Fyr­ir tæpu ári tóku til starfa tvö fart­eymi í Reykja­vík sem eru úrræði fyr­ir grunn­skóla­nem­end­ur með fjölþætt­an al­var­leg­an vanda; fart­eymi aust­ur og fart­eymi vest­ur, sem eiga að þjóna öll­um skól­um borg­ar­inn­ar.

Fart­eym­in byggj­ast á svipaðri hug­mynd og MST-meðferð á veg­um Barna­vernd­ar­stofu en hún er fyr­ir fjöl­skyld­ur barna sem glíma við al­var­leg­an hegðun­ar­vanda á mörg­um sviðum. MST- meðferð fer fram á heim­ili fjöl­skyld­unn­ar og snýr að öllu nær­um­hverfi barns­ins. Á sama hátt fara fart­eym­in inn í skóla og vinna með nem­and­an­um í nær­um­hverfi  hans.

Lína Dögg Ástgeirs­dótt­ir er deild­ar­stjóri fart­eym­is vest­ur og Guðrún Björk Frey­steins­dótt­ir deild­ar­stjóri fart­eym­is aust­ur. Und­ir­bún­ing­ur að stofn­un teym­anna hófst sum­arið 2018 en á sama tíma voru lögð niður tvö úrræði sem áður voru starf­rækt, annað í Grafar­vogi og skóla­sel sem þjónaði grunn­skól­um í Breiðholti, Árbæ og Grafar­holti og starfs­fólki þeirra boðið koma í fart­eym­in, seg­ir Guðrún Björk en hún var áður deild­ar­stjóri í skóla­sel­inu. Lína Dögg starfaði áður í far­deild sem var rek­in af grunn­skól­un­um í Grafar­vogi.

Þær segja að stofn­un teym­anna megi rekja til bók­un­ar með kjara­samn­ing­um fé­lags grunn­skóla­kenn­ara og Sam­bands ís­lenskra sveit­ar­fé­laga en þar er talað um um­bóta­áætl­un til að tryggja að kennsla og und­ir­bún­ing­ur fái for­gang í skóla­starfi og að finna leiðir til að létta álagi af kenn­ur­um eins og við á. Í könn­un meðal kenn­ara í grunn­skól­um Reykja­vík­ur var það helsta ósk þeirra að fá meiri aðstoð inn í skóla­stofn­una. Að fá fag­fólk inn með sér og þetta varð niðurstaðan, seg­ir Lína. Til­laga að stofn­un fart­eyma kem­ur frá starfs­hópi á veg­um Reykja­vík­ur­borg­ar sem ætlað var að koma með til­lög­ur til að mæta nem­end­um með fjölþætt­an vanda.

Þær Guðrún og Lína segja mun fleiri dreng­ir en stúlk­ur hafi notið aðstoðar teym­anna og sum verk­efn­in séu mjög al­var­leg og teng­ist ung­um börn­um. mbl.is/​Hari

Gert er ráð fyr­ir að í hverju fart­eymi starfi sér­menntaðir starfs­menn, sér­kenn­ar­ar, sál­fræðing­ar, þroskaþjálf­ar og fé­lags­ráðgjaf­ar eða aðrir fagaðilar. Lína seg­ir að gert sé ráð fyr­ir átta manns í hvoru teymi og borg­inni sé skipt upp í aust­ur og vest­ur við Elliðaár.

„Við vilj­um vera þverfag­leg og höf­um lagt upp með það í ráðning­um að fá inn fólk með ólík­an bak­grunn, reynslu og þekk­ingu. Það hef­ur gengið ágæt­lega. Erum ekki enn full­mönnuð en langt kom­in,“ seg­ir Lína.

Spurðar út í hvernig verk­efn­in koma til teym­anna segja þær að skól­arn­ir sendi um­sókn til þeirra vegna nem­enda sem þurfa á þverfag­legri aðstoð að halda með samþykki for­eldra og sam­vinnu við þjón­ustumiðstöð viðkom­andi hverf­is. Fart­eym­in heyri und­ir skóla- og frí­stunda­svið en vinni í mik­illi sam­vinnu við vel­ferðarsvið borg­ar­inn­ar. Um­sókn­in fer síðan í gegn­um mat­steymi og þar er metið hver kemst að og hvort við erum rétta úrræðið fyr­ir viðkom­andi barn, seg­ir Lína.

Í flest­um til­vik­um unnið með erfiða hegðun

Guðrún seg­ir að þjón­ust­an nái til allra bekkja grunn­skól­ans og börn­in sem þau hafi aðstoðað séu á öll­um aldri. Hvert mál er metið fyr­ir sig og reynt að vinna, ef ein­hver mögu­leiki er á því, með heima­skóla barns­ins þannig að það skipt­ir engu með hvaða ald­ur er unnið. „Síðasta vet­ur voru börn­in rúm­lega þrjá­tíu en mun fleiri um­sókn­ir bár­ust og því miður náum við ekki að þjón­usta alla sem við vild­um aðstoða,“ seg­ir Guðrún.

Lína seg­ir að þar sem úrræðið sé nýtt hafi mynd­ast flösku­háls í upp­hafi starf­sem­inn­ar sem verið er að vinna úr. Um­sókn­ir hafi safn­ast upp en von­andi, þegar á líður, fari þetta að rúlla í takt við fleiri úrræði, en það eru rúm­lega tutt­ugu börn á biðlista hjá þeim um þess­ar mund­ir.

Hegðun­ar­ráðgjaf­ar eru jafn­framt starf­andi á þjón­ustumiðstöðvum Reykja­vík­ur­borg­ar og sinna ráðgjöf í grunn­skól­um borg­ar­inn­ar en en báðar telja þær mik­il­vægt að við hvern grunn­skóla starfi fag­fólk sem geti sinnt hegðun­ar­ráðgjöf. Innviðir skól­anna eru margsskon­ar en þar starfa til að mynda þroskaþjálf­ar og annað sér­menntað fólk. 

Guðrún Björk Frey­steins­dótt­ir seg­ir að þjón­ust­an nái til allra bekkja grunn­skól­ans og að börn­in sem þau hafi aðstoðað séu á öll­um aldri. mbl.is/​Hari

„Í flest­um til­vik­um erum við að vinna með erfiða hegðun og líka hvar hún kem­ur fram og hvar ekki. Ekki bara að meta og skila af okk­ur skýrslu um hvernig skól­inn get­ur unnið held­ur kom­um við inn í skóla­stof­una og út­bú­um mynd­ræna stunda­töflu, ræðum við for­eldra og barn, ger­um viðbragðsáætl­un varðandi hegðun í sam­vinnu við þá sem vinna með barnið, reyn­um að varpa ljósi á náms­lega stöðu og styðja við teymi barns­ins o.fl. Við erum með skól­an­um að inn­leiða þetta og svo tek­ur starfs­fólk skól­ans við. Unnið er í sam­vinnu við heim­ili, skóla og frí­stund og reynt að horfa á dag barns­ins heild­stætt þannig að það fái sömu skila­boð frá öll­um því það er svo mik­il­vægt að all­ir gangi í takt,“ seg­ir Lína.

Starfið hef­ur þegar skilað ár­angri

Vinn­an með hverju barni tek­ur mis­lang­an tíma en frá því mál er opnað og þar til því er lokað tek­ur yf­ir­leitt 8-12 vik­ur seg­ir Guðrún. „Við erum ekki á vett­vangi all­an tím­ann held­ur get­ur hluti af tím­an­um verið und­ir­bún­ing­ur og eft­ir­fylgni. Skoðum alla innviði skól­ans því stund­um er skól­inn bú­inn að reyna allt án ár­ang­urs og hætt­ur að sjá leið út úr stöðunni. Augu sjá bet­ur en auga og stund­um sjá­um við mögu­leika á sam­starfi við ein­hvern stuðnings­full­trúa eða annað. Svæði og rými í skól­um hafa líka mikið að segja; að finna nýj­ar laus­ir í nærum­hverfi barns­ins því við vilj­um fyrst og fremst vinna með barnið í heima­skóla. Ef það geng­ur ekki höf­um við þann mögu­leika að taka barnið tíma­bundið í hús til okk­ar, í þrjár til fimm vik­ur mest. Til þess eru teym­in með aðstöðu í Hamra­skóla og Vest­ur­bæj­ar­skóla.“

Spurð út í hvernig þeim sé tekið segja þær að starf teym­anna hafi þegar skilað ár­angri og starfs­fólk skól­anna taki þeim fagn­andi. Ljóst sé að veru­leg þörf sé á þess­ari þjón­ustu og Guðrún bæt­ir við að í sum­ar hafi þau unnið að und­ir­bún­ingi vetr­ar­ins en í vet­ur verður staðan met­in og mæld í upp­hafi skóla­árs og við lok. Mik­il­vægt sé að vera með mæl­ing­ar en ekki hug­lægt mat á starfi sem þessu.

Lína Dögg Ástgeirs­dótt­ir seg­ir að þar sem úrræðið sé nýtt hafi mynd­ast flösku­háls í upp­hafi starf­sem­inn­ar sem verið er að vinna úr. mbl.is/​Hari

Guðrún seg­ir að það skipti miklu fyr­ir skól­ana að fá fag­leg­an stuðning þegar erfið staða er kom­in upp og stund­um sé kom­in upp kergja milli heim­il­is og skóla sem get­ur verið þungt og erfitt að tak­ast á við. Stund­um þarf bara að setj­ast niður og ræða mál­in seg­ir hún. 

„For­eldr­ar þurfa alltaf að samþykkja fyr­ir hönd barna sinna að fart­eymi sé fengið til aðstoðar. For­eldr­ar taka aðstoðinni yf­ir­leitt alltaf fagn­andi og stund­um hafa for­eldr­ar frum­kvæði að því að skól­ar sæki um aðstoð til okk­ar. Þetta er eins og áður sagði yf­ir­leitt hegðun­ar­vandi sem við erum að tak­ast á við; börn sem beita of­beldi og börn sem valda rösk­un á skóla­starfi. Við met­um hvert mál og ekki þannig að barn þurfi að vera með ákveðnar grein­ing­ar til að fá þjón­ustu en við setj­um oft af stað slíkt grein­ing­ar­ferli í sam­vinnu við skóla og for­eldra þegar við vinn­um með barn­inu,“ seg­ir Guðrún.

Þær segja áherslu lagða á að það sé þverfag­legt teymi á bak við barnið og teym­is­fund­ir séu reglu­lega. Að barnið sé í for­grunni en ábyrgðinni deilt á teym­in. Þegar starfi teym­is lýk­ur tek­ur hegðun­ar­ráðgjafi jafn­vel við en fart­eym­in eru alltaf til halds og trausts eft­ir að form­legu starfi þess lýk­ur. Áhersla er lögð á að skól­inn fái öll gögn og hjálp­ar­tæki sem teymið hef­ur út­búið fyr­ir barnið þannig að hægt sé að nýta þau tól og tæki áfram inn­an skól­ans. Ekki bara fyr­ir viðkom­andi barn held­ur önn­ur börn sem þurfa á aðstoð að halda. 

Sum verk­efn­in mjög al­var­leg

Börn­in eru á öll­um aldri sem hafa notið góðs af starfi teym­anna. mbl.is/​Hari

Þær segja mun fleiri drengi en stúlk­ur hafa notið aðstoðar teym­anna og sum verk­efn­in séu mjög al­var­leg og teng­ist ung­um börn­um. „Við vinn­um í sam­starfi við barna­vernd og mik­il­vægt að þetta sé gert í sam­starfi við þjón­ustumiðstöðvarn­ar því þegar mál eru kom­in á það al­var­legt stig að þörf er á ut­anaðkom­andi hand­leiðslu fyr­ir for­eldra er eðli­legt að starfs­fólk þjón­ustumiðstöðvanna sé í viðbragðsstöðu og for­eldr­ar upp­lýst­ir um allt það sem er í boði. Oft veit fólk ekki um þann stuðning sem það á kost á. Þegar grunn­skóla­göngu lýk­ur þarf að vera skráð hvað hef­ur verið gert og hvað hef­ur virkað fyr­ir hvert barn, því þau fara flest í fram­halds­skóla og týn­ast stund­um þar og detta úr námi,“ seg­ir Guðrún.

Að sögn Línu væri mjög gott að fá heil­brigðis­kerfið inn í þessa vinnu með fart­eymun­um en gríðarlegt álag er á BUGL og fleiri þjón­ustuaðila sem sinna börn­um inn­an heil­brigðis­kerf­is­ins.

„Það eru lang­ir biðlist­ar alls staðar og þegar börn hafa fengið grein­ingu þarf að bjóða upp á lang­tíma­úr­ræði og þjón­ustu. Í dag er í raun eng­in inn­lögn í boði fyr­ir börn með geðræn­an vanda á Íslandi en það er stund­um nauðsyn­legt þegar vand­inn er mik­ill. Þetta get­ur skipt sköp­um, ekki bara fyr­ir barnið held­ur alla fjöl­skyldu þess,“ seg­ir Lína. 

Snemm­tæk íhlut­un – að byrgja brunn­inn áður en barnið dett­ur ofan í segja þær Guðrún Björk Frey­steins­dótt­ir og Lína Dögg Ástgeirs­dótt­ir ein­um rómi þegar blaðamaður spyr hvað sé best að gera til að styðja við börn í vanda. mbl.is/​Hari

Þær von­ast til að streymi beiðna verði orðið viðráðan­legt inn­an tíðar og kerfið þar af leiðandi farið að virka sem skyldi. Þetta eigi vera þannig að hegðun­ar­ráðgjafi sé fyrsta stig þjón­ust­unn­ar, fart­eym­in annað stig og Brú­ar­skóli það þriðja. „Nú er það þannig að við og Brú­ar­skóli erum þriðja og fjórða stigið og hegðun­ar­ráðgjaf­ar í allt of erfiðum mál­um. Þeir ættu að geta farið fyrr inn og tek­ist á við áskor­an­ir inn­an grunn­skól­ans en það hef­ur ekki tek­ist enn. Fart­eym­in eru að bregðast við upp­safnaðri þörf og álagið á bæði kenn­ara og starfs­fólk grunn­skóla, frí­stunda­heim­ila og fé­lags­miðstöðva oft ótrú­lega mikið,“ segja þær. 

Snemm­tæk íhlut­un – að byrgja brunn­inn áður en barnið dett­ur ofan í segja þær Guðrún Björk Frey­steins­dótt­ir og Lína Dögg Ástgeirs­dótt­ir ein­um rómi þegar blaðamaður spyr hvað sé best að gera til að styðja við börn í vanda. Ef ætl­un­in sé að spara pen­inga er það lyk­ill­inn að hlúa að frá grunni, byrja fyrr að bjóða upp á þjón­ustu fyr­ir börn en nú er gert. Með því megi kom­ast hjá mikl­um vanda síðar á lífs­leiðinni hjá þess­um börn­um.