Stór­auk­in skjálfta­virkni í Hofs­jökli á und­an­förn­um árum minn­ir á þegar virkni í Eyja­fjalla­jökli upp­götvaðist á tí­unda ára­tugn­um. Þetta seg­ir Páll Ein­ars­son, pró­fess­or emer­it­us við jarðvís­inda­deild Há­skóla Íslands, í sam­tali við Morg­un­blaðið.

Virkn­in í jökl­in­um hef­ur tí­fald­ast á aðeins nokkr­um árum, eins og fram kom á mbl.is í gær, mánu­dag.

Ljóst þykir að meg­in­eld­stöðin, ein sú til­komu­mesta á land­inu, er að vakna til lífs­ins. Hvað það þýðir er þó alls óvíst, enda hef­ur ekki gosið þar frá land­námi og jafn­vel aðeins fimm sinn­um á síðustu tíu þúsund árum.

Frétt af mbl.is

Skjálfta­virkn­in hef­ur tí­fald­ast

Ekki vegna fleiri mæli­tækja

Virkn­in tók að aukast upp úr ár­inu 2020.

„Það er mjög greini­legt að það hef­ur orðið næst­um tvö­föld­un á ári í fjölda skjálfta, og skjálfta­virkn­inni eins og hún mæl­ist,“ seg­ir Páll. Spurður hvort þetta skýrist af því að fleiri mæli­tæki séu þar nú en áður svar­ar hann því neit­andi.

„Það skýrist ekki af því. Það er hægt að ganga úr skugga um það.“

Aðspurður seg­ir Páll mæl­ing­ar við Hofs­jök­ul ná allt til átt­unda ára­tug­ar­ins. Skjálfta­virkn­in nú víki frá öll­um þeim mæl­ing­um svo ekki verði um villst.

Horft frá Fljóts­hlíðinni til eld­goss­ins í Eyja­fjalla­jökli á þriðja degi þess árið 2010. mbl.is/​Golli

Hlaup und­an jökl­in­um

Hofs­jök­ull er um 1.800 metra hár og rís upp af miðhá­lend­inu, um 35 til 40 kíló­metr­ar að þver­máli. Nokk­ur stór­fljót má rekja til jök­uls­ins, þar á meðal Þjórsá, Hvítá, Blöndu og Héraðsvötn.

Fjallað er um eld­stöðina í bók­inni Nátt­úru­vá á Íslandi: Eld­gos og jarðskjálft­ar frá ár­inu 2013. Þar seg­ir að eðli jök­uls­ins hafi lengi dulist mönn­um, enda hafi eld­virkn­inn­ar ekki orðið vart í árþúsund­ir. Það hafi svo ekki verið fyrr en upp úr ár­inu 1970 sem vís­inda­menn áttuðu sig á því að und­ir ísn­um leynd­ist gríðar­mik­il gosa­skja.

„Þetta er virk eld­stöð en senni­lega með þeim allra löt­ustu af þeim eld­stöðvum sem eru virk­ar á Íslandi. Það eru eng­in stór gos þekkt úr þess­ari eld­stöð, en nokk­ur smá­hraun hafa runnið síðan á ís­öld,“ seg­ir Páll.

Vart hef­ur orðið við hlaup und­an jökl­in­um á síðustu árum, fyrst árið 2013, svo 2017 og loks aft­ur árið 2021. Í ág­úst á síðasta ári barst Veður­stofu síðan til­kynn­ing, frá land­vörðum í Kerl­ing­ar­fjöll­um, um sterk­an fnyk við Blágnípu­jök­ul sem skríður suðvest­ur úr meg­in­jökl­in­um. Skjálfti af stærðinni 3,0 hafði þá riðið þar yfir kvöldið áður og nokkr­ir smærri fylgt í kjöl­far hans.

Frétt af mbl.is

Vís­bend­ing­ar um gasmeng­un eft­ir skjálfta

Fyrstu vís­bend­ing­arn­ar

Páll minn­ist á að eitt þeirra ör­fáu gosa sem orðið hafa á síðustu tíu þúsund árum hafi komið upp við Blágnípu.

Spurður hvað þessi aukna skjálfta­virkni hafi í för með sér seg­ir hann að lítið sé hægt að segja til um það.

„Þetta eru fyrstu vís­bend­ing­ar um að það sé eitt­hvað um að vera í þess­ari eld­stöð sem ekki hef­ur verið lengi. Næsta skref í þessu er að ganga bet­ur úr skugga um hvað það gæti verið, en þetta bein­ir at­hygl­inni að eld­stöðinni,“ seg­ir Páll og bæt­ir við að þetta sé hin hefðbundna aðferðafræði sem not­ast er við gagn­vart eld­stöðvum lands­ins, þegar þær bæra á sér.

Íshell­ir í Hofs­jökli. Eðli jök­uls­ins og þess sem und­ir býr var lengi hulið mönn­um. Ljós­mynd/​Páll Gísla­son

Átján ár liðu

Páll seg­ir virkn­ina minna á Eyja­fjalla­jök­ul eins og áður sagði.

„Árin 1991 og 1992 komu skjálft­ar og greini­leg virkni í þeirri eld­stöð og síðan í kjöl­farið fylgdu inn­skot árið 1994 og árin 1999 og 2009. Í fjórða skiptið, árið 2010, kom gos.“

Þannig hafi liðið um átján ár frá því að fjölg­un­ar skjálfta varð vart og þangað til upp kom eld­ur. „Hugs­an­lega erum við að líta á eitt­hvert svo­leiðis ferli, sem gæti verið lengra.“

Eng­in mæli­tæki eru uppi við Hofs­jök­ul til að vís­inda­menn geti numið landris á svæðinu.

„Það yrði næsta skref í eft­ir­lit­inu, að byrja mæl­ing­ar á landrisi. Það er erfitt að mæla landris í eld­stöð sem er und­ir jökli,“ seg­ir Páll. Þó kunni að vera hægt að koma fyr­ir GPS-mæli­tækj­um á þeim jök­ulskerj­um sem skaga upp úr jökl­in­um, svo sem á barmi öskj­unn­ar.

Ætti að hvetja til mynd­un­ar kviku

Jök­ull­inn rýrnaði að rúm­máli um nær 25% frá ár­inu 1890 og fram til árs­ins 2019. Síðan þá hef­ur hann aðeins haldið áfram að rýrna.

Þessi rýrn­un jök­uls­ins síðustu ár, hún hlýt­ur að gera eld­stöðinni auðveld­ara að láta á sér bæra?

„Já, það er eitt sjón­ar­hornið á þetta. Þetta kann að vera at­hygl­is­verð til­raun í eld­virkni. Sam­kvæmt öll­um fræðum ætti minnk­andi farg á skorp­unni að hvetja til kviku­virkni og kviku­mynd­un­ar. Eld­stöðvar ættu að hress­ast við það,“ seg­ir Páll.

„Spurn­ing­in er bara hversu mikið það er, og það eru rann­sókn­ar­verk­efni í gangi núna sem miða að því að reyna að skilja þetta bet­ur.“

Frétt af mbl.is

Vetr­araf­koma Hofs­jök­uls með slak­asta móti

Hyl­ur mynd­ar­lega öskju

Pró­fess­or­inn tek­ur að lok­um fram að þau eld­gos sem þekkt eru í eld­stöðinni hafi að lík­ind­um verið mein­laus hraungos. „Það er vafa­samt jafn­vel að þess yrði vart í byggð, ef það verður ekki meira en það,“ seg­ir hann um mögu­leg­an jarðeld við jök­ul­inn.

„Hins veg­ar get­ur maður ekki horft fram­hjá því að þetta er meg­in­eld­stöð og hún á ör­ugg­lega til ýmis til­brigði við þetta. Það er jú mynd­ar­leg askja und­ir jökl­in­um,“ seg­ir Páll.

„Hún á ör­ugg­lega ýmsa takta til ef til þess kem­ur.“