„Þarna kem­ur skýrt fram að það hafi verkað til refsiþyng­ing­ar að mann­drápið hafi verið skipu­lagt, ofsa­fengið og framið af ein­beitt­um ásetn­ingi,“ seg­ir Mar­grét Valdi­mars­dótt­ir, dós­ent í lög­reglu­fræðum við Há­skól­ann á Ak­ur­eyri, um ný­fallna dóma Lands­rétt­ar í Rauðagerðismál­inu, þrjá 14 ára fang­els­is­dóma og einn til 20 ára.

Seg­ir Mar­grét al­mennu regl­una á Íslandi síðustu ár hafa verið 16 ára dóma fyr­ir mann­dráp. „Og í þess­um mál­um er oft eng­inn ásetn­ing­ur um að drepa endi­lega, held­ur er um að ræða al­var­lega lík­ams­árás sem end­ar með dauða fórn­ar­lambs­ins, þetta hafa al­mennt verið 16 ára mál,“ seg­ir dós­ent­inn.

Angj­el­in Sterkaj, fyr­ir miðju, hlaut í dag 20 ára dóm í Lands­rétti fyr­ir að ráða Arm­ando Beqirai af dög­um við Rauðagerði að kvöldi 13. fe­brú­ar í fyrra. mbl.is/​Krist­inn Magnús­son

Það brot sem Rauðagerðismálið snýst um sé hins veg­ar í eðli sínu ólíkt þeim mann­dráps­mál­um sem Íslend­ing­ar hafi hve oft­ast fylgst með frétt­um af. „Þarna er líka búið að snúa sýknu­dóm­um þess­ara þriggja sam­verka­manna sem fá 14 ár í Lands­rétti og þá er kom­inn skiplagður glæp­ur nokk­urra ein­stak­linga sem er alls staðar til refsiþyng­ing­ar,“ held­ur Mar­grét áfram.

Þung­ir dóm­ar í ís­lenskri rétt­ar­sögu

Í því ljósi seg­ir hún refsiþyng­ingu Angj­eli Sterkaj úr 16 árum í 20 skilj­an­lega. „Hún er al­veg í sam­ræmi við mat dóm­ara í Lands­rétti á að brotið hafi verið skipu­legt og af ásetn­ingi,“ seg­ir Mar­grét sem leit yfir eldri dóma í mann­dráps­mál­um á Íslandi eft­ir að hafa lesið dóm­inn sem féll í dag.

Rifjar hún þar upp Stóra­gerðismálið svo­kallaða árið 1990 þar sem tveir menn höfðu skipu­lagt rán á bens­ín­stöð sem kostaði starfs­mann þar lífið. „Ann­ar þeirra fékk 20 ár og hinn 18 ár, en í þeim dómi var líka verið að dæma fyr­ir fíkni­efna­smygl þannig að 20 árin voru hvort tveggja fyr­ir mann­drápið og fíkni­efna­smygl,“ seg­ir Mar­grét og bend­ir enn frem­ur á að Thom­as Möller Ol­sen, skip­verji á tog­ar­an­um Pol­ar Nanoq, hafi hlotið 19 ára dóm árið 2017.

„Í mín­um huga snýst þetta um hvort þetta séu af­leiðing­ar skipu­lagðrar brot­a­starf­semi sem við sjá­um í þessu mann­drápi og fjöldi vís­bend­inga hníg­ur í þá átt.“ Mbl.is/Í​ris Jó­hanns­dótt­ir

„Þar var líka verið að dæma fyr­ir fíkni­efna­brot auk mann­dráps svo fíkni­efn­in voru þar til refsiþyng­ing­ar. Rauðagerðismálið er hins veg­ar í eðli sínu ólíkt þess­um mál­um og öðrum mann­dráps­mál­um á Íslandi, þar sem þar er mun meiri skipu­lagn­ing á bak við brotið sem ætti að vera til refsiþyng­ing­ar og þess vegna kom mér það ekki á óvart að dóm­ur­inn [yfir Sterkaj] hafi verið þyngd­ur,“ seg­ir Mar­grét enn frem­ur.

Sömu gögn met­in á ný

Tel­ur hún tæp­lega koma á óvart að sýknu­dómi sam­verka­mann­anna þriggja í héraði hafi verið snúið í Lands­rétti. „Þarna eru sömu gögn og lögð voru fyr­ir héraðsdóm met­in á ný á æðra dóm­stigi og þarna þykir framb­urður þre­menn­ing­anna ótrú­verðugur. Bent er á að framb­urður þeirra hafi tekið mikl­um breyt­ing­um og eins er bent á að þeim hefði mátt vera það al­gjör­lega ljóst að langlík­leg­ast væri að Angj­eli [Sterkaj] ætlaði sér að bana Arm­ando [Beqirai] og þau hefðu tekið þátt í skipu­lagn­ing­unni og und­ir­bún­ingn­um. Þess vegna erum við að sjá þessa þrjá aðila hljóta 14 ára fang­els­is­dóm,“ seg­ir Mar­grét.

Hvaða skila­boð tel­ur Mar­grét, sem er doktor í af­brota­fræðum, að svo þung­ir fang­els­is­dóm­ar sendi út í ís­lenskt sam­fé­lag?

„Í mín­um huga snýst þetta um hvort þetta séu af­leiðing­ar skipu­lagðrar brot­a­starf­semi sem við sjá­um í þessu mann­drápi og fjöldi vís­bend­inga hníg­ur í þá átt. Þessi dóm­ur sem féll í dag er að senda þau skila­boð út í sam­fé­lagið að við líðum ekki svona – skipu­lagða brot­a­starf­semi sem er að enda í mann­dráps­mál­um, og við ætl­um að taka því mjög al­var­lega,“ svar­ar Mar­grét.

Varnaðaráhrif­in mest í mál­um af þessu tagi

Tel­ur hún dóm­ana í dag hafa þau varnaðaráhrif sem refsi­vörslu­kerf­inu er öðrum þræði ætlað að hafa út í sam­fé­lagið?

„Það er erfitt að segja til um það, en ef þung­ir dóm­ar hafa varnaðaráhrif í ein­hverj­um brota­flokk­um, og þegar við horf­um á mann­dráp sér­stak­lega, þá er það ein­mitt í mann­dráp­um af þessu tagi, þar sem ásetn­ing­ur er mjög skýr og ein­beitt­ur, sem þung­ir dóm­ar geta haft varnaðaráhrif,“ seg­ir Mar­grét.

Fimm dög­um eft­ir mann­drápið sátu sjö manns í gæslu­v­arðhaldi vegna máls­ins. mbl.is/​Krist­inn Magnús­son

Bend­ir hún í fram­hald­inu á að þung­ir dóm­ar í mann­dráps­mál­um þar sem brot eru fram­in í ölæði eða ein­hvers kon­ar ofsa­köst­um hafi eng­in varnaðaráhrif. „Mögu­leik­inn er ein­mitt í brot­um af þessu tagi [eins og Rauðagerðismál­inu] og ég held að það sé hluti af því að við sjá­um þessa þyng­ingu og við sjá­um þess­um sýknu­dóm­um snúið við.“

Hvernig skyldi Mar­grét þá meta þróun af­brota í ís­lensku sam­fé­lagi hin síðustu ár, frá alda­mót­um eða svo?

Hún bein­ir tal­inu að mann­dráp­um og öðrum al­var­legri af­brot­um. „Er ein­hver skýr upp­sveifla þarna, er tíðnina að aukast, er allt að versna?“ spyr hún. „Nei, við sjá­um að það er ekki al­veg þannig, en það sem við sjá­um er að það er meiri skipu­lagn­ing í brot­a­starf­semi hérna og það eru að mynd­ast ein­hverj­ir hóp­ar. Auðvitað hafa alltaf verið ein­hverj­ir glæpa­hóp­ar á Íslandi en sú þróun er að verða skýr­ari núna að það er orðið meira skipu­lag í þess­um brota­hóp­um,“ held­ur Mar­grét áfram.

Eng­in bein lína upp á við

Bend­ir hún á gögn lög­reglu máli sínu til stuðnings, einkum hvað varðar mann­dráp og al­var­leg­ar lík­ams­árás­ir. Þar séu sveifl­ur upp og niður en eng­in bein lína upp á við, eng­an veg­inn sé hægt að segja að allt sé að fara á versta veg á Íslandi.

„Ef við lít­um til dæm­is á þetta fíkni­efna­mál sem nú var verið að fella þunga dóma í [Salt­dreifara­málið svo­kallaða, tveir 10 ára og tveir 12 ára dóm­ar] þá var það um­fangs­meira en við höf­um séð á Íslandi áður. Og all­ar upp­lýs­ing­ar sem eru að koma frá lög­regl­unni, grein­ing­ar­deild rík­is­lög­reglu­stjóra, benda til að meira sé um skipu­lagða brot­a­starf­semi á Íslandi nú en áður. Þetta Rauðagerðismál er af­leiðing af því,“ seg­ir Mar­grét.

Mar­grét tel­ur ís­lenskt lög­reglulið vel í stakk búið til að tak­ast á við sín verk­efni, fyr­ir utan að lög­regla á Íslandi sé of fáliðuð miðað við fjölg­un lands­manna og straum ferðamanna. mbl.is

Tel­ur hún ís­lenska lög­reglu vel í stakk búna til að mæta því breytta um­hverfi sem nú er í sjón­máli?

„Ég held að al­mennt séð sé ís­lensk lög­regla vel í stakk búin til að bregðast við þess­ari þróun, en auðvitað hef­ur það verið al­veg skýrt í nokk­urn tíma að hún er allt of fáliðuð á öll­um víg­stöðvum. Lög­reglu­menn á Íslandi eru of fá­menn­ir miðað við fjölg­un íbúa lands­ins og líka fjölg­un ferðamanna, þótt lög­regla sé vel búin tækni­lega og vel þjálfuð, þetta hef­ur verið rætt oft,“ seg­ir Mar­grét Valdi­mars­dótt­ir, af­brota­fræðing­ur og dós­ent í lög­reglu­fræðum, að lok­um.