Ung­menni á Íslandi, og þar skipt­ir upp­runi ekki máli, hafa áhuga á að tengj­ast ung­menn­um af öðrum upp­runa vina­bönd­um. Aft­ur á móti er al­geng­ara að þau eigi vini af sama upp­runa. Ung­menni af er­lend­um upp­runa upp­lifa hins­veg­ar gjá á milli hópa og þau ná ekki þess­ari dýpri vináttu við ís­lenska sam­nem­end­ur sína sem er svo mik­il­væg held­ur telja þau sig þurfa að sam­lag­ast. Þetta er meðal þess sem doktors­rann­sókn­ir þeirra Anh-Dao Tran og Eyrún­ar Maríu Rún­ars­dótt­ur sýna fram á.

Þær eru báðar nýdok­tor­ar og aðjúnkt­ar við menntavís­inda­svið Há­skóla Íslands og kynntu niður­stöður doktors­rann­sókna sinna á Mennta­kviku menntavís­inda­svið Há­skóla Íslands ný­verið.

Fyr­ir­lest­ur þeirra bar heitið Ég á ekki enn Íslend­inga að vin­um. Reynsla ung­menna af er­lend­um upp­runa af vina­tengsl­um. Blaðamaður mbl.is hlýddi á fyr­ir­lest­ur þeirra og ræddi við þær um fé­lags­lega stöðu ung­menna af er­lend­um upp­runa í ís­lensku sam­fé­lagi. 

Vina­tengsl mik­il­væg og geta unnið gegn for­dóm­um

Anh-Dao seg­ir að í gagn­rýn­um fjöl­menn­ing­ar­fræðum sé áhersla lögð á rétt­indi minni­hluta­hópa og gagn­rýna sýn á sam­fé­lög og skóla­kerfi. Þar sé viður­kennd mis­mun­un og staðalí­mynd­ir sem eru til staðar í sam­fé­lög­um. Í gagn­rýn­um fjöl­menn­ing­ar­fræðum er lögð áhersla á að vera gagn­rýn­in á raun­veru­leika og taka þátt í að umbreyta öll­um birt­ing­ar­mynd­um for­dóma og mis­mun­un­ar, einkum í mennta­stofn­un­um.

Eða eins og Eyrún bend­ir á: „Vina­tengsl milli fólks af ólík­um upp­runa geta aukið sam­kennd og unnið gegn for­dóm­um.”

Eyrún seg­ir að ekki séu til marg­ar rann­sókn­ir á þessu sviði hér á landi en þær bendi til þess að ung­menni af er­lend­um upp­runa kjósi frek­ar að sækja stuðning til vina sem hafa sama upp­runa og að þeim geti þótt erfitt að eign­ast ís­lenska vini.

Upp­lifa frek­ar stríðni, einelti og úti­lok­un

Eyrún María Rún­ars­dótt­ir en nýdoktor og aðjúnkt við menntavís­inda­svið Há­skóla Íslands. Há­skóli Íslands/​Krist­inn Ingvars­son

„Þrátt fyr­ir að rann­sókn­irn­ar séu ekki marg­ar vit­um við samt að ung­menni af er­lend­um upp­runa upp­lifa frek­ar stríðni, einelti og úti­lok­un en krakk­ar af ís­lensk­um upp­runa. Þykir erfitt að eign­ast vini og þá sér­stak­lega ís­lenska vini. Þau eru lík­legri til að finn­ast bekkj­ar­fé­lag­ar óvin­sam­leg­ir og þar með hafi þau síður stuðning þeirra en ís­lensk ung­menni,” seg­ir Eyrún. 

Rann­sókn Eyrún­ar er meg­in­d­leg og gerð hjá ald­urs­hópn­um 14-16 ára en ung­menn­in hjá Anh-Dao voru eldri. Hún gerði eig­ind­lega rann­sókn í tveim­ur fram­halds­skól­um og ræddi þar við 13 nem­end­ur af víet­nömsk­um upp­runa á aldr­in­um 18-25 ára. Eins tók hún viðtöl við átta kenn­ara og fjóra stjórn­end­ur í skól­un­um tveim­ur. 

Anh-Dao seg­ir að viðmæl­end­ur henn­ar af víet­nömsk­um upp­runa hafi talað um að svo virt­ist sem ís­lensk­ir skóla­fé­lag­ar þeirra hafi lít­inn áhuga á að kynn­ast þeim og þeir séu ekki vina­leg­ir við fólk af er­lend­um upp­runa. Þegar þau tali um vini þá eru ís­lensk­ir krakk­ar ekki þar á meðal. Anh-Dao seg­ir að þetta hafi hún séð sjálf í heim­sókn­um í fram­halds­skól­ana og hópa­skipt­ing­in sé nán­ast áþreif­an­leg.

Eyrún seg­ir að þetta sé í sam­ræmi við henn­ar gögn en sam­kvæmt þeim upp­lifa ung­ling­ar af er­lend­um upp­runa að þau fái minni til­finn­inga­leg­an stuðning frá vin­um sín­um en ung­ling­ar af ís­lensk­um upp­runa. Þegar þau fái stuðning þá sé hann frá öðrum af er­lend­um upp­runa.

„Hér skipt­ir ekki máli hversu lengi þau hafi búið hér á landi, því þrátt fyr­ir langa bú­setu er gjá­in enn of djúp fyr­ir til­finn­inga­leg­an stuðning. Þegar ég spurði þau hvort þau höfðu áhuga á að breyta þessu sagði mik­ill meiri­hluti þeirra hafa áhuga á að eign­ast vini frá öðrum lönd­um en þau eru sjálf frá,“ seg­ir Eyrún þannig að vilj­ann skorti ekki. 

„Held­ur virðist sem það mynd­ist ein­hver vegg­ur,“ bæt­ir hún við en tek­ur fram að hóp­ur­inn sem hún hafi rætt við hafi verið blandaður, það er frá mörg­um lönd­um.

Náin vinátta skipt­ir svo miklu máli

Anh-Dao Tran er nýdoktor og aðjúnkt við menntavís­inda­svið Há­skóla Íslands. Há­skóli Íslands/​Krist­inn Ingvars­son

Anh-Dao seg­ir að þeir stjórn­end­ur og kenn­ar­ar sem hún ræddi við segi þetta eðli­legt þar sem krakk­arn­ir vilji tala sam­an á sínu tungu­máli.

„Það truflaði mig að starfs­fólki í skól­um fynd­ist þetta eðli­legt. Að nem­enda­hóp­ur­inn skipt­ist upp með þess­um hætti – nem­end­ur með ís­lensk­an bak­grunn og hinir. Það er ekki eðli­legt fyr­ir krakk­ana með er­lend­an upp­runa og auðveld­ar þeim ekki að læra ís­lenska tungu og kynn­ast ís­lenskri menn­ingu. Eða eins og við vís­um til í nafn­inu á fyr­ir­lestri okk­ar á Mennta­kviku. Þau upp­lifa sig enn ekki þar. Þau hafa ekki ennþá fengið að kynn­ast Íslend­ing­um sem er eitt­hvað sem þau von­ast til að ger­ist,“ seg­ir Anh-Dao.

„Náin vinátta skipt­ir svo miklu máli því það er þar sem þú færð raun­veru­leg­an stuðning og þá viður­kenn­ingu sem þú þarft til þess að geta blómstrað,“ seg­ir Eyrún.

Heyr­um þetta alls staðar

Anh-Dao seg­ir að það skorti á að tengja þessa krakka sam­an. „Krakk­ar af er­lend­um upp­runa eiga stund­um erfitt með að hafa frum­kvæði að því að kynn­ast og á meðan þau eru ekki boðin heim til annarra krakka verður aldrei þessi mik­il­væga nána teng­ing til sem þau svo sann­ar­lega þurfa á að halda. Það vant­ar upp á að þau séu boðin vel­kom­in,“ seg­ir Anh-Dao.

„Við heyr­um þetta alls staðar sem við kom­um,“ seg­ir Eyrún og vís­ar þar til rann­sókna sem eru unn­ar í skól­um. „Íslensk­ir krakk­ar tala líka um þetta og þau taka eft­ir þessu. Eiga ekki endi­lega lausn á þessu og eiga held­ur ekki auðvelt með að eiga við þetta ein,“ seg­ir Eyrún og seg­ir að það eigi held­ur ekki að vera á þeirra ábyrgð ein­vörðungu að tengja hópa sam­an.

Anh-Dao seg­ir að þrátt fyr­ir að talað sé um að ís­lensk­an sé lyk­ill­inn þá er það ekk­ert endi­lega ein­falt. „En svo sjá­um við líka að þó þau séu kom­in með ís­lensk­una þá geng­ur það held­ur ekki.“

Aðlög­un á að vera á báða bóga

Frí­stund­astarf og íþrótt­ir eru oft ákveðinn aðgöngumiði þegar kem­ur að vináttu og tengsl­um. mbl.is/​Arnþór Birk­is­son

Anh-Dao vís­ar í rann­sókn Nínu Magnús­dótt­ur en þar kem­ur fram að þrátt fyr­ir að þau kunni ís­lensku þá trygg­ir það ekki aðgang að ís­lensk­um vin­um.

Nína tók viðtöl við 17 stálpaða grunn­skóla­nema, 9 fram­halds­skóla­nema og fjóra kenn­ara. Niðurstaðan var að ís­lensk­an væri erfiður þrösk­uld­ur fyr­ir mjög marga inn­flytj­end­ur, að skól­ar og kenn­ar­ar legðu sig fram um að liðsinna inn­flytj­enda­börn­um eft­ir megni og að nem­end­ur sjálf­ir lýstu því sem stærsta þrösk­uld­in­um að eiga litla aðild að sam­fé­lagi ís­lenskra sam­nem­enda sinna, líkt og ráða má af heiti meist­ara­rit­gerðar Nínu: „All­ir vilja eign­ast ís­lensk­ar vin­ir.“ 

Sjá nán­ar hér

Einn viðmæl­enda Anh-Dao lýsti stöðu ung­menna af víet­nömsk­um upp­runa á Íslandi: „Við kom­um hingað, við verðum að sam­lag­ast því hvernig fólk lif­ir hér. Við get­um ekki haldið öllu víet­n­mönsku… hvernig við töl­um, klæðum okk­ur og höf­um hárið á okk­ur.”

„Til­lag­an er ekki að aðlag­ast held­ur sam­lag­ast að breyta sér í Íslend­inga. Ein­kenni fjöl­menn­ing­ar­sam­fé­lags er ekki þessi leið og þetta er ekki góð leið til að til­heyra fjöl­menn­ing­ar­sam­fé­lagi. Við verðum að hugsa um þetta og erum við fjöl­menn­ing­ar­sam­fé­lag?  Aðlög­un á ekki bara að vera í aðra átt­ina held­ur á báða bóga,“ seg­ir Anh-Dao og bæt­ir við: „Er það þetta sem við vilj­um? Að all­ir séu eins. Að úti­loka fjöl­breyti­leik­ann á sama tíma og sam­lög­un er ekki hluti af ríkj­andi stefnu á Íslandi.“

Breiður hóp­ur af ólík­um upp­runa

Eyrún seg­ir að allaf verði að hafa í huga að um breiðan hóp af ólík­um upp­runa er að ræða og alls ekki eigi að setja alla und­ir sama hatt. „Ein­stak­lings­mun­ur er alltaf hluti af þessu. Sum­ir krakk­ar sem eru mjög opn­ir og fé­lags­lynd­ir og eiga opna for­eldra eiga oft auðveld­ara með að kom­ast inn í hóp­inn. Eins eru íþrótt­ir og tóm­stund­astarf ákveðinn aðgöngumiði,“ seg­ir Eyrún.

Anh-Dao tek­ur und­ir þetta og að staða for­eldra og viðhorf þeirra hafi mikið að segja. „For­eldr­ar sem ekki eru með góða ís­lenskukunn­áttu eiga mjög erfitt með að hjálpa börn­um sín­um við námið. Ekki síst núna á Covid-tím­um þar sem mik­ill hluti náms við fram­halds- og há­skóla fer fram í fjar­kennslu. Eins er erfiðara fyr­ir þau að fá aðstoð frá kenn­ur­um. Sum þeirra geta leitað til eldri systkina sem hafa lokið námi en það á eðli­lega ekki við um alla.

For­eldr­arn­ir eru kannski held­ur ekki að ýta und­ir það það krakk­arn­ir taki þátt í til að mynda fót­bolt­a­starfi þar sem þau hafa ekki fé­lags­leg­an og menn­ing­ar­leg­an bak­grunn á því sviði. Að fara út um allt land að fylgj­ast með krökk­un­um keppa og verða hluti af hópi for­eldra á hliðarlín­unni,“ seg­ir Anh-Dao.

Að sögn Eyrún­ar van­met­um við oft þátt for­eldra barna af er­lend­um upp­runa og hversu erfitt það er fyr­ir þá að tvinna ólíka hluti sam­an þar sem þeir vinni oft miklu meira en al­mennt ger­ist í ís­lensku sam­fé­lagi og eru ekki með þetta tengslanet sem get­ur skipt sköp­um þegar kem­ur að íþrótta- og fé­lags­starfi.

„For­eldr­ar kynn­ast gjarn­an í gegn­um íþróttaiðkun barna sinna og hanga til dæm­is sam­an á hliðarlín­unni en þú ferð ekki til þess að standa einn og það er sama með börn­in – þau eru ekki að fara að taka þátt til að vera ein út í horni. For­eldr­arn­ir eru eins og krakk­arn­ir,“ seg­ir Eyrún. „Á sama tíma meg­um við ekki gleyma því að við erum að tala um börn og get­um ekki ætl­ast til þess að þau brúi bilið á milli hópa. Það er miklu frek­ar hlut­verk for­eldr­anna og annarra full­orðinna í um­hverf­inu. Að grípa inn og bjóða börn af er­lend­um upp­runa vel­kom­in.“

Eða eins og Anh-Dao seg­ir þá seg­ir ís­lensku­kunn­átt­an ekki allt þegar kem­ur að tengsl­um milli ung­menna. „Ef við töl­um um tungu­málið þá má á sama tíma spyrja sig að því hvers vegna börn af er­lend­um, en ólík­um, upp­runa geti verið sam­an. Ég spurði hvernig þau gætu talað sam­an og þau sögu það skipt­ir engu máli og hlógu. Þau nota ís­lensku, ensku og lík­ams­tján­ingu til að tala sam­an sín á milli.“

Heil­mik­il tæki­færi í frí­stund­a­starfi

Kenn­ar­ar í fram­halds­skól­um segja að það sé ekki í þeirra verka­hring að grípa inn þegar kem­ur að tengsl­um milli nem­enda og Eyrún tek­ur und­ir þetta. Auðveld­ast sé að grípa inn þegar þau eru lít­il og hlúa að þeim strax í leik­skóla en þá komi að þeim hópi sem líður senni­lega verst – þau sem koma hingað til lands seint. „Krakk­ar sem eru að koma hingað á ung­linga­stigi þegar stutt er í fram­halds­skól­ann er senni­lega sá hóp­ur sem eigi erfiðast upp­drátt­ar og eigi erfiðast með skól­ann,“ seg­ir Eyrún.

Eyrún seg­ir að heil­mik­il tæki­færi séu frí­stund­a­starfi til þess að bæta stöðu barna af er­lend­um upp­runa en þau geti ekki öll nýtt sér þá þjón­ustu sem þar er í boði. Ákveðin sókn­ar­færi þar en samt sé skól­inn í lyk­ilaðstöðu enda séu öll börn þar.

Anh-Dao seg­ir að kenn­ar­ar og stjórn­end­ur hvetji krakka af er­lend­um upp­runa til að taka þátt í fé­lags­starfi til að kynn­ast öðrum en mjög erfitt sé að fá þau til að mæta eft­ir skóla því mörg þeirra eru að vinna. Þau hjálpi líka mikið til heima hjá sér, til að mynda að gæta yngri systkina.

„Ég var með nem­anda af er­lend­um upp­runa í námi hjá mér í há­skól­an­um í fyrra sem ekki fékk að vera með í hópn­um. Þetta er því vanda­mál sem nær yfir öll skóla­stig,“ seg­ir Anh-Dao og sum­ir viðmæl­end­ur blaðamanns sem eru í há­skóla­námi taka und­ir þetta.

Íslensku nem­end­urn­ir vilja ekki vinna með þeim í hóp þar sem þau skrifi ekki nægj­an­lega vel á ís­lensku. Finnst of tíma­frekt að aðstoða þau og þetta geri þeim erfitt fyr­ir með að halda áfram í há­skóla­námi seg­ir Anh Dao og bæt­ir við að þegar við vinn­um sam­an verði til eitt­hvað ómet­an­legt þar sem all­ir leggi sitt af mörk­um og komi með ólíka sýn að verk­efn­inu. Þetta ger­ist jafn­vel í áföng­um sem kennd­ir eru á ensku að sögn viðmæl­enda mbl.is. 

Hver er ábyrgð skól­ans?

Á sama tíma og brott­fall er mikið meðal nem­enda af er­lend­um upp­runa í fram­halds­skól­um eru þau ekki bara að leita að mennt­un held­ur leita leiða til að kom­ast inn í sam­fé­lagið.

Í fyr­ir­lestr­in­um á Mennta­kviku vísaði Anh-Dao í um­mæli eins af nem­end­un­um sem hún ræddi við í sinni rann­sókn. Hann seg­ir að hann hafi farið í skóla til að skilja ís­lenskt sam­fé­lag en telji að hann geti það ekki vegna þess hve djúp gjá­in er á milli er­lendra nem­enda og inn­lendra. „Mér finnst eins og þau vilji ekk­ert með mig hafa. Þess vegna held ég mig bara frá þeim.”

Ég vil skilja. Ég vil skilja Íslend­inga. Ég vil skilja hvernig þeir lifa lífi sínu. Mig lang­ar til að verða hluti af sam­fé­lag­inu en ég skil ekki til hvers er ætl­ast af mér.”

Hópa­skipt­ing­in er stund­um nán­ast áþreif­an­leg. mbl.is/​Krist­inn Magnús­son

Þær Anh-Dao og Eyrún luku fyr­ir­lestri sín­um á Mennta­kviku með þess­um orðum:

Skóli ætti að vera góður staður til að læra á sam­fé­lagið og þá spyr maður sig áfram er eðli­legt að ung­ling­ar hópi sig sam­an eft­ir til­tekn­um hóp­um (upp­runa, kyn­hneigð, stétt, fötl­un) í skól­an­um?

Ef við erum ekki til­bú­in til að fall­ast á það þá er eðli­legt að spyrja sig hver sé ábyrgð skól­ans til að skapa sam­gang, að byggja brýr milli ein­stak­linga og hópa.