Þriðjung­ur 19 ára ung­menna af er­lend­um upp­runa á Íslandi er hvorki í skóla né vinnu og hlut­fall ung­menna á aldr­in­um 18-24 ára sem hætti of snemma í námi eða þjálf­un er hvergi meira í allri Evr­ópu en á Íslandi. Sprett­ur er nýtt verk­efni hjá Há­skóla Íslands þar sem ung­menni af er­lend­um upp­runa eru studd til náms.

Drífa Snæ­dal, for­seti Alþýðusam­bands Íslands, seg­ir að 39% stúlkna af er­lend­um upp­runa séu hvorki í vinnu né námi og 31% drengja á sama aldri. Um er að ræða töl­ur frá ár­inu 2018. „Þetta eru svaka­lega háar töl­ur sem ekki rata inn í at­vinnu­leys­istöl­ur en sýn­ir okk­ur að við get­um verið að sigla inn í mjög erfiðar aðstæður fyr­ir fólk sem er ekki í neinni virkni,“ seg­ir hún.

Það þurfi að halda sér­stak­lega að halda utan um þessa hópa en sam­kvæmt þeim upp­lýs­ing­um sem Drífa hef­ur fengið hjá hjálp­ar­sam­tök­um eru nokkr­ir hóp­ar sem standi upp úr með að þurfa á aðstoð að halda um þess­ar mund­ir, þar á meðal fólk af er­lend­um upp­runa.

Fólk hef­ur í aukn­um mæli horfið af vinnu­markaði sein­ustu miss­eri og sýna kann­an­ir að ung­menn­um sem ekki eru við störf á vinnu­markaði og hvorki í at­vinnu­leit né námi hef­ur fjölgað síðasta árið. Fjórðung­ur er­lendra ung­menna er í þeim hópi.

Þetta kem­ur fram í ný­legri skýrslu ASÍ um vinnu­markaðinn. „Slá­andi er að sjá mun­inn á er­lend­um rík­is­borg­ur­um og ís­lensk­um þegar gögn­in eru skoðuð m.t.t. bak­grunns ung­menna. Um fjórðung­ur ung­menna með er­lend­an bak­grunn er hvorki starf­andi né í námi borið sam­an við um 5% ís­lenskra ung­menna,“ seg­ir í út­tekt ASÍ.

Þrátt fyr­ir að inn­flytj­end­ur hafi  greiðan aðgang að ís­lensk­um vinnu­markaði sam­kvæmt fé­lags­vís­um Hag­stofu Íslands þá eru þeir lík­legri en inn­lend­ir til að vera of­menntaðir. Eins er skóla­sókn inn­flytj­enda í fram­halds­skóla er mun minni en inn­lendra og bilið eykst enn frek­ar þegar kem­ur að há­skóla­námi.

Um síðustu ára­mót voru 55.354 inn­flytj­end­ur á Íslandi eða 15,2% mann­fjöld­ans. Það er fjölg­un frá því í fyrra þegar þeir voru 14,1% lands­manna (50.271). Fjölg­un inn­flytj­enda held­ur því áfram en frá ár­inu 2012 hef­ur þeim fjölgað úr því að vera 8% mann­fjöld­ans upp í 15,2%.

Inn­flytj­end­um af ann­arri kyn­slóð fjölgaði einnig á milli ára, þeir voru 5.264 í fyrra en eru nú 5.684. Sam­an­lagt er fyrsta og önn­ur kyn­slóð inn­flytj­enda 16,8% af mann­fjöld­an­um og hef­ur það hlut­fall aldrei verið hærra. Ein­stak­ling­um með er­lend­an bak­grunn, öðrum en inn­flytj­end­um, fjölgaði einnig lít­il­lega á milli ára og eru nú 7% mann­fjöld­ans.

Drífa Snæ­dal, for­seti ASÍ, ótt­ast að við séum að sigla inn í mjög erfiða tíma fyr­ir fólk sem er ekki í neinni virkni. Ljós­mynd/​ASÍ

Drífa seg­ir ljóst að til þess að breyta þess­ari stöðu ungs fólks af er­lend­um upp­runa verði að  nálg­ast fólk á ein­stak­lings­bund­inn hátt, að það sé ein­hver hvati fyr­ir fólk að vera annað hvort í námi eða starfi. Mik­il áhersla hafi verið lögð á ís­lensku­kennslu en það er ekki endi­lega rétt­ar áhersl­ur.

Sam-hóp­ur­inn, sam­hæf­ing­ar­hóp­ur um at­vinnu og mennta­úr­ræði, hef­ur til að mynda lagt til aðrar áhersl­ur en á ís­lensku­kennslu. Því það geti verið óyf­ir­stíg­an­leg hindr­un að þurfa að kunna ís­lensku áður en þú ger­ir annað. Frek­ar eigi að beina sjón­um að öðru sér­sniðnu námi fyr­ir þenn­an hóp seg­ir Drífa.

Tíu í fyrsta hópn­um

Erfið staða inn­flytj­enda í fram­halds­námi hef­ur ekki farið fram hjá flest­um og stjórn­end­ur Há­skóla Íslands ákváðu að grípa yrði til aðgerða til að styðja við bakið á þess­um hópi. Í haust fór af stað nýtt verk­efni sem nefn­ist Sprett­ur og bygg­ir á þýskri fyr­ir­mynd.

Frétt af mbl.is

Varð loks­ins frjáls mann­eskja

Sprett­ur er fyr­ir efni­lega frama­halds­skóla­nem­end­ur með inn­flytj­enda­bak­grunn. Nem­end­ur sem koma úr fjöl­skyld­um þar sem eng­inn hef­ur há­skóla­mennt­un. Þátt­tak­end­ur byrja í Sprett á fyrsta ári í fram­halds­skóla og taka þátt í fjög­ur ár eða allt þar til þeir hafa lokið fyrsta ári í há­skóla. 

Rakel Ósk Reyn­is­dótt­ir verk­efn­is­stjóri Spretts og fjöl­menn­ing­ar­full­trúi Há­skóla Íslands, tók við starf­inu í sum­ar og fylg­ir því fyrsta hópn­um úr hlaði.

Að sögn Rakel­ar eru tíu ung­menni í fyrsta hópn­um og hófu þau öll nám í  fram­halds­skóla nú í ág­úst. „Stuðning­ur­inn margþætt­ur,“ seg­ir Rakel, „þau fá náms­leg­an stuðning frá mentor sem fylg­ir þeim eft­ir í fjög­ur ár en hver mentor tek­ur að sér einn nem­anda. Mentor­arn­ir eru nem­end­ur við Há­skóla Íslands og er um sjálf­boðaliðastarf að ræða.“

Eitt af því sem hóp­ur­inn ger­ir er að kynn­ast hús­næði HÍ og er mark­miðið með því að hann upp­lifi skól­ann sem sitt eðli­lega heima­svæði. mbl.is/​Sig­urður Bogi

Fram­halds­skóla­nem­arn­ir taka þátt í  heima­vinnu­hóp og þá koma þau í Há­skóla Íslands á tveggja vikna fresti og fá aðstoð við heima­námið hjá há­skóla­nem­end­um.

„Það er oft þannig að krakk­ar með inn­flytj­enda bak­grunn þurfa lengri tíma við heima­námið vegna ís­lensk­unn­ar og þurfa stund­um aðstoð sem þau fá kannski ekki heima. Eins fá þau fé­lags­leg­an stuðning , bæði frá men­tor­um sem og öðrum krökk­um sem taka þátt í Spretti.  Mentor­arn­ir hitta nem­end­ur sína einu sinni til tvisvar í mánuði auk heima­vinnu­hóps­ins. Gera eitt­hvað skemmti­legt og upp­byggj­andi sam­an. Stunda hreyf­ingu sam­an, njóta menn­ing­ar­viðburða og fara á kaffi­hús svo ein­hver dæmi séu tek­in,“ seg­ir Rakel en tek­ur fram að vegna Covid hafi haustið verið öðru­vísi að mörgu leyti hjá náms­mönn­um.

„Hlut­verk mentors er að vera já­kvæð fyr­ir­mynd – það er gam­an að stunda nám við há­skóla og þetta get­ur þú líka. Há­skól­inn er fyr­ir venju­legt fólk eins og mig og þig og nám er eitt­hvað sem við get­um öll ef við vilj­um,“ seg­ir Rakel en mentor­arn­ir tíu voru vald­ir úr hópi um­sækj­enda.

Finnst þetta verk­efni nauðsyn­legt

Meðal þeirra eru Derek Terell Allen sem er í meist­ara­námi í þýðing­ar­fræði við Há­skóla Íslands. Áður hafði hann lokið námi í ís­lensku sem annað mál við HÍ en hann flutti til Íslands fyr­ir nokkr­um árum frá Banda­ríkj­un­um.

Lenya Rún Taha Karim er á þriðja ári í lög­fræði við Há­skóla Íslands. For­eldr­ar henn­ar eru Kúr­d­ar en Lenya er fædd á Íslandi og hef­ur stundað nám hér á landi fyr­ir utan þrjú ár er hún bjó í Kúr­d­ist­an ásamt fjöl­skyldu sinni.

Haft var sam­band við Lenyu þegar unnið var að und­ir­bún­ingi verk­efn­is­ins og hún beðin um að koma með hug­mynd­ir varðandi verk­efnið. Um eitt og hálft ár er síðan þetta var og að sögn Lenyu var hún strax ákveðin í að fá að taka þátt sem sjálf­boðaliði þegar Sprett­ur færi af stað.

„Mér finnst þetta verk­efni nauðsyn­legt og ég vildi óska þess að ég hefði sjálf fengið stuðning sem þenn­an þrátt fyr­ir að ég sé ekki inn­flytj­andi. Því það vant­ar eitt­hvað upp á stuðningsnetið í skóla­kerf­inu hér á Íslandi. Það er um margt ólíkt því sem geng­ur og ger­ist í mörg­um lönd­um,“ seg­ir Lenya.

Derek seg­ir að eft­ir að hafa kynnt sér Sprett hafi hann ákveðið að taka þátt þar sem verk­efnið væri gott og þarft. Mennta­kerfi og menn­ing Íslands og Banda­ríkj­anna er ólík og úrræði eins og Sprett­ur er mjög mik­il­vægt fyr­ir fólk sem þekk­ir ekki ís­lenskra kerfið að fullu.

Þrá að tala við aðra krakka

Að sögn Dereks fer verk­efnið mjög vel af stað og krakk­arn­ir sem taki þátt séu ánægð. Þau fái fé­lags­skap og ein­hverja til að tala við sem er ekki sjálf­gefið. Þau eru mörg mikið ein og þrá að tala við aðra krakka. Pilt­ur­inn sem Derek aðstoðar er al­sæll með hafa kynnst svo mikið af flottu fólki í gegn­um verk­efnið en all­ur hóp­ur­inn hitt­ist reglu­lega í heima­nám­inu.

„Þetta er eig­in­lega nauðsyn­legt fyr­ir krakka eins og hann til að geta þró­ast og notið þess að vera hluti af stærri heild,“ seg­ir Derek.

Lenya seg­ir fé­lags­lega þátt­inn mik­il­væg­an og ekki síst núna miðað við hvernig hlut­irn­ir eru að þró­ast. „Ég fæ það líka á til­finn­ing­una að for­eldr­ar krakk­anna horfi mikið til mennt­unn­ar barna sinna og það er svo gott að finna það því það eru svo marg­ar bá­bilj­ur í gangi hvað varðar inn­flytj­end­ur og mennt­un,“ seg­ir Lenya.

Eitt af því sem hóp­ur­inn ger­ir er að kynn­ast hús­næði HÍ og er mark­miðið með því að hann upp­lifi skól­ann sem sitt eðli­lega heima­svæði. Lenya seg­ir að þetta sé mik­il­vægt. „Ég kláraði mennta­skóla á Íslandi en fyrstu önn­ina mína í skól­an­um þorði ég ekki einu sinni út á há­skóla­torg því ég þekkti ekk­ert til.“

Frétt af mbl.is

Löngu orðin hluti af Íslandi

Líkt og Derek bend­ir á þá eru mörg þess­ara ung­menna að tak­ast á við miklu meira en fé­lag­ar þeirra sem eru með ís­lensk­an bak­grunn. „Til að mynda að hugsa allt á tveim­ur og jafn­vel þrem­ur tungu­mál­um. Sá sem ég er að aðstoða er frá Póllandi og hann þarf að hugsa allt á ís­lensku og pólsku og oft ensku líka. Það er ekki bara tungu­málið held­ur einnig menn­ing­armun­ur sem hann upp­lif­ir. Hann er ánægður með menn­ing­una á Íslandi en hún er öðru­vísi en hann átti að venj­ast í Póllandi,“ seg­ir Derek.

Lenya seg­ir að það sé mikið und­ir hópn­um sem tek­ur þátt í Spretti hvernig dag­skrá­in er og hvort þau hitt­ist mikið fyr­ir utan skipu­lagða dag­skrá hóps­ins. Kór­ónu­veirufar­ald­ur­inn hafi held­ur ekki hjálpað til.

Kór­ónu­veir­an hef­ur haft gríðarleg áhrif á nám fólks út um all­an heim. AFP

Rakel seg­ir að það sé mjög gott að hafa nem­end­ur við há­skól­ann sem eru með inn­flytj­enda­bak­grunn með í mentora-hópn­um því þau þekkja mörg þeirra vanda­mála og erfiðleika sem þeirra skjól­stæðing­ar standi frammi fyr­ir. Mentor­arn­ir séu fjöl­breytt­ur hóp­ur nem­enda á aldr­in­um 20-25 ára, hóp­ur ungs fólks sem er reiðubúið til að leggja sitt af mörk­um til að aðstoða aðra við að tak­ast á við fram­halds- og há­skóla­nám.

Hvað er það sem ykk­ur finnst að mætti bet­ur fara í ís­lenska skóla­kerf­inu?

Lenya seg­ir að eitt af því sem mætti gera bet­ur í ís­lensku mennta­kerfi er að bæta kennslu í fræðileg­um skrif­um. „Ég er með mjög góða ís­lenskukunn­áttu en það vant­ar alltaf eitt­hvað upp á þar sem þetta er ekki tungu­málið sem ég tala heima. Gefið okk­ur smá séns og kennið okk­ur hvernig við eig­um að standa að fræðileg­um skrif­um og skrifa góðar rit­gerðir á ís­lensku með góðri heim­ilda­skrá. Það er erfitt að ná tök­um á þessu sjálf­ur og ekki síst þegar þú get­ur ekki leitað eft­ir aðstoð heima hjá þér. Þetta má bæta í mennta­kerf­inu og hef­ur góð áhrif fyr­ir alla, ekki bara þá sem eru inn­flytj­end­ur.“

Derek seg­ir að það megi taka meira til­lit til þeirra sem eru af er­lend­um upp­runa, þeirra menn­ingu og auka víðsýni meðal fólks. „Að kenn­ar­ar og skóla­stjórn­end­ur hafi þetta í huga þó svo að ekki sé hægt að miða við hvern og einn. En að skilja að skiln­ing­ur á hegðun og fram­komu get­ur verið ólík­ur hvaðan þú kem­ur. Að auðvelda krökk­um að verða hluti af hópn­um. Eiga erfitt með að kom­ast inn í ís­lenska hóp­inn.“

Lenya seg­ir að ís­lenskt sam­fé­lag sé að breyt­ast og það sjá­ist allsstaðar. „Því er mik­il­vægt að gera breyt­ing­ar á mennta­kerf­inu á þann hátt að það end­ur­spegli sam­fé­lagið sem við búum í.“

Frétt af mbl.is

Sveigj­an­leiki hef­ur kosti og galla

Rakel seg­ir að það sé alltaf hætta á að þessi hóp­ur verði útund­an. Þau skilji kannski ekki náms­efnið og þori ekki að biðja um hjálp.

„Það kem­ur inn á all­ar náms­grein­ar að skilja ís­lensku og þú vilt ekki vera sá eini sem ert að spyrja enda­lausra spurn­inga,“ seg­ir Derek.  Vilt ekki skera þig úr hópn­um held­ur viltu vera einn af hópn­um. „Þau eru kannski góðir náms­menn en tungu­málið og hversu erfitt það er að kom­ast inn í hóp­inn reyn­ir veru­lega á þau,“ bæt­ir hann við. 

Eitt af því sem hóp­ur­inn ger­ir er að taka þátt í mál­stof­um í há­skól­an­um þar sem þau læra um há­skól­ann, menn­ing­ar­næmi, sjálfs­efl­ingu og náms­ráðgjöf seg­ir Rakel sem kenn­ir í þess­um mál­stof­um.

„Við hitt­umst í há­skól­an­um og tök­um þátt í viðburðum inn­an hans. Þau læra að rata um há­skóla­svæðið og mark­miðið er að krakk­arn­ir læri meiri um sjálfa sig og há­skóla­nám. Að þau verði til­bú­in fyr­ir há­skóla­nám og það sé staður fyr­ir þau. Að þeim líði vel í há­skóla og finni að þau eigi heima þar. Eitt­hvað sem get­ur verið sjálfsagt fyr­ir marga aðra en kannski ekki fyr­ir þenn­an hóp. Þeirra full­orðnu fyr­ir­mynd­ir hafa ekki verið í há­skóla og eru annað hvort með enga mennt­un eða iðnmennt­un. Flest­ir for­eldr­ar eru í lág­launa­störf­um og mörg þeirra vinna mjög langa vinnu­daga og hafa því oft litla mögu­leika á að aðstoða börn sín við námið. Ekki síst þegar þau eru kom­in í fram­halds­skóla,“ seg­ir Rakel. 

Aðeins dropi í hafið en fer von­andi stækk­andi

Eins og áður sagði eru tíu nem­end­ur í hópn­um sem fór af stað í haust og næsta haust bæt­ast tíu við og koll af kolli. Þannig að þau verða mest 40 sem taka þátt í Spretti á sama tíma.

„Þetta er lít­ill hóp­ur og miðað við hversu stór hóp­ur inn­flytj­enda er af sam­fé­lag­inu er þetta bara dropi í hafið. Við erum að vona að verk­efnið veki at­hygli og fólk úti í sam­fé­lag­inu sjái hverju það skil­ar. Að það muni ekki bara hafa já­kvæð áhrif á þenn­an hóp, það er þátt­tak­end­ur, held­ur von­andi hvetj­ur verk­efnið fleiri til þess að vilja taka þátt. Að starfs­fólk grunn- og fram­halds­skóla sjái hvað það geti haft já­kvæð áhrif fyr­ir áhuga­sama nem­end­ur að eiga kost á stuðningi sem þess­um,“ seg­ir Rakel en alls bár­ust 18 um­sókn­ir um þátt­töku í Spretti síðasta vor.

„Ég hugsa að um­sókn­irn­ar verði fleiri á næsta ári. Við erum þegar orðin sýni­legri og höf­um haft sam­band við náms­ráðgjafa í grunn­skóla til að benda þeim á Sprett fyr­ir áhuga­sama nem­end­ur af er­lend­um upp­runa,“ seg­ir Rakel. 

Rakel Ósk Reyn­is­dótt­ir, verk­efn­is­stjóri Spretts og fjöl­menn­ing­ar­full­trúi Há­skóla Íslands, seg­ir mik­il­vægt að ung­menn­un­um líði vel þegar þau komi í há­skól­ann og þau upp­lifi sig vel­kom­in. mbl.is/​Eggert Jó­hann­es­son

Hún bend­ir á að það sé stórt skerf að byrja í fram­halds­skóla og ung­menni af er­lend­um upp­runa í meiri hættu en aðrir á að hætta áður en námi lýk­ur. „Ég heyri það á þeim að þau eru mörg einmana og kom­ast ekki inn í ís­lenska hóp­inn. Ekki bæt­ir það stöðu þeirra að kennsla er nán­ast al­farið ra­f­ræn vegna Covid. Því mín til­finn­ing er sú að ra­f­ræn kennsla nái ekki að sinna and­legu og fé­lags­legu hlut­verki skól­ans. Þú kannski lær­ir náms­fög­in en ert ekki í tengsl­um fé­lags­lega. Á sama tíma eru þau í ákveðnu limbói – eru að fara á milli skóla­stiga og ættu að fara að eign­ast nýja vini en gera það ekki vegna Covid. Eru þess í stað bara heima í tölv­unni,“ seg­ir Rakel.

Nám á Covid-19 tím­um get­ur verið flókið. AFP

Þegar námið er allt í ra­f­rænu formi þá bitn­ar það mest á þeim sem þurfa mest á hjálp­inni að halda. Þau eru fæst með stuðning heima við námið og þar koma heima­vinnu­hóp­arn­ir sér vel því þá hitta þau aðra og spjalla auk þess sem þau fá aðstoð við námið seg­ir Rakel. Spurð út í sam­starf við aðra há­skóla seg­ir hún að svo sé ekki en það gæti verið lang­tíma­mark­mið verk­efn­is­ins. 

Sprett­ur er mik­il­væg­ur hluti af því að gera þenn­an hóp sýni­legri og styðja hann til náms. „Það er sam­fé­lags­legt vanda­mál að hlut­falls­lega færri ung­menni af er­lend­um upp­runa klára hér fram­halds­skóla. Okk­ur vant­ar fleiri lækna, hjúkr­un­ar­fræðinga, lög­fræðinga, leik­skóla­kenn­ara og kenn­ara með inn­flytj­enda­bak­grunn. Að sam­setn­ing sam­fé­lags­ins end­ur­spegl­ist í þess­um stétt­um og mörg­um öðrum. Ein helsta ástæðan fyr­ir því að við byrj­um Sprett strax á fyrsta ári í fram­halds­skóla er til að koma í veg fyr­ir að þau gef­ist upp. Því sam­fé­lagið þarf á þeim að halda,“ seg­ir Rakel en hér má lesa frek­ar um Sprett og hvernig hægt er að sækja um.

Frétt af mbl.is

„Ég er Reyk­vík­ing­ur og Íslend­ing­ur“