Nem­end­ur sem vinna sjald­an eða aldrei með verk­efni við hæfi fá oft skóla­leiða sem jafn­vel verður að skóla­forðun eða síðar brott­falli úr skóla. Það er dýrt fyr­ir sam­fé­lagið og skaðlegt þess­um ein­stak­ling­um, seg­ir Anna María Þor­kels­dótt­ir, kennsluráðgjafi við Hörðuvalla­skóla.

„Ég held að það mik­il­væg­asta varðandi bráðgera eða snjalla nem­end­ur sé að þar sem þeir eru oft fljót­ir að nema, þurfi þeir ekki að sýna fram á þá hæfni mörg­um sinn­um. Það er leiðigjarnt að vera alltaf að vinna með eitt­hvað sem maður kann. En ég er alls ekki hlynnt því að viðbrögð skól­ans eigi að vera að færa viðkom­andi á milli ára. Bráðger nem­andi er kannski mjög klár á sum­um sviðum, aðallega þar sem áhugi hans ligg­ur en það þýðir ekki að hann sé fram­ar jafn­öldr­um á öll­um sviðum. Ég held að til þess að skóla­kerfið geti komið til móts við alla sé best að það séu hóp­ar í kring­um verk­efni (nema fyr­ir tíma eins og bekkja­fundi) sem eru unn­in þvert á ald­urs­stig, eft­ir hæfni hvers og eins,“ seg­ir Anna María.

Hepp­in að for­eldr­arn­ir höfðu sam­band og létu vita

Í fyrra höfðu for­eldr­ar drengs í fimmta bekk sam­band við skól­ann þar sem hann var ekki jafn áhuga­sam­ur um námið og hann hafði verið áður. Hann var kom­in með bullandi skóla­leiða. Í ljós kom að hann vantaði bara verk­efni við hæfi. Hún seg­ir að í kjöl­farið hafi skól­inn farið í til­rauna­verk­efni með þess­um nem­anda og tveim­ur öðrum þar sem þeir voru að vinna með viðeig­andi verk­efni. Í vor voru um­sjón­ar­kenn­ar­ar við Hörðuvalla­skóla beðnir um að benda á nem­end­ur sem falli í hóp bráðgera nem­enda og komu upp 12 nöfn af miðstig­inu. Í kjöl­farið fengu kenn­ar­ar fræðslu um þenn­an hóp og mik­il­vægi þess að þeir væru ávalt með verk­efni við hæfi. 

Í vor voru um­sjón­ar­kenn­ar­ar við Hörðuvalla­skóla beðnir um að benda á nem­end­ur sem falli í hóp bráðgera nem­enda og komu upp 12 nöfn af miðstig­inu. mbl.is/​Hari

„Við hjá Hörðuvalla­skóla vor­um svo hepp­in að for­eldr­ar þessa drengs höfðu sam­band við stjórn­end­ur skól­ans vegna náms­leiða hans því að við fór­um þá að skoða þessi mál sér­stak­lega hjá okk­ur og leita að leiðum til að koma til móts við þenn­an hóp. Í kjöl­farið fór­um við að velta fyr­ir okk­ur þess­um nem­end­um á ung­linga­stigi sem við upp­lif­um að séu með náms­leiða og velt­um fyr­ir okk­ur hvort að í þeim hóp séu ein­hverj­ir nem­end­ur sem hefðu grætt á því að svona úrræði hefðu verið í boði fyr­ir þá? 

Það eru ýms­ar birt­ing­ar­mynd­ir náms­leiða og við þekkj­um að hegðun­ar­vanda­mál geta líka bent til þess að náms­efnið sé of létt eða jafn­vel of þungt. Stund­um verður lít­ill tími til ann­ars í skól­um en að slökkva elda og úrræði til að vinna dýpra með uppá­kom­ur fá ekki nægt svig­rúm,“ seg­ir Anna María.

Spurð frek­ar út í dreng­inn í fimmta bekk seg­ir Anna María að hún hafi byrjað á að kenna hon­um á tví­und­ar­kerfið sem hann greip strax. Næst tóku þau fyr­ir gríska snill­inga, þar á meðal Pýþagór­as. Til þess að hún gæti aðstoðað hann þurfti hún að rifja upp Pýþagór­asregl­una sem gild­ir um tengsl hliða í rétt­hyrnd­um þrí­hyrn­ingi. „Dæm­in sem ég bjó til fyr­ir hann leysti hann um leið þannig að ég sá að ekki liði á löngu þangað til ég yrði uppiskroppa með verk­efni fyr­ir hann.“

Anna María er í hópi þeirra kenn­ara sem fylgj­ast vel með þróun í kennslu­fræðum og er óhrædd við að prófa sig áfram. Á UTIS ráðstefn­unni í fyrra, sem Anna María sótti ásamt fleiri fróðleiks­fús­um kenn­ur­um, var 20time verk­efnið kynnt og ákveðið að taka það upp í Hörðuvalla­skóla.

Mik­ill fræðimaður og hugsuður

20time er áhuga­sviðsverk­efni sem er hugsað út frá mód­eli sem Google kom með um að 20% af tíma starfs­manna átti að fara í annað en það sem fólk var ráðið til að vinna við. Anna María seg­ir að hægt sé að finna mörg verk­efni á net­inu í tengsl­um við 20time. 

„Þessi nem­andi sem kom fyrst til mín er mik­ill fræðimaður og hugsuður. Hann ákvað í gegn­um þetta verk­efni okk­ar að gera YouTu­be mynd­bönd til að kenna öðrum og auka áhuga á efna­fræði. Við lét­um hann fá kennslu­bók sem er notuð á ung­linga­stigi og hon­um fannst eins og við hefðum gefið hon­um jóla­gjöf. Hann las bók­ina spjald­anna á milli og var eft­ir það kom­inn miklu lengra en við sem vor­um að vinna mest með hon­um,“ seg­ir hún en tveir aðrir klár­ir nem­end­ur á miðstigi voru til viðbót­ar í þessu til­rauna­verk­efni. 

Það er alltaf hætta með bráðger börn að þegar þau hafa eitt­hvað sér­stakt áhuga­svið að þau hafi ekki neinn til þess að ræða við. Við vor­um aft­ur á móti svo hepp­in að í skól­an­um starfaði ung kona sem var að ljúka líf­einda- og sam­einda­líf­fræði í há­skól­an­um og hún var til í að spjalla við þenn­an nem­anda um verk­efnið og aðstoða hann. Dag­ur­inn sem þau hitt­ust er besti dag­ur þessa nem­anda frá því hann hóf nám í grunn­skóla að hans sögn. Loks­ins fékk hann ein­hvern til að spegla sig í, seg­ir Anna María.  

Hún legg­ur þó áherslu á að nem­end­ur sem eru tekn­ir úr tím­um í sér­stök verk­efni eins og þetta þurfi ein­stak­lings­nám­skrá því að verk­efn­in eiga ekki að vera íþyngj­andi á nokk­urn hátt. Ef að þeir eiga að ná öllu sem aðrir gera og gera auka­lega önn­ur tíma­frek verk­efni erum við að skapa þeim óþarfa álag og þar sem bráðger­ir nem­end­ur eru oft full­komn­un­ar­sinn­ar, þá get­ur þetta bein­lín­is verið þeim skaðlegt. Þeir eru klár­ir en eng­in of­ur­menni.

Það eru aldrei all­ir eins, hvort sem börn eru bráðger eður ei. mbl.is/​Hari

Ekki öll bráðger börn eins

Hún seg­ir að ekki sé hægt að setja öll bráðger börn und­ir sama hatt en á Vís­inda­vef Há­skóla Íslands seg­ir:

Þau börn telj­ast bráðger sem sýna framúrsk­ar­andi hæfi­leika, hvort sem er á einu eða mörg­um sviðum. Bráðger börn eru lík­legri en önn­ur börn til að:

• Sýna óvenju snemma miðað við ald­ur mikla hæfi­leika á einu eða fleiri sviðum.
• Hafa sterka innri áhuga­hvöt og náms­ár­ang­ur sem skýrist ekki síður af eig­in náms- og rann­sókn­ar­hvöt en áhrif­um um­hverf­is­ins.
• Geta unnið úr fram­andi upp­lýs­ing­um og geta yf­ir­fært þekk­ingu, reynslu og inn­sæi á fram­andi aðstæður.
• Hugsa óhlut­bundið og eiga auðvelt með að leysa fram­andi og óvænt verk­efni.
• Fá hlut­falls­lega háar ein­kunn­ir í próf­um og öðru náms­mati.
• Vera næm á aðstæður, sýna hlut­tekn­ingu, sam­hygð og hafa áhuga á sam­fé­lags­mál­um.
• Vera gagn­rýn­in og koma auga á ósam­ræmi eða ósam­kvæmni.
• Vinna skipu­lega og kerf­is­bundið.
• Heill­ast svo af ákveðnum sviðum náms eða náms­grein­um að þau geti ekki stillt sig um að kafa dýpra eða æfa sig meira.
• Vera rök­föst og hafa áhuga á or­saka­sam­hengi.
• Vera óvenju­skap­andi og hug­mynda­rík.
• Eiga auðvelt með að tjá hugs­an­ir og hug­mynd­ir.
• Sýna leiðtoga­hæfi­leika og sætta deil­ur.
• Sýna óvenju­lega mikla hæfi­leika í list­um, hönn­un eða íþrótt­um.

Anna María seg­ir að náms­bæk­ur geti alls ekki þjálfað alla hæfni eða náð til allra nem­enda. „Oft held ég því að þau séu ekki að fá verk­efni við hæfi og kennslu­bæk­urn­ar frá Mennta­mála­stofn­un virðast skrifaðar fyr­ir meðal­nem­anda þó að sum­ar af nýrri bók­un­um séu betri fyr­ir breiðari hóp nem­enda. Við í Hörðuvalla­skóla leggj­um mikla áherslu á að kenn­ar­ar horfi frek­ar á hæfniviðmið og geri verk­efni út frá þeim í stað þess að horfa á bók­ina sem er kannski orðin göm­ul og ekki í takt við nú­tíma áhersl­ur. Bæk­ur eiga ekki að stjórna námi og kennslu.“

Mik­il ánægja er með leik­skóla­stigið meðal nán­ast allra for­eldra þrátt fyr­ir að líða fyr­ir skort á starfs­fólki með kenn­ara­mennt­un. For­eldr­ar barna sem ekki falla inn í ákveðinn ramma kvarta oft yfir því hvernig líf þeirra breyt­ist við að fara úr leik­skóla í grunn­skóla. Hegðun þeirra versni og þeim líði illa. 

Anna María seg­ir að mik­il breyt­ing verði á lífi barna þegar þau fara af leik­skóla­stigi yfir í grunn­skól­ann. Þegar þau er í leik­skóla am­ast eng­inn við því að þau segi him­in bleik­an og að önd­in sé með rana. Í grunn­skóla séu þau oft­ar sett í ein­hvern fyr­ir­fram ákveðinn ramma.

„Þetta er átak fyr­ir þau en það má vel nota sömu hug­mynda­fræði og er í leiks­skól­um – að kenna í gegn­um leik. Verk­efni sem krefjast sköp­un­ar og tengj­ast áhuga­sviði nem­enda verða oft meiri leik­ur í þeirra aug­um og það skil­ar meiri ár­angri ef þeir tengja bet­ur við verk­efn­in en þeir gera þegar tími þeirra fer í að að svara spurn­ing­um úr bók­um. Með þessu er hægt að koma á móts við miklu stærri hóp en ann­ars væri,“ seg­ir Anna María.

20time er áhuga­sviðsverk­efni sem er hugsað út frá mód­eli sem Google kom með um að 20% af tíma starfs­manna átti að fara í annað en það sem fólk var ráðið til að vinna við. mbl.is/​Hari

Þjálfa þraut­seigju

Í vet­ur eru all­ir nem­end­ur í 7. til 10. bekk með loka­verk­efni sem bygg­ist á sömu hug­mynda­fræði og unnið var með nem­end­un­um þrem­ur í fyrra vet­ur eða áhuga­sviðsverk­efn­um sem eru sett upp eins og 20time verk­efni.

Anna María seg­ir að loka­verk­efnið snú­ist ekki síst um þraut­seigju og þó svo að nem­end­ur fái ein­hverja aðra hug­mynd að verk­efni þegar líður á vet­ur­inn þá, í stað þess að skipta um verk­efni, eigi þeir að sníða það út úr upp­runa­legu hug­mynd­inni. En fyrst og fremst snýst þetta þó um áhuga­svið nem­enda og í gegn­um þessi verk­efni að gefa nem­end­um tæki­færi til að sýna hæfni sína á ein­hverju sviði sem við höf­um ekk­ert endi­lega verið að kenna og fá þau met­in inn í hæfniviðmiðin. 

„Eitt af því sem við erum ekki að þjálfa mikið í skól­um í dag er ein­mitt þraut­seigja. Nem­end­ur hoppa úr einu í annað all­an dag­inn og eiga að vera ótrú­lega áhuga­söm í stærðfræði í 40 mín­út­ur, síðan í ensku, ís­lensku og koll af kolli. Ég vil helst að loka­verk­efn­in séu ein­stak­lings­verk­efni þar sem vin­ir eru ekki alltaf með sama áhuga­svið en þeir kjósa oft­ast að vinna í pör­um og þannig fá stuðning hver frá öðrum. Um­hverf­is­mál eru þau mál­efni sem eru senni­lega efst í huga ung­menna í dag og það væri vel hægt að vinna svona loka­verk­efni út frá því. Aðal­málið er að verk­efnið sé fyr­ir ein­hvern og það hafi ein­hvern til­gang.

Í sjö­unda bekk í ár erum við að leggja meiri áherslu á þema­nám. Þar þjálf­um við m.a. ábyrgð nem­enda á eig­in námi sem er eitt­hvað sem aðal­nám­skrá legg­ur áherslu á. Við vilj­um að nem­end­ur hafi eitt­hvert frelsi til að stýra eig­in tíma og hvernig þeir komi verk­efn­um frá sér. Það geta all­ir lært og í grunn­skóla áttu að fá tæki­færi til að vinna með þína eig­in styrk­leika. Þó svo að þú eig­ir erfitt með að lesa eða les­ir hægt þýðir það ekki að þú get­ir ekki verið hrika­lega góður í ein­hverju öðru. Þú átt að fá leyfi til að blómstra og fá verk­efni við hæfi,“ seg­ir Anna María.

Eitt af því sem við erum ekki að þjálfa mikið í skól­um í dag er ein­mitt þraut­seigja, seg­ir Anna María. mbl.is/​Hari

Spurð um hvernig nem­end­ur og for­eldr­ar taki þessu seg­ir Anna María að þetta hafi mælst vel fyr­ir en þetta er enn bara í start­hol­un­um. Sum­ir hafi þó haft áhyggj­ur af sam­ræmd­um próf­um en skólastarf eigi ekki að hverf­ast um slík próf.

„Í fyrsta lagi eru þau breyt­ing­um háð og þau ættu að mæla það sem er ekki beint kennt upp úr náms­bók­um ef þau eiga að vera eitt­hvert raun­veru­legt mæli­tæki. Það er mis­jafnt hvaða bæk­ur og hvaða áhersl­ur eru á milli skóla. Svo vit­um við ekki hvaða áhersl­ur verða þegar þessi ár­gang­ur verður í ní­unda bekk en það er eina prófið sem gæti gagn­ast nem­end­um. Við þurf­um líka að velta fyr­ir okk­ur hvaða hæfni er verið að mæla hjá nem­anda sem kann að sýna út­reikn­ing en get­ur ekki yf­ir­fært það á raun­veru­legt verk­efni.

Nem­end­ur sem eiga kannski erfitt með bók­námið eru oft að gera stór­kost­lega hluti í öðrum grein­um. Ég man eft­ir nem­anda sem er greind­ur ein­hverf­ur og hef­ur átt mjög erfitt með bók­nám. Hann fékk að njóta sín í smíðastof­unni í verk­efna­vinnu og einu sinni hitti ég hann þar sem hann var með móður­borð úr tölvu að lóða. Ég spurði hann hvers vegna hann væri ekki í tíma í fjár­mála­læsi. Hans svar að hann væri að reyna að breyta móður­borðinu þannig að ég gæti grafið eft­ir bitco­ins. Hverj­um hefði dottið þetta í hug öðrum en snill­ingi? Við kenn­arn­ir hefðum aldrei farið fram á að hann sýndi viðlíka hæfni eða for­vitni. 

Þannig hafa all­ir nem­end­ur ein­hvern styrk­leika og við þurf­um að læra að meta þá. Við ger­um það ekki með því að beita sama skala á alla. Nem­end­ur sem fá A í öllu eru lík­lega ekki með náms­efni við hæfi, ekk­ert frek­ar en þeir sem fá alltaf lág­ar ein­kunn­ir.

Til að mynda er hætta á að bráðger­ir nem­end­ur séu að skila lé­leg­um verk­efn­um miðað við eig­in getu. Við erum oft að gefa þeim gott mats­mat fyr­ir verk­efni sem er langt fyr­ir neðan þeirra getu af því það er betra en hinna.“ 

mbl.is/​Hari

Próf sem kanna þekk­ingu úr kenndu náms­efni hafa tak­markað til­gang fyr­ir nem­end­ur að sögn Önnu Maríu. Ef marg­ir fá lágt á próf­inu gæti það verið merki um að kenn­ar­inn út­skýrði efnið ekki nógu vel. Ef sömu nem­end­ur eru alltaf að fá lágt náms­mat, gæti það sýnt að kennsl­an eða náms­matið er ekki án aðgrein­ing­ar og ef að sum­ir fá alltaf hátt á próf­um eru þeir lík­lega ekki að vinna með náms­efni við hæfi. Hvernig sem litið er á þetta verða próf oft meiri próf­steinn á kennsl­una en þekk­ingu nem­enda. Ég veit að það eru ekki all­ir sam­mála mér hér en leiðsagn­ar­mat er málið að mínu mati.

Leiðsagn­ar­mat er mat sem lagt er fyr­ir nem­end­ur jafnt og þétt allt náms­árið með það að mark­miði að nota niður­stöðurn­ar til að bæta náms­ár­ang­ur og kennslu. Leiðsagn­ar­matið þarf að byggj­ast á raun­hæf­um gögn­um um stöðu og fram­vindu náms. Því þarf matið að vera fjöl­breytt og skrán­ing þess stöðug. Nem­andi og kenn­ari eru stöðugt virk­ir en frek­ar er fjallað um leiðsagn­ar­mat í viðtali við þær Eddu Kjart­ans­dótt­ur og Nönnu Krist­ínu Christian­sen. 

Frétt af mbl.is

Hrósað mikið á kostnað gagn­rýni

Anna María fór frem­ur seint í kenn­ara­nám en hún ákvað að verða dönsku­kenn­ari 38 ára göm­ul. Ástæðan var sú að börn henn­ar þrjú höfðu kvartað yfir því hvað dönsku­kennsl­an sem þau fengu væri óspenn­andi. „Ég hugsaði með mér: ég get gert þetta bet­ur og skildi ekki af hverju þetta fag þurfti að fá svona viðbrögð. Ég taldi mig geta gert þetta skemmti­legra. Ég var mjög fljót að henda út bók­un­um sem voru í notk­un þar sem mér sjálfri fannst þær leiðin­leg­ar og í staðinn láta nem­end­ur vinna meira með eig­in áhuga­svið og tengja námið við notk­un á upp­lýs­inga­tækni,“ seg­ir Anna María sem starfaði um ára­bil við Hóla­brekku­skóla.

Hún fór fljótt að nýta sér tækn­ina við kennslu og er í hópi sem nefn­ist VEXA sem vinn­ur að þróun og efl­ingu snill­ismiðja í grunn­skól­um á land­inu. Vexa hóp­ur­inn býður upp á nám­skeið sem hafa verið hald­in fyr­ir utan höfuðborg­ina hingað til en Vexa hef­ur fengið ýmsa styrki til að efla starf­sem­ina inn­an­lands en einnig Era­smus-styrk til að byggja upp er­lent tengslanet og þró­ast áfram í Maker hug­mynda­fræðinni. 

Anna María fór frem­ur seint í kenn­ara­nám en hún ákvað að verða dönsku­kenn­ari 38 ára göm­ul. Ástæðan var sú að börn henn­ar þrjú höfðu kvartað yfir því hvað dönsku­kennsl­an sem þau fengu væri óspenn­andi mbl.is/​Hari

Hún seg­ir að þegar hún hóf störf sem kennsluráðgjafi hjá Hörðuvalla­skóla haustið 2018 hafi hún strax í upp­hafi gengið út frá því að gera nem­end­ur meiri þátt­tak­end­ur í eig­in námi og það hafi verið leiðarljósið í henn­ar starfi inn­an skól­ans. Það hafi hún meðal ann­ars gert með því að fara yfir hæfnisviðmiðin í hverri náms­grein með hópi nem­enda í átt­unda og ní­unda bekk síðasta vet­ur. Þeir nem­end­ur munu í vet­ur aðstoða nem­end­ur á miðstigi við að skilja bet­ur hæfniviðmiðin og sýna þeim hvernig þeir geti haft meiri áhrif á eigið nám. 

„Sam­fé­lagið er að breyt­ast og áhersl­ur skól­anna líka. Við þurf­um að und­ir­búa nem­end­ur fyr­ir þeirra framtíð en ekki okk­ar fortíð eins og Andreas Schleicher yf­ir­maður mennta­mála hjá OECD hef­ur sagt og sýna þeim hvernig til að mynda tækn­in virk­ar svo þau verði ekki fórn­ar­lömb henn­ar síðar meir. Lyk­il­hæfn­in í aðal­nám­skrá er besta verk­færið sem skól­arn­ir hafa til að upp­fylla þetta. Þegar nem­end­ur fá tæki­færi til að nota og þjálfa eig­in sköp­un­ar­hæfni, þjálfast í að tjá sig og ígrunda verk­efni sín, sýna sjálf­stæð vinnu­brögð og vinna með öðrum, geta nýtt þau verk­færi sem í boði eru og metið og borið ábyrgð á eig­in námi eru þeim all­ir veg­ir fær­ir hvort sem þeir eru snögg­ir að nema eða ekki,“ seg­ir Anna María Þor­kels­dótt­ir, kennsluráðgjafi við Hörðuvalla­skóla.