borðið á eig­in for­send­um.“

Ágúst Kristján Stein­arrs­son skrif­ar mikið, þar á meðal laga­texta. Hann er að gefa út bók­ina Ridd­ar­ar hringa­vit­leys­unn­ar þar sem sögð er sjálfs­saga af lífs­reynslu hans í skáld­leg­um bún­ingi. mbl.is/​Hari

Ágúst tek­ur þó fram að hann er full­ur auðmýkt­ar gagn­vart geðhvörf­un­um, að þótt hann sé bú­inn að vera í góðu jafn­vægi muni hann aldrei líta svo á að hann hafi fulla stjórn mögu­legri man­íu. Þannig velt­ir hann upp hvort það viðhorf sé lyk­ill­inn að stöðug­leika.

Annað sem Ágúst hef­ur tekið upp á er að skrifa, hvort sem það eru dag­bók­ar­skrif, ljóðagerð, sögu­skrif eða söng­text­ar, sem alla jafna er um hans lífs­reynslu. Hann tal­ar um hversu mikið meðferðar­gildi hef­ur verið í þeirri vinnslu.

„Ein­hvern veg­inn tókst mér að breyta erfiðum minn­ing­um í eitt­hvað annað, eitt­hvað fal­legt og þannig breyt­ist minn­ing­in í huga mín­um, og til­finn­ing­in með. Síðar á ár­inu kem­ur út bók eft­ir hann sem nefn­ist Ridd­ar­ar hringa­vit­leys­unn­ar þar sem sögð er sjálfs­saga af lífs­reynslu hans í skáld­leg­um bún­ingi. „Þetta er mjög hrein­skil­in frá­sögn og lík­leg­ast fá les­end­ur mun dýpri inn­sýn í heim þess veika en þeir hafa áður fengið. Ég vona að hún hreyfi við fólki,“ seg­ir Ágúst að lok­um en hann mun jafn­framt fylgja bók­inni eft­ir með fyr­ir­lestr­um um sama efni.

For­seti Íslands, Guðni Th. Jó­hann­es­son, vísaði til Stef­áns Karls Stef­áns­son­ar leik­ara og bar­áttu­manns fyr­ir bætt­um heimi, við þing­setn­ingu fyrr í mánuðinum en Stefán Karl lést í sum­ar eft­ir langt stríð við ill­vígt mein.

Slík glíma opn­ar oft augu fólks, bæði hinna veiku og þeirra sem nærri þeim standa. „Við sjá­um lífið í öðru ljósi,“ sagði Stefán: „Maður dust­ar vit­leys­una í burtu og horf­ir svo­lítið á kjarna lífs­ins sem við ætt­um öll að gera.“

Að sögn Guðna skal var­ast að nota stór­áföll til að segja öðrum að sætta sig bara við minni vanda. „En margt má samt læra af æðru­leysi af þessu tagi, gild­is­mati og lífsviðhorfi. Og þegar við horf­um sam­an fram á veg ber­um við von­andi gæfu til að tak­ast á við hin þung­vægu verk­efni en staldra ekki um of við álita­mál sem falla svo með réttu í gleymsk­unn­ar dá eins og rík­is­ráðsákvæðið á sín­um tíma – og verja ekki held­ur dýr­mætri orku í dæg­urþras, dusta frek­ar vit­leys­una í burtu. Í stjórn­mál­um get­ur vissu­lega verið erfitt að greina á milli þess stóra og smáa í hita leiks­ins, vissu­lega verður aldrei ein­hug­ur um hvað eigi heima hvar í þeim dilka­drætti, og vissu­lega er örðugt að spá fyr­ir um óráðna framtíð; en við mynd­um án efa búa vel í hag­inn fyr­ir okk­ur sjálf, æsk­una og næstu kyn­slóðir með því að beina sjón­um okk­ar í rík­ari mæli en áður að lýðheilsu og geðvernd, for­vörn­um og for­virk­um aðgerðum. Er þá ekki lastað það sem þegar er unnið í þeim efn­um en með þess­um hætti mætti auka heill og ham­ingju, og senni­lega spara fé til lengri tíma í leiðinni.“