Að horfa á barnið sitt gráta mánuð eft­ir mánuð yfir því að þurfa að tak­ast á við dag­inn á stað þar sem því líður illa er eitt það versta sem for­eldr­ar þurfa að upp­lifa. Að kerfið sem á að halda utan um barnið þitt er ekki að gera það og upp­lif­un þín og barns­ins er sú að kerfið hafi ná­kvæm­lega eng­an áhuga á að sinna því. Þetta er upp­lif­un for­eldra drengs sem ár eft­ir ár fékk ekki þann stuðning sem hann þurfti þar sem hann var ekki greind­ur með sérþarf­ir. 

Hann skipti um skóla eft­ir nokk­ur ár í fyrsta skól­an­um. Um­sjón­ar­kenn­ar­inn þar fann hon­um allt til foráttu og sagði hann ein­fald­lega ómögu­leg­an. „Þegar ég spurði hann hvort hann gæti ekki bent á eitt­hvað já­kvætt við barnið mitt og hans styrk­leika, leit hann und­an og sagði ekki neitt. Þá ákvað ég að taka barnið mitt úr skól­an­um. Ef þetta var viðhorf þess sem hafði mest um barnið mitt að segja í skól­an­um var hann greini­lega ekki á rétt­um stað, hvorki dreng­ur­inn minn né kenn­ar­inn,“ seg­ir móðir sem blaðamaður ræddi við.

Við að skipta um skóla varð mik­il breyt­ing á líðan hans fé­lags­lega. Þrátt fyr­ir að mjög vel sé haldið utan um hann í þess­um skóla fundu for­eldr­arn­ir að það var ekki nóg. Það var eitt­hvað að. Hann tók öll skimun­ar­próf sem í boði voru, les-, skrif- og stærðfræðiblindu en aldrei kom neitt í ljós. Fjöl­skyld­an býr svo vel að geta leitað eft­ir fag­legri aðstoð út fyr­ir kerfið og hjá stórri sál­fræðiþjón­ustu fengu þau góða þverfag­lega þjón­ustu.

Við að skipta um skóla varð mik­il breyt­ing á líðan hans fé­lags­lega. mbl.is/​Hari

Kerfið sagði að ekk­ert væri að

„Staða hans var kort­lögð og þá sá maður kerfi eins og maður vildi að það virkaði. Ólík­ir fagaðilar tóku viðtöl bæði við hann og okk­ur for­eldr­ana og farið var ofan í rót­ina á vanda hans. Í ljós kom að hann er með ADHD. Hann fékk fljót­lega lyf og teymið vann með skól­an­um ásamt hon­um og okk­ur að því að finna góða lausn á skóla­göngu hans,“ seg­ir móðir drengs­ins og bæt­ir við að ef hún hefði ekki leitað út fyr­ir kerfið eft­ir aðstoð þá væri hann senni­lega enn fast­ur inni í þess­um víta­hring en þetta var fyr­ir nokkr­um árum. Þjón­usta sem þessi er hins veg­ar dýr og ekki fyr­ir alla þar sem hver tími hjá sál­fræðing kost­ar hátt í 20 þúsund krón­ur. Allt í allt hleyp­ur kostnaður þess­ar­ar fjöl­skyldu á hundruðum þúsunda.

„Kerfið sagði að ekk­ert væri að og við upp­lifðum það viðhorf gagn­vart barn­inu okk­ar að það væri öll­um sama. Það var búið að af­greiða hann út úr kerf­inu og eng­inn vilji fyr­ir því að styðja hann og okk­ur í að halda áfram. Við erum ekki ein í þess­um spor­um því í gegn­um þetta basl okk­ar kynnt­umst við mörg­um öðrum for­eldr­um sem voru í sömu spor­um. Að ár eft­ir ár var ekk­ert að ger­ast. Við meg­um ekki úti­loka börn sem þurfa á aðstoð að halda og vinna gegn þeim. Eig­um að hlusta á börn og taka til­lit til líðanar þeirra. Stund­um eru for­eldr­arn­ir ekki nægj­an­lega sterk­ir til þess að taka slag­inn við kerfið. Að gera kröf­ur og hafa yfir þeirri þekk­ingu að ráða á kerf­inu að geta gert kröf­ur. Ég veit hrein­lega ekki hver staða okk­ar væri ef við hefðum ekki neitað að gef­ast upp í bar­átt­unni við kerfið,“ seg­ir faðir ann­ars drengs í sam­tali við blaðamann.

Er fókus á grein­ing­ar af hinu góða?

Ársæll Már Arn­ars­son, pró­fess­or við menntavís­inda­svið Há­skóla Íslands, sem hef­ur rann­sakað líðan og heilsu­far barna og ung­menna seg­ist oft velta fyr­ir sér hvort þessi fókus á grein­ing­ar í ís­lensku mennta­kerfi sé af hinu góða. Þegar barn sem á í erfiðleik­um fær grein­ingu verður barnið, for­eldr­ar og allt nærum­hverfi barns­ins fegið. Að vita hvað ami að. En að það þurfi svo oft að bíða eft­ir grein­ing­unni til að eitt­hvað sé gert til þess að styðja barnið sé slæmt fyr­ir alla. Ekki bara viðkom­andi barn held­ur einnig sam­nem­end­ur, kenn­ara og fjöl­skyldu.

mbl.is

„Get­um við ekki hugsað: við þurf­um að breyta ein­hverju og skoðað þarf­ir barns­ins án þess að það sé greint með sérþarf­ir. Grein­ing er orðin töfra­orð og í ein­hverj­um til­vik­um skipt­ir hún öllu en í flest­um til­vik­um held ég að það sé ekki aðal­atriðið held­ur miklu frek­ar að bregðast við vanda barns­ins. Stund­um get­ur ástandið verið tíma­bundið, til að mynda þung­lyndi. Þetta er hluti af miklu stærra sam­hengi og við eig­um að horfa á ein­stak­ling­inn ekki ein­hvern stimp­il. Lífið er ekki leik­ur og við erum öll gölluð. Við þurf­um að vinna með þessa galla og tak­mark­an­ir sem við höf­um en þetta er bara hluti af því að vera mann­eskja og við meg­um al­veg vera allskon­ar. Lífið er ekki Face­book.

Ef við tök­um kvíða sem dæmi þá er hann í flest­um til­fell­um bara eðli­leg til­finn­ing. Þegar ég var að al­ast upp þekkti ég eng­an kvíðinn krakka. Maður heyrði bara af ör­fá­um full­orðnum sem voru slæm­ir á taug­um. En auðvitað var fullt af kvíðnum krökk­um á þess­um tíma, þau höfðu bara ekki orð til að lýsa þess­ari til­finn­ingu. Við finn­um öll fyr­ir kvíða og hann er alls ekki slæm­ur svo lengi sem hann verður ekki alltof mik­ill hluti af okk­ur. Eitt af stóru verk­efn­un­um í lífi hverr­ar mann­eskju er að tak­ast á við sinn innri mann og þar á meðal kvíða og er hluti af þroska manns,“ seg­ir Ársæll.

Frétt af mbl.is

Kvíði er til­finn­ing ekki sjúk­dóm­ur

Börn geta ekki beðið

Að sögn Ársæls eru lang­flest­ir lang­vinn­ir geðsjúk­dóm­ar komn­ir fram á fyrstu 25 árum æv­inn­ar. Í helm­ing til­vika eru merki um þá kom­in fram um 14 ára ald­ur. Það er því mik­il­vægt að koma snemma að stuðningi við barnið þó svo að ekki liggi fyr­ir á þeirri stundu að um geðsjúk­dóm er að ræða. Börn geta ekki beðið.

Frétt af mbl.is

Sjúk­dóm­ur unga fólks­ins

„Við verðum líka að vera gagn­rýn­in og það skort­ir að mínu viti í ís­lensku sam­fé­lagi. Höld­um að við séum að nota bestu vís­ind­in en vant­ar að við get­um rætt um þessa hluti með gagn­rýn­um hætti sem er svo nauðsyn­legt. Fólk sem vinn­ur með ung­menn­um legg­ur yf­ir­leitt mjög mikla alúð í starf sitt. Það er nán­ast óhjá­kvæmi­legt að þegar unnið er með þeim hætti að mál­efn­um sem skipta miklu máli þá tengj­ast því oft mikl­ar til­finn­ing­ar. Oft er erfitt fyr­ir fólk að taka því þegar það er gagn­rýnt, ekki síst þegar það er að gera sitt besta. En fræðin fel­ast ekki í því að velja eina grein­ingu – eina aðferð og ríg­halda í hana held­ur að ræða það hvort það sem við erum að gera sé ör­ugg­lega besta leiðin. Að geta rætt slíka hluti án þess að per­sónu­leg­ir og til­finn­inga­leg­ir hlut­ir hafi þar áhrif.“

Virði mann­eskj­un­ar felst ekki í því hversu góð hún er í skóla

Ársæll seg­ist alltaf hafa verið hlynnt­ur jafn­rétti til náms líkt og fel­ist í skóla án aðgrein­ing­ar en að við verðum að átta okk­ur á því að þetta hef­ur skapað vanda­mál sem þarf að leysa úr.

„Ein­hverj­ir hafa gef­ist upp á þessu kerfi og hafa tekið börn­in sín út úr hefðbundnu skóla­starfi. Á sama tíma eru það mann­rétt­indi hvers og eins að njóta skóla­göngu með jafn­öldr­um sín­um og það er betra fyr­ir sam­fé­lagið að all­ir séu sam­an. Þess­ir krakk­ar sem eru í svona stór­um og fjöl­breytt­um hóp eiga flest eft­ir að verða for­eldr­ar síðar á lífs­leiðinni og eign­ast allskon­ar börn. Og þá er eins gott að geta tek­ist á við það. Þetta siðferðilega sjón­ar­horn, sem maður fær ef maður hef­ur unnið með alls kon­ar krökk­um, er að virði mann­eskj­unn­ar felst ekki í því hversu góð hún er í skóla. Mann­eskj­an get­ur verið frá­bær þó svo að hún sé ekki með háar ein­kunn­ir út úr skóla. Það er mik­il­vægt að læra það. Því það mót­ar mann til allra hluta – hvert er virði mann­eskj­unn­ar. Ef þú hef­ur aldrei um­geng­ist ein­hvern sem á við mikla erfiðleika að stríða eða fatlan­ir þá skil­ur þú þetta ekki,“ seg­ir Ársæll.

Lífið er ekki leik­ur og við erum öll gölluð. Við þurf­um að vinna með þessa galla og tak­mark­an­ir sem við höf­um en þetta er bara hluti af því að vera mann­eskja seg­ir Ársæll. mbl.is/​Hari

Um­sókn­um um kenn­ara­nám fjölgaði veru­lega milli ára, alls um rúm­lega 200 í há­skól­un­um fjór­um sem bjóða upp á kenn­ara­nám hér á landi. Helm­ingi fleiri karl­ar sóttu um grunn­skóla­kenn­ara­nám á grunn- og fram­halds­stigi í Há­skóla Íslands en í fyrra, alls 121.

Í vor kynnti Lilja Al­freðsdótt­ir, mennta- og menn­ing­ar­málaráðherra, aðgerðir sem miða að fjölg­un kenn­ara. Í aðgerðunum felst meðal ann­ars að nú býðst leik- og grunn­skóla­kenn­ara­nem­um á loka­ári launað starfs­nám. Þá geta nem­end­ur á loka­ári meist­ara­náms til kennslu­rétt­inda á leik- og grunn­skóla­stigi sótt um náms­styrk til að sinna loka­verk­efn­um sín­um sam­hliða launuðu starfs­námi. Mennta- og menn­ing­ar­málaráðuneytið veit­ir enn frem­ur styrki til að fjölga kenn­ur­um með sér­hæf­ingu í starfstengdri leiðsögn. Um­sókn­um um nám slíkra leiðsagn­ar­kenn­ara hef­ur fjölgað um 100% milli ára sam­kvæmt upp­lýs­ing­um frá Há­skóla Íslands. Ársæll fagn­ar þessu og seg­ir mik­il­vægt að auka þjálf­un kenn­ara­nema og gera þá hæf­ari í að tak­ast á við ólík vanda­mál sem óhjá­kvæmi­lega fylgja kennslu í skóla án aðgrein­ing­ar.
„Það er gríðarlega mik­il­vægt að tak­ast á við flótta kenn­ara úr grunn­skól­un­um en hann staf­ar meðal ann­ars af miklu vinnu­álagi á sama tíma og þeir þurfa að tak­ast á við mjög erfið mál sem þeir fá lít­inn stuðning við að leysa,“ seg­ir Ársæll.

Ársæll seg­ir mik­il­vægt að auka þjálf­un kenn­ara­nema og gera þá hæf­ari í að tak­ast á við ólík vanda­mál sem óhjá­kvæmi­lega fylgja kennslu í skóla án aðgrein­ing­ar. mbl.is/​Hari

Börn sem al­ast upp við sleggju­dóma eru mótuð fyr­ir lífstíð

Að hans sögn hef­ur umræðan um mennta­mál stund­um snú­ist upp í skít­kast í komm­enta­kerf­um þar sem fólk slær fram full­yrðum sem eiga ekki við nein rök að styðjast. „Hér er verið að ræða mik­il­væg mál sem snerta æsku lands­ins og aðal­málið á að vera að umræðan sé á réttu plani án þess að láta til­finn­ing­ar taka völd­in. Það eru fleiri en ein hlið á öll­um mál­um og oft fær aðeins ein hlið að koma fram í umræðu sem þess­ari. Ef börn al­ast upp við sleggju­dóma er búið að móta þau fyr­ir lífstíð – að það sé allt í lagi að af­greiða mál­in með því að segja aðra vera fífl og fá­vita.

Eitt af því sem hef­ur breyst í starfi kenn­ar­ans er að í stað þess að tak­ast bara á við erfiða nem­end­ur þarf stund­um að taka glím­una við for­eldra sem ekki geta ímyndað sér að þeirra barn geti hegðað sér illa. Það er eitt að elska börn­in sín en annað að vera ást­fang­inn af þeim. Börn þurfa aga og þú ert að aga þau til þau öðlist sjálf­saga. Vegna þess að ef þau hafa ekki sjálf­saga þá geta þau ekki staðið á eig­in fót­um. Börn þurfa mörk. Ekki til þess að það fari minna fyr­ir þeim eða þau séu þægi­legri. Ef þessi mörk eru ekki til staðar fara vanda­mál­in að banka upp á, kvíði, þung­lyndi og fleira.

For­eldr­ar verða að vera reiðubún­ir til sam­vinnu og kenn­ar­ar verða að gera sér grein fyr­ir því að þetta er það sem for­eldr­ar eiga erfiðast með að tak­ast á við. Flest­ir geta sætt sig við náms­örðug­leika barna sinna en fé­lags­leg­ir erfiðleik­ar setja eðli­lega alla for­eldra á hliðina. Það er mjög erfitt að hugsa rök­rétt sem for­eldri þegar þú veist að barn­inu þínu líður illa, það er ekki í sam­skipt­um við aðra. Það er líka eitt­hvað sem kenn­ar­ar verða að læra að tak­ast á við - for­eldra á hliðarlín­unni á sama tíma og for­eldr­ar verða að taka ábyrgð á hegðun barna sinna. Þetta er ekk­ert óyf­ir­stíg­an­legt vanda­mál ef við tök­um okk­ur sam­an sem sam­fé­lag að stuðla að eðli­legri orðræðu og sam­vinnu milli heim­il­is og skóla,“ seg­ir Ársæll Már Arn­ars­son.