Skóla­sókn inn­flytj­enda í leik­skóla, fram­halds­skóla og há­skóla er að jafnaði lægri en skóla­sókn inn­lendra á Íslandi. Mest­ur er mun­ur­inn í fram­halds­skóla og há­skól­um. 13,7% allra leik­skóla­barna og 11,5% allra grunn­skóla­barna eru með annað móður­mál en ís­lensku sam­kvæmt upp­lýs­ing­um frá Hag­stofu Íslands. Mik­ill fjöldi tungu­mála er talaður meðal nem­enda í ís­lenska mennta­kerf­inu.

Hingað til hef­ur tungu­mála­stefna fjöl­breyttra fjöl­skyldna inn­flytj­enda og áhrif henn­ar á mennt­un verið lítið rann­sökuð hér á landi en Hanna Ragn­ars­dótt­ir, pró­fess­or í fjöl­menn­ing­ar­fræðum við menntavís­inda­svið Há­skóla Íslands, vinn­ur nú að slíkri rann­sókn. Að henn­ar sögn er rann­sókn­in til þriggja ára og hófst hún fyrr á þessu ári. Þrátt fyr­ir að vera ný­lega haf­in hef­ur hún leitt ým­is­legt for­vitni­legt í ljós.

Hanna hef­ur rann­sakað stöðu barna og full­orðinna af er­lend­um upp­runa í ís­lensku sam­fé­lagi og skól­um ásamt ýms­um þátt­um fjöl­menn­ing­ar­legs skóla­starfs und­an­farna ára­tugi.

Rann­sókn­in sem Hanna vinn­ur nú að er fjöl­til­vika-rann­sókn, þar sem gagna er aflað með viðtöl­um við for­eldra í fjöl­skyld­um inn­flytj­enda sem nota tvö eða fleiri tungu­mál í dag­legu lífi, svo og í viðtölum við kenn­ara og skóla­stjóra barna þeirra í leik- og grunn­skól­um og vett­vangs­at­hug­un­um í skól­un­um. Gagnaöflun hófst í sum­ar.  

Í er­indi sem Hanna flutti á Mennta­kviku menntavís­inda­sviðs Há­skóla Íslands ný­verið kynnti hún fyrstu niður­stöður úr viðtöl­um við þrjár fjöl­skyld­ur sem taka þátt í rann­sókn­inni, skóla­stjóra og kenn­ara í leik­skóla barn­anna.

Leggja mikla áherslu á tungu­málak­unn­áttu

Á heim­il­um fjöl­skyldn­anna þriggja eru töluð 1-3 tungu­mál, þau hafa búið mis­lengi á Íslandi eða frá tveim­ur upp í tólf ár. Fjöl­skyld­urn­ar eiga all­ar sam­merkt að hafa skýra og vel af­markaða tungu­mála­stefnu og leggja mikla áherslu á tungu­málak­unn­áttu. Samt á ólík­an hátt að sögn Hönnu.

Í sam­tali við mbl.is seg­ir Hanna að rann­sókn­inni sé meðal ann­ars ætlað að skoða áhrif tungu­mála­stefnu fjöl­skyldn­anna á mennt­un barn­anna.

„Ég er ný­lega byrjuð á rann­sókn­inni og þegar hef­ur komið ým­is­legt áhuga­vert fram. Það er mjög gagn­legt fyr­ir skóla og starfs­fólk þeirra að vera í sam­starfi við for­eldra og skilja hvað þeir eru að hugsa og hvernig þeir vinna með tungu­mál. Enn í dag eru þetta dá­lítið aðskild­ir heim­ar – heim­ili og skól­ar – og það þarf að reyna að brúa þetta bil. Það er hins­veg­ar meira en að segja það að breyta þessu,“ seg­ir Hanna.

Hanna styðst meðal ann­ars við rann­sókn­ir Jim Cumm­ins og Roma Chumak-Hor­batsch en þau telja að til þess að hægt sé að þróa náms­rými jafnaðar fyr­ir fjöltyngda nem­enda­hópa þurfi skól­ar að leggja áherslu á aðferðir sem byggja á reynslu og þekk­ingu nem­enda, meðal ann­ars í tungu­mál­um. Áhersla á eitt tungu­mál hafi nei­kvæðar af­leiðing­ar fyr­ir fjöltyngda nem­enda­hópa og leiði til þögg­un­ar fjöltyngdra nem­enda. Því þurfi að vinna mark­visst á grunni þeirra tungu­mála sem þau þekkja og kunna.

„Tungu­mála- og menn­ing­armiðaðir kennslu­hætt­ir eru mis­vel þróaðir í skól­um á Íslandi en áhugi er hjá leik­skólakenn­ur­un­um í rann­sókn­inni á að fá betri þjálf­un í slík­um kennslu­hátt­um og auka sam­starf við for­eldr­ana í því skyni að styðja bet­ur við fjöltyngi barn­anna

Að sögn Hönnu er fræðileg nálg­un um tungu­málastefnu fjöl­skyldna frek­ar nýtt rann­sókn­ar­svið en þar er skoðað hvaða tungu­mál eru töluð á heim­il­inu, hvernig þau eru notuð og hvernig er ákveðið hvaða tungu­mál eru notuð og við hvaða til­efni. Stund­um séu börn­in með í að ákveða hvernig og hvort tungu­mál er notað í sam­skipt­um inni á heim­il­inu.

„Hjá einni fjöl­skyldu sem ég ræddi við eru fjög­ur tungu­mál í dag­legri notk­un. For­eldr­arn­ir eru af sitt hvor­um upp­runa og síðan nota þau þriðja tungumálið sín á milli í sam­skipt­um. Fjórða tungu­málið er að lok­um sam­skipta­tungu­mál fjöl­skyld­unn­ar við nærsam­fé­lagið, þ.e. ís­lenska. Börn­in eru í raun með öll þessi tungu­mál í kring­um sig dags­dag­lega.

Þær fjöl­skyld­ur sem ég hef rætt við eru mjög ákveðnar í því hvernig hvert tungu­mál er notað og í hvaða sam­hengi. Þær eru með kennslu­tæki og gögn á hverju tungu­máli á heim­il­inu og hafa sum­ar ákveðinn tíma fyr­ir hvert tungu­mál. Þetta er mjög áhuga­vert en samt sem áður hafa for­eldr­arn­ir aldrei verið spurðir út í þetta áður,“ seg­ir Hanna.

„Á sama tíma er vitað að það er vax­andi fjöldi fjöl­skyldna á Íslandi með fleiri en eitt tungu­mál í notk­un á heim­il­inu. Það er ekki bara þeirra heima­mál og ís­lenska þar sem fjöl­skyld­urn­ar geta verið blandaðar,“ seg­ir Hanna. 

Eru með hlut­verk­in vel skil­greind

Leik­skól­inn sem er hluti af rann­sókn Hönnu hef­ur verið að þróa mjög skýra læsis­stefnu varðandi tví­tyngi og fjöltyngi. mbl.is/​Krist­inn Magnús­son

Í fyr­ir­lestr­in­um á Mennta­kviku vísaði Hanna í um­mæli móður sem tek­ur þátt í rann­sókn­inni um fjöltyngi dótt­ur henn­ar: „Ég held að hún muni seinna í líf­inu virki­lega njóta góðs af því al­mennt, hvert sem hún fer, skipt­ir ekki máli hvar hún mun búa. Og ég held að það hjálpi líka við þroska henn­ar og heil­a­starf­semi. Ekki bara varðandi tungu­mál, held­ur líka við rök­ræna hugs­un og stærðfræði. Ég held að það muni hjálpa henni mikið.“

Rann­sókn­in sýn­ir að for­eldr­ar skipu­leggja hlut­verk sitt og leikskól­ans. Þeir segi að það sé hlut­verk leikskól­ans að kenna ís­lensku svo börn­in geti átt sam­skipti við önn­ur börn og kenn­ara á leik­skól­an­um en það sé hlut­verk þeirra, for­eldr­anna, að kenna barn­inu ensku og móður­mál for­eldr­anna.  

„Þetta hlut­verk er vel skil­greint hjá for­eldr­um sem ég ræddi við. Þau segja að ein af ástæðunum fyr­ir því að þau vilji ekki kenna börn­um sín­um ís­lensku sé sú að þau ótt­ist að kenna þeim ein­hverja vit­leysu þar sem kunn­átta þeirra, það er for­eldr­anna, er kannski tak­mörkuð. For­eldr­arn­ir gæta þess aft­ur á móti að eiga bæk­ur á ís­lensku á heim­il­inu fyr­ir börn­in,“ seg­ir Hanna.

Hafa áhuga á menn­ing­armiðaðri kennslu

Leik­skól­inn sem er hluti af rann­sókn Hönnu hef­ur verið að þróa mjög skýra læsis­stefnu varðandi tví­tyngi og fjöltyngi. Starfs­menn hafa áhuga á að þróa virkt fjöltyngi barna og mik­ill áhugi er á að þróa menn­ing­armiða kennslu og að kenn­ar­ar fái viðeig­andi þjálf­un til þess. Kenn­ar­arn­ir og skóla­stjórn­end­ur vilja auka sam­starf við for­eldra til að styðja við þetta.

Stefn­an er í mót­un og ekki er búið að inn­leiða stefn­una að fullu held­ur aðeins að hluta. Til þess að stíga skrefið til fulls þarf mark­viss þjálf­un til lengri tíma litið að koma til þannig að kenn­ar­ar væru meðvitaðir og þjálfaðir í að vinna með nem­end­um með fjöl­breytta tungu­málak­unn­áttu. 

„Sam­starf er enn af skorn­um skammti við for­eldra og heim­ili en vilji að gera bet­ur hvað varðar fjöltyngi. Það þyrfti að auka sam­talið og eins mætti nýta bet­ur þekk­ingu for­eldra og nýta hana í leik­skóla­starf­inu. Skól­ar geta lært heil­mikið af því sem for­eldr­ar gera og öf­ugt,“ seg­ir Hanna.

„Mér finnst mjög áhuga­vert að sjá þetta. Það hef­ur ým­is­legt breyst á und­an­förn­um árum og varla hægt að finna þann skóla þar sem ekki eru nem­end­ur af er­lend­um upp­runa enda fjöl­menn­ing­ar­sam­fé­lag á Íslandi. Það þarf að gera ráð fyr­ir þess­um breyt­ing­um þegar kem­ur að mennt­un kenn­ara­nema og í vinnu með nem­end­um af er­lend­um upp­runa. Ekki bara horfa á það sem börn­in kunna ekki held­ur á það sem þau kunna. Því þrátt fyr­ir að kunna kannski ekki alla hluti á ís­lensku þá kunna þau heil­mikið annað. Það þarf hug­ar­fars­breyt­ingu, að hætta að ein­blína á það sem börn af er­lend­um upp­runa kunna ekki held­ur það sem þau geta og lyfta þeirri kunn­áttu upp,“ seg­ir Hanna.

Kennslu­hætt­ir henti fjöl­breytt­ari hóp­um

Skóli án aðgrein­ing­ar er verk­færi til þess að lag­færa fyr­ir­bæri sem er til staðar – skól­ann. mbl.is/​Hari

Fyrri rann­sókn­ir Hönnu sýna að þörf er á breytt­um kennslu­hátt­um á fleiri skóla­stig­um. Að kennslu­hætt­ir henti fjöl­breytt­um hóp­um. Eitt­hvað sem kenn­ar­ar mættu vera meira meðvitaðir um.

Rann­sókn­ir sýna að brott­fall er meira meðal ung­menna með er­lend­an bak­grunn en ís­lenskra nem­enda í fram­halds­skól­um lands­ins. „Töl­urn­ar segja okk­ur að það vant­ar átak í þess­um mál­um. Fáir nem­end­ur af er­lend­um upp­runa eru í há­skól­um lands­ins þar sem þau kom­ast mörg ekki í gegn­um fram­halds­skól­ann. Þetta er ábyrgðar­hlut­ur því við á Íslandi erum með mennta­stefnu sem seg­ir að skóli eigi að vera án aðgrein­ing­ar og fyr­ir alla, við höf­um lög­fest Barna­sátt­mála Sam­einuðu þjóðanna og við erum með lög og regl­ur sem segja að við eig­um að sinna öll­um börn­um og styðja þau til náms. 

Við erum að mörgu leyti á eft­ir hinum Norður­lönd­un­um og við ætt­um að geta lært af þeim. Heil­mik­il þekk­ing og rann­sókn­ir eru til hér á landi sem mætti nýta til að gera bet­ur. Hér vant­ar meiri sam­stöðu og átak yfir öll skóla­stig í að styðja alla nem­end­ur til náms,“ seg­ir Hanna.