„Skóli án aðgrein­ing­ar snýst um grund­vall­ar­atriði, það er að mennt­un sé mann­rétt­indi. Eitt­hvað sem hef­ur verið metnaður Norður­landaþjóðanna, að seinka upp­skipt­ingu nem­enda í mis­mun­andi hópa. Hluti af því að skapa sam­fé­lag með skól­um þar sem ólík­ir fé­lags­hóp­ar mæt­ast á jafn­ingja­grunni. Öll umræða um skóla án aðgrein­ing­ar verður að ganga út frá þess­ari sýn okk­ar um að mennt­un­in eigi að vera fyr­ir alla en síðan er mis­mun­andi hvernig við skipu­leggj­um hana,“ seg­ir Gunn­laug­ur Magnús­son, lektor við há­skól­ann í Upp­söl­um.

Hug­takið skóli án aðgrein­ing­ar – mennt­un fyr­ir alla – er ekki nýtt af nál­inni en með Salamanca-yf­ir­lýs­ing­unni sem var samþykkt af Sam­einuðu þjóðunum árið 1994 kem­ur hug­takið fyrst fram í ís­lenskri tungu. Þegar ákveðið var að óska eft­ir því að Evr­ópumiðstöð um nám án aðgrein­ing­ar og sérþarf­ir yrði feng­in til að gera út­tekt á fram­kvæmd mennta­stefnu um skóla án aðgrein­ing­ar á Íslandi árið 2015 var horft til þess að á sama tíma og nem­end­um í grunn­skól­um lands­ins hafi fækkað hafi nem­end­um sem nutu sér­kennslu eða stuðnings til náms fjölgað. Að vísu hef­ur nem­end­um fjölgað á ný en nem­end­um sem njóta sér­kennslu og stuðnings til náms hef­ur fjölgað og eru nú um 30%. Meiri­hluti þeirra, eða um 17%, eru með form­lega grein­ingu sem er miklu hærra hlut­fall en geng­ur og ger­ist ann­ars staðar í Evr­ópu. Tvö­falt fleiri dreng­ir en stúlk­ur eru með form­lega grein­ingu á Íslandi. 

mbl.is/​Krist­inn Garðars­son

Sam­hliða fjölg­un kenn­ara með kennslu­rétt­indi fjölgaði þeim nem­end­um sem njóta sér­kennslu og stuðnings. Stuðnings­full­trú­um fjölgaði enn­frem­ur um rúm 19% milli 2003 og 2012. Gögn­in sýndu jafn­framt að al­mennt er litið svo á að hug­mynda­fræði um skóla án aðgrein­ing­ar er já­kvæð og að það er mik­il­vægt að öll börn eigi kost á að sækja nám í heima­skóla.

Niðurstaða skýrslu sem unn­in var um skóla án aðgrein­ing­ar á Íslandi er sú að flest­ir þeirra sem sinna mennta­mál­um, á hvaða skóla­stigi sem þeir starfa, telja nú­ver­andi til­hög­un fjár­veit­inga og regl­ur um ráðstöf­un fjár hvorki taka mið af jafn­ræðis­sjón­ar­miðum né hug­mynd­um um skil­virkni og styðji ekki við skóla án aðgrein­ing­ar. Einnig tal­ar margt starfs­fólk skóla um ófull­nægj­andi stuðning með mennt­un án aðgrein­ing­ar að leiðarljósi. Auk þess ef­ast marg­ir starfs­menn skóla um að grunn­mennt­un þeirra og/​eða tæki­færi til fag­legr­ar starfsþró­un­ar nýt­ist sem skyldi til und­ir­bún­ings fyr­ir skólastarf án aðgrein­ing­ar. 

Ekki sparnaðar­tæki

Gunn­laug­ur seg­ir að með skóla án aðgrein­ing­ar hafi orðið til ný hugs­un hvað varðar sér­kennslu því ljóst sé að flokk­un nem­enda í minni hópa í gegn­um sér­kennslu virkaði ekki  nægj­an­lega vel. Bæði hafi verið um dýrt úrræði að ræða og nem­end­ur sem fara í slík sér­tæk úrræði fengu ekki það út úr úrræðinu sem ætl­ast var til.

Aft­ur á móti þegar nem­end­ur eru færðir úr dýr­um sér­tæk­um úrræðum í al­menna skóla án þess að pen­ing­ur fylgi með er það eng­um til góðs en hægt er að ná fram frá­bærri hagræðingu með öm­ur­leg­um af­leiðing­um því ekki er komið til móts við fé­lags­leg­ar eða náms­leg­ar aðstæður nem­andans með því að nota hug­takið skóla án aðgrein­ing­ar sem sparnaðar­tæki.

„Ef þú ert tek­inn al­farið út úr bekk og farið hæg­ar yfir náms­efnið nærðu aldrei skóla­fé­lög­un­um og ert allaf í sér­kennsl­unni. Þetta bitn­ar mjög á fé­lags­færni nem­enda. Þetta eru líka siðferðis­lega hæp­in rök þar sem þetta snert­ir alls kon­ar nem­enda­hópa og oft aðra en þá sem eru með sérþarf­ir náms­lega séð, til að mynda nem­end­ur með fatlan­ir. Það get­ur verið erfitt að draga mörk­in og það er vanda­málið. Við höf­um séð nem­end­ur slæðast með sem ekki eru með námserfiðleika eða eitt­hvað annað svo sem Róma­börn sem eru flokkuð með sérþarf­ir í Slóven­íu og fleiri lönd­um án þess að nokkuð annað búi að baki flokk­un­inni en upp­runi þeirra. Við verðum að muna og það er gríðarlega mik­il­vægt í allri umræðu um þessi mál að skóli án aðgrein­ing­ar snýst ekki bara um börn með sérþarf­ir. Þetta snýst um alla nem­end­ur. Snýst aldrei „bara“ um sér­kennslu held­ur kennslu hvernig við skipu­leggj­um kennslu og skólastarf,” seg­ir Gunn­laug­ur.

Skóli án aðgrein­ing­ar er verk­færi til þess að lag­færa fyr­ir­bæri sem er til staðar – skól­ann. Stefn­an skóli án aðgrein­ing­ar verður til vegna þess að við erum með skóla­kerfið – ann­ars myndi skóli án aðgrein­ing­ar ekki vera til. Skóli án aðgrein­ing­ar er hluti af póli­tískri umræðu og flókið sam­safn póli­tískra hug­mynda og hvernig eigi að reka skóla og hvernig þeir eigi að vera. Fyr­ir vikið þýðir skóli án aðgrein­ing­ar mis­mun­andi fyr­ir­brigði eft­ir því hver er að tala um það og í hvaða sam­hengi,“ seg­ir Gunn­laug­ur.

Fjöl­marg­ir hlýddu á fyr­ir­lest­ur Gunn­laugs um skóla án aðgrein­ing­ar í sum­ar. mbl.is/​Hari

Snýst ekki um að skella öll­um inn í sama bekk

Hann tek­ur Svíþjóð sem dæmi en hann hef­ur búið þar und­an­far­in 17 ár og lauk þaðan doktors­námi nám­skrár og kennslu­fræðum árið 2015. Mennta­mál hafa verið of­ar­lega í umræðu  sænsku stjórn­mál­anna síðastliðin ár ekki síst vegna versn­andi geng­is í PISA-könn­un­um.

„Und­an­farið hef­ur blossað upp póli­tísk umræða í Svíþjóð um skóla án aðgrein­ing­ar þar sem sagt er að skóli án aðgrein­ing­ar hafi gengið of langt. Þar er talað um að það verði að auka hlut sér­skóla og sinna sérþörf­um bet­ur. Ef við erum að tala um skóla án aðgrein­ing­ar sem skóla þar sem börn­um með sérþarf­ir er skellt inn í 30 manna bekk þá erum við flest ef ekki öll sam­mála um að þar hafi verið gengið of langt,” seg­ir Gunn­laug­ur.

Í Svíþjóð rík­ir mik­ill kenn­ara­skort­ur og talið að það vanti 40-60 þúsund kenn­ara til starfa á sama tíma og stór­ir hóp­ar þeirra eru á leið á eft­ir­laun og stór­ir barna­hóp­ar að koma í skóla, seg­ir Gunn­laug­ur. Á sama tíma hef­ur ekki verið fallið frá skatta­lækk­un­um hægri stjórn­ar­inn­ar þannig að tekj­ur hins op­in­bera hafa minnkað sam­fara færri ein­stak­ling­um á vinnu­markaði sem greiða skatta en um leið fjölg­ar þeim sem þurfa á þjón­ustu vel­ferðar­kerf­is­ins að halda. 

Þegar sveit­ar­fé­lög­in tóku við ábyrgð á skóla­kerf­inu í Svíþjóð árið 1990 tvö­faldaðist fjöldi nem­enda sem voru send­ir í sér­kennslu, seg­ir Gunn­laug­ur og seg­ir mis­mun­inn á milli sveit­ar­fé­laga mjög áber­andi vegna ólíkr­ar fjár­hags­stöðu þeirra.

„Mik­il­vægi um­hverf­is­ins ligg­ur ekki bara í kennsl­unni, fé­lags­skapn­um eða bekkn­um held­ur líka í efna­hags­leg­um raun­veru­leika skóla­kerf­is­ins. Skóli án aðgrein­ing­ar þarf að keppa við markaðsvæðingu mennt­unn­ar. Þetta hef­ur haft auk­in áhrif á aðskilnað. Úrræði og starfs­fólk skól­anna þýðir að eins­leitni skóla eykst og um leið safn­ast nem­end­ur sem þurfa á sérstuðningi á að halda á ákveðna skóla,“ seg­ir hann.

„Einka­væðing ábyrgðar,“ seg­ir Gunn­laug­ur og vís­ar til þess að hið op­in­bera skjóti ábyrgðinni á mennt­un æ oft­ar á börn­in og fjöl­skyld­urn­ar. „Skól­ar minna æ meira á verk­smiðjur sem fram­leiða viðráðan­lega ein­stak­linga fyr­ir at­vinnu­markaðinn og ár­ang­ur­inn er mæld­ur í skil­virkni náms­hæfni og náms­ár­angri,“ seg­ir Gunn­laug­ur í sam­tali við blaðamann mbl.is.

Skóli án aðgrein­ing­ar er verk­færi til þess að lag­færa fyr­ir­bæri sem er til staðar – skól­ann. mbl.is/​Hari

Í grein sem Gunn­laug­ur ritaði í Kjarn­ann í fyrra seg­ir hann að í mennta­stefnu Sjálf­stæðis­flokks­ins sé margt sem minni á sænska skóla­kerfið og markaðsvæðingu þess.

„Sví­þjóð er nú mark­aðsvædd­asta mennta­kerfi heims og glím­ir við af­leið­ing­ar sams­kon­ar menntaum­bóta og Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn vill inn­leiða. Mið­stýr­ing mennta­kerf­is­ins var minnkuð til muna í Sví­þjóð á ní­unda og tí­unda ára­tugn­um og fjár­hags­leg ábyrgð færð yfir á sveit­ar­fé­lög­in. Einnig voru kynnt til sög­unn­ar lög sem veittu ein­stak­lingn­um aukið val­frelsi og ýttu þannig und­ir sam­keppni milli skóla um fjár­magnið sem nem­end­ur bera með sér. Þannig var opnað fyr­ir sjálf­stætt rekna skóla sem fjár­magn­aðir eru með al­manna­fé frá sveit­ar­fé­lög­unum gegn­um eins­kon­ar ávís­un eða  „voucher“ sem fylg­ir nem­and­anum til þess skóla sem val­inn er. Rök­in sem voru færð fyr­ir breyt­ing­unum voru að þetta væri skref í rétta átt í frjáls­lyndu lýð­ræð­is­sam­fé­lagi þar sem þeir sem nýttu sér þjón­ust­una fengju meira vald. Að auki myndi það auka fjöl­breytni í skóla­kerf­inu þar sem fleiri væru um hit­una og þyrftu að skapa nýj­ar hug­mynd­ir og starfs­hætti til að lokka til sín kúnn­ana. Þetta myndi auka gæði skóla­starfs og þekk­ingu nem­end­anna. Sam­keppn­in myndi að lok­um verða til þess að lé­leg­um skól­um yrði lokað og aðeins þeir „góðu“ lifa af. Gagn­rýn­end­um var bent á að ótti um að mark­aðsvæð­ing myndi leiða til auk­inn­ar mis­skipt­ing­ar væri raka­laus. Frjálst val um skóla myndi vera verk­færi til að auka jafn­rétti þar sem nem­end­ur sem væru ann­ars fast­ir í lé­leg­um skól­um í slæm­um hverf­um myndu geta valið að fara í betri skóla án nokk­urs auka­kostn­aðar (skóla­kerfið sænska er enn nán­ast al­gjör­lega gjald­frjálst fyr­ir nem­end­ur).

Staðan í dag er sú að sænska skóla­valið hef­ur hvorki leitt til neinn­ar veru­legr­ar ný­sköp­unar í skóla­starfi né kennslu þó að færa megi rök fyr­ir að ný­sköp­un í mark­aðs­her­ferðum skól­anna hafi auk­ist til muna. Það eru ýmis merki um að auk­in mið­stýr­ing sé að vaxa fram inn­an þessa ann­ars dreif­stýrða kerf­is, ann­ars veg­ar því ríkið þarf að þróa um­svifa­ríkt eft­ir­lits­kerfi til að fylgj­ast með gæðum starfs­ins og hins veg­ar vegna þess að rekstr­ar­að­ilar einka­rek­inna skóla verða færri og stærri og fyr­ir vikið eru fleiri skól­ar sem starfa eins, eins­kon­ar McDon­ald­is­er­ing á skóla­kerf­inu gegn­um mynd­un skóla­keðja. Sí­vax­andi hagn­aður einka­rek­inna skóla, fjár­magn­aður af skatt­fé ætl­uðu til mennt­unar barna, er einnig þyrn­ir í aug­um kjós­enda þótt flest­ir stjórn­mála­flokk­ar hér­lend­is séu treg­ir til verka hvað það varð­ar. Fjöldi rann­sókna hef­ur sýnt fram á að mis­skipt­ing hef­ur auk­ist mjög á und­an­förn­um 20 árum, bæði milli land­svæða, þar sem mis­stór sveit­ar­fé­lög hafi mis­mikið bol­magn til að standa und­ir skól­un­um, inn­an borga og bæja, þar sem hverfa­mun­ur er mik­ill hvað varðar fé­lags­leg­an bak­grunn nem­anda, sem hef­ur bæði áhrif skóla­starfið og orðstír skól­anna, og náms­ár­ang­ur. Einnig hef­ur borið á því að einka­rekn­ir skól­ar neiti nem­end­um um skóla­vist ef nem­end­urn­ir telj­ast geta valdið fjár­hags­leg­um eða skipu­lags­leg­um erf­ið­leik­um (s.s. nem­end­ur með sér­þarf­ir) og að einka­rekn­ir skól­ar skapi sér nýja mark­aði með auk­inni aðlög­un að sér­stök­um mark­hóp­um, t.d. þjóð­ar­bak­grunn, trú­ar­brögð eða þörf fyr­ir ein­hvers­kon­ar sér­tæk úrræði. Þannig skap­ast mark­aður fyr­ir eins­kon­ar sér­skóla, sem veld­ur minni fjöl­breytni nem­enda í skóla­kerf­inu al­mennt en sér­stak­lega í ein­stök­um skól­um og minni úrræðum til að glíma við sér­þarf­ir þegar úrræðin safn­ast á einka­rekna „sér­skóla“,“seg­ir í grein Gunn­laugs frá því í mars 2018.

Verðbólga í ein­kunna­gjöf í kjöl­far sam­keppni

Hann seg­ir að mun­ur milli barna með inn­flytj­enda­bak­grunn og inn­lend­an bak­grunn hafi hvergi auk­ist meira en í Sví­þjóð. Skóla­valið hafi ýtt und­ir fé­lags­lega flokk­un á nem­end­um, börn efn­aðra, hvítra Svía sækja í sí­fellt meira mæli í ákveðna skóla meðan börn verr staddra for­ráða­manna og börn með er­lend­an bak­grunn safn­ast í aðra.

„Einnig hef­ur verð­bólga hlaupið í ein­kunn­ir í kjöl­far sam­keppn­inn­ar og kenn­arar hafa meðal ann­ars vakið at­hygli á þrýst­ingi frá skóla­stjór­um og stjórn­end­um sem vilja halda ein­kunn­um við ásætt­an­leg mörk svo orðstír skól­ans bíði ekki hnekki. Ein­kunn­ir skól­anna eru því ekki alltaf í sam­ræmi við þekk­ingu barn­anna sam­kvæmt sam­ræmd­um próf­um. Ný­lega kom í ljós að börn úr einka­rekn­um skól­um hefja gjarn­an há­skóla­nám með hærri ein­kunn­ir en börn úr skól­um rekn­um af sveit­ar­fé­lög­um en geng­ur verr í téðu há­skóla­námi sem ýtir und­ir nið­ur­stöður rann­sókna um að ein­kunna­verðbólg­an sé stærra vanda­mál í einka­reknu skól­unum þótt hún sé vissu­lega til staðar í sveit­ar­fé­laga­skól­um,“ seg­ir enn­frem­ur í grein Gunn­laugs.

Ein­kunn­in 5 meira krafta­verk en 10 hjá öðrum

Í sam­tali við mbl.is seg­ir Gunn­laug­ur að markaðsvæðing skóla­starfs­ins laumi sér inn á Íslandi sem og í Svíþjóð. Til að mynda þegar farið er horfa á skóla­kerfið sem þjón­ustu hvort sem greitt er fyr­ir hana eða ekki. „Þá ert þú orðin kúnni sem átt rétt á þjón­ustu og get­ur kraf­ist henn­ar af kenn­ar­an­um  sem fær þá ákveðið ábyrgðar­hlut­verk sem á að vera hægt að refsa fyr­ir eða umb­una. Í þeim lönd­um þar sem laun hafa verið tengd við ár­ang­ur kenn­ara eða ánægju kúnn­anna hef­ur það ekki haft góð áhrif til lengd­ar,“ seg­ir hann.

Þetta hef­ur alls ekki góð áhrif á starf skól­ans og hef­ur í mörg­um til­vik­um leitt til svindls því kenn­ar­ar verða ör­vænt­ing­ar­full­ir í að reyna að halda starf­inu.

Gunn­laug­ur Magnús­son, lektor við há­skól­ann í Upp­söl­um, seg­ir að með skóla án aðgrein­ing­ar hafi orðið til ný hugs­un hvað varðar sér­kennslu mbl.is/​Hari

„Tök­um góða kenn­ara sem hafa lyft Grett­i­staki við að styðja við nem­enda­hóp sem kannski er ekki að fá næg­an stuðning heima fyr­ir. Nem­end­ur sem svo sann­ar­lega sýna góðan ár­ang­ur í námi. Þetta þýðir að þeir fá hærri ein­kunn­ir en þeir hefðu ann­ars fengið. En hvorki þeir né kenn­ar­inn fá umb­un fyr­ir því mæl­ing­in virk­ar ekki þannig. Því þess­ir nem­end­ur eru ekki meðal af­reksnem­enda.

Ef þú ert með nem­end­ur, sem eru marg­ir hverj­ir fá­tæk­ir og eru kannski ekki með tungu­málið með sér, en kenn­ari nær þeim yfir fimm í ís­lensku þá er það miklu meira krafta­verk held­ur en að nem­end­ur sem eru all­ir með há­skóla­menntaða for­eldra sem hjálpa til við heima­námið og fá all­ir 10 í ein­kunn.

Hvernig á að mæla er líka vanda­mál. Markaðsvæðing náms snýst mikið um hugs­un­ar­hátt okk­ar til mennt­unn­ar. Hvað er það sem við ætl­umst til þess að skól­arn­ir geri. Af hverju að hafa skóla? Er það til þess að mennta fólk fyr­ir at­vinnu­markaðinn? Er það til þess að mennta fólk til þátt­töku í lýðræðinu? Er það til þess að skapa ein­stak­linga sem finna til sam­kennd­ar og er um­hugað um aðra? Sjá gildi í því að við séum mis­mun­andi eða er það til þess að þú náir að upp­fylla þín mark­mið?” spyr Gunn­laug­ur.

mbl.is/​Hari

Eitt af því sem var áber­andi þegar blaðamaður ræddi við for­eldra um grunn­skól­ann og skóla án aðgrein­ing­ar var að marg­ir sögðu: Skóli án aðgrein­ing­ar er fal­leg hug­mynd en hún virk­ar ekki. Spurður út í þetta seg­ir Gunn­laug­ur að þegar við erum að tala um skóla án aðgrein­ing­ar erum við oft að tala um mis­mun­andi hluti.

„Þegar fólk seg­ir að skóli án aðgrein­ing­ar sé fal­leg hug­mynd en hún virki ekki þá er fólk að tala um að setja nem­end­ur inn í bekk án þeirra úrræða sem þeir þurfa á að halda. Ekki að tala um að breyta skóla­starf­inu. Það eru eig­in­lega all­ir sam­mála um að það er ekki í lagi. Það er ekki í lagi að taka nem­anda sem þarf á aðstoð að halda og setja hann inn í bekk án aðstoðar. Allt aðrar for­send­ur eru í litl­um hóp­um en í stór­um bekkj­um og það eru alltaf ein­hverj­ir nem­end­ur sem ekki ráða við þess­ar stóru bekkj­ar­deild­ir. En við eig­um ekki að fórna hug­mynd­inni um skóla án aðgrein­ing­ar vegna þess að ein út­gáfa af henni virk­ar ekki. Verðum að leita leiða til að bæta stöðuna í stað þess að henda hug­mynd­inni.

Ég vil meina að við eig­um að gefa skóla án aðgrein­ing­ar al­menni­leg­an séns. Ræða hvað  skóli án aðgrein­ing­ar eigi að vera, hvernig við ætl­um  að ná því og grund­vallarpunkt­ur­inn verður að vera mennt­un sé mann­rétt­indi og við séum að reyna að búa til sam­fé­lag framtíðar­inn­ar. Ekki bara að koma nem­end­um í gegn­um skól­ann þannig að þeir geti tekið þátt í at­vinnu­markaðnum. Held­ur forma rík­is­borg­ara fyr­ir lýðræðis­sam­fé­lag framtíðar­inn­ar. Þau þurfa að geta talað við hvert annað og búið sam­an,” seg­ir Gunn­laug­ur.

Þegar fólk seg­ir að skóli án aðgrein­ing­ar er fal­leg hug­mynd en hún virk­ar ekki þá er fólk að tala um að setja nem­end­ur inn í bekk án þeirra úrræða sem þeir þurfa á að halda. Ekki að tala um að breyta skóla­starf­inu. mbl.is/​Hari

Blönd­un skil­ar betri ár­angri

Hann bend­ir á að kenn­ar­ar sem fara í gegn­um kenn­ara­nám læri og hafi all­ar for­send­ur til þess að vera sveigj­an­leg­ir í kennsl­unni. Það er að leyfa hverj­um nem­anda að njóta sín. En þegar þeir eru komn­ir út í skól­ana geta þess­ar for­send­ur brostið eða að minnsta kosti breyst og verið ólík­ar á milli skóla.

„Á meðan skól­ar eru flokkaðir eft­ir ein­kunn­um á sam­ræmd­um próf­um, sem er hluti af markaðsvæðing­unni, þegar það er alltaf sett á odd­inn, miss­um við hæfi­leik­ann til þess að vera sam­an – að hugsa um og hlúa að sam­skipt­um og sam­vinnu fólks á milli, ekki síst milli kenn­ara og nem­enda. En þegar ár­ang­ur skóla, ekki síst á sam­ræmd­um próf­um og PISA er það sem einkum er horft til hverf­ur þetta. Orðspor skóla hef­ur líka áhrif á getu hans til þess að vera skóli án aðgrein­ing­ar. Eins þegar blönd­un­in hverf­ur og eft­ir standa börn sem eru af er­lend­um upp­runa eða börn sem búa við erfiðar aðstæður. Ábyrgðinni er varpað á for­eldra – að þeir velji góðan skóla fyr­ir börn sín. Að það sé á þeirra ábyrgð að hafa ekki valið nægj­an­lega góðan skóla fyr­ir börn sín í stað þess að hið op­in­bera beri ábyrgð á því að all­ir for­eldr­ar fái góða mennt­un fyr­ir börn sín. Ýmis­legt sem bend­ir til þess að blönd­un skili betri ár­angri,” seg­ir Gunn­laug­ur.

mbl.is/​Hari

Í aðal­nám­skrá er kveðið á um ein­stak­lings­miðað nám sem merk­ir að námið er sniðið að hverj­um ein­stak­lingi þannig að mark­miðin sem hann vinn­ur að og verk­efn­in sem hann fæst við eru í sam­ræmi við þroska hans, getu og áhuga.

Gunn­laug­ur seg­ir að normal­kúrf­an geti virkað sem mynd­lík­ing um hvernig skól­inn sinni þeim sem eru á breiða svæðinu, það er meðal­nem­and­an­um. Skóli án aðgrein­ing­ar snú­ist um að breikka þetta bil – að þeir sem séu á jaðrin­um í báðar átt­ir fái það sem þeir þurfa. Það er ein­stak­lings­miðað nám.

„En á sama tíma erum við að tala um ein­stak­lings­miðað nám í 30 barna bekk með einn kenn­ara og gef­ur auga leið að það geng­ur ekki upp. Kerfið seg­ir að við ætl­um að bjóða upp á ein­stak­lings­miðað nám þar sem all­ir nái mark­miðum sín­um á gefn­um tíma­punkti. En við vit­um að þetta geng­ur ekki upp. Ákveðinn lógísk­ur árekst­ur er þegar við segj­um all­ir eigi að fá að þrosk­ast á sín­um hraða og að all­ir eigi að ná mark­miðium nám­skrár­inn­ar á ákveðnum tíma­punkti.

Hér er það ekki endi­lega nem­andinn sem er vanda­málið held­ur er það skól­inn því hann nær ekki að sinna þessu. Samt eru fyrstu viðbrögðin þau að halda því fram að eitt­hvað sé að kenn­ur­un­um en það er held­ur ekki rétt því þeir hafa ekki for­send­ur eða þau verk­færi til þess að geta sinnt hlut­verki sínu. Er þá eitt­hvað að skóla­stjór­an­um eða stjórn­end­um? Nei þeir fá sinn ramma frá yf­ir­völd­um,“ seg­ir Gunn­laug­ur.

Ganga þarf út frá fjöl­breyti­leika. Að nem­end­ur séu mis­mun­andi. mbl.is/​Hari

Á þá að hætta við þessa hug­mynd um ein­stak­lings­miðað nám í skóla án aðgrein­ing­ar og samþykkja markaðsvæðingu skól­ans?

„Nei, segi ég því að þeir sem setja kröf­urn­ar og stefn­una, þið sem skrifuðuð und­ir Salamanca-yf­ir­lýs­ing­una og fengið Evr­ópu­stofn­un­ina til að taka út kerfið eigið að standa með skól­an­um og veita hon­um úrræði og for­send­ur. Eitt­hvað sem þarf ekki  endi­lega að snú­ast um pen­inga, held­ur úrræði sem gefa þeim færi á að sinna því starfi sem þeim er sett að gera.

Al­veg sama hvort það er skóli án aðgrein­ing­ar, ein­stak­lings­miðað nám eða hvað annað. Þar stend­ur hníf­ur­inn í kúnni. Stjórn­mála­menn, sem eru kosn­ir til fjög­urra ára í senn vilja gjarna nota fög­ur orð en ekki endi­lega veita úrræðin sem þarf. Því það kost­ar meðal ann­ars pen­inga auk ann­ars og það fer ekki sam­an að lækka skatta á sama tíma og gef­in eru lof­orð um að bæta stöðu mennta­kerf­is­ins,” seg­ir Gunn­laug­ur.

Ef þú ætl­ar að ein­hvern tíma að ná mark­miðinu um skóla án aðgrein­ing­ar þá þarftu ein­fald­lega að rífa niður skóla­starfið í heild og byggja það upp á ný. mbl.is/​Hari

Verðum að viður­kenna fjöl­breyti­leika

Spurður út í hvað sé til ráða seg­ir Gunn­laug­ur að seg­ir að eitt af því fyrsta sem þurfi að gera sé að viður­kenna og ganga út frá fjöl­breyti­leika. Að nem­end­ur séu mis­mun­andi og að það þurfi að veita kenn­ur­um úrræði og tíma til að ræða kennslu, ræða nem­end­ur sína.

„Ég hugsa að marg­ir kenn­ar­ar vildu frek­ar hafa tíma til að ræða starfið sitt og þróa það í stað þess að fá endi­lega hærri laun. Starfsaðstæður kenn­ara séu fag­leg­ar og veiti þeim úrræði og vald til þess að gera hlut­ina. Mis­mun­andi kennsluaðferðir, gott náms­efni fyr­ir mis­mun­andi for­send­ur. Eitt af því vænt­an­lega að minnka bekki og skapa úrræði. Ef ekki er hægt að minnka grunn­ein­ing­una þá að skapa aðstæður þannig að hægt sé að vinna í minni hóp­um og skipu­lagt skóla­starfið á þann hátt. Ekki er nóg að fjölga kenn­ur­um inni í rým­inu held­ur verður rýmið að vera þannig að það henti til kennslu.

Ef þú ætl­ar að ein­hvern tíma að ná mark­miðinu um skóla án aðgrein­ing­ar þarftu ein­fald­lega að rífa niður skóla­starfið í heild og byggja það upp á ný. Það þýðir að þú vé­feng­ir ald­urs­skipt­ingu. Vé­feng­ir hluti eins og einn kenn­ari á 30 nem­end­ur, vé­feng­ir rýmið. Þetta er aldrei að fara að ger­ast og alls ekki víst að þetta væri held­ur það rétta. Það sem við þurf­um að gera er að vé­fengja stofn­un­ina og kerfið. Ann­ars náum við ekki lengra. Lang­tíma­mark­mið er það sem skipt­ir miklu máli og að sleppa klisj­um eins og að við ætl­um að vera með „heims­ins besta skóla­kerfi“ o.fl. sem er merk­ing­ar­laust mark­mið þótt það hljómi voðal­ega vel í kosn­inga­bar­átt­unni,“ seg­ir Gunn­laug­ur Magnús­son, lektor við há­skól­ann við Upp­söl­um, en hann hef­ur unnið fjöl­marg­ar rann­sókn­ir á skóla­starfi og ritað gagn­rýnd­ar grein­ar um skóla án aðgrein­ing­ar og ein­stak­lings­miðað nám.