Valdi­mar Þór Svavars­son ráðgjafi hjá Fyrsta skref­inu og um­sjón­ar­maður Meðvirknipodcasts­ins.is skrif­ar um titla, tekj­ur, tæki og tól, pen­inga, út­lit og allt það sem mann­eskj­an leit­ar í til að lina sárs­auk­ann yfr­ir því að vera með inn­byggða meðvitaða eða ómeðvitaða upp­lif­un að vera ekki nóg. 

Fyr­ir nokkr­um árum fóru að koma beiðnir til mín um að koma með hópefli fyr­ir fyr­ir­tæki og stofn­an­ir. Ég fann strax fyr­ir væg­um kvíða við til­hugs­un­ina. Það byggði ekki síst á því að þegar ég hef „lent“ í því að taka þátt í hópefli í gegn­um tíðina, þá hef ég oft­ar en ekki fengið mik­inn kjána­hroll og ýms­ar kvíðvæn­leg­ar hugs­an­ir hrann­ast upp; „Þetta er nú meira ruglið, til hvers að vera að fífl­ast svona? Er ekki hægt að vera með fræðslu eða eitt­hvað annað, frek­ar en að bjóða upp á ein­hvern bjána­leg­an leik sem eng­inn veit hvernig verður?“ Ég vildi frek­ar taka krefj­andi próf en að fara í svona skelfi­leg­ar aðstæður þar sem ég vissi ekk­ert hvað ætti að gera og það yrði mögu­lega hlegið að mér. Það sem ég átti eft­ir að kom­ast að var að bakvið þetta var djúp­stæðari blanda af stjórn­semi og óör­yggi en ég gerði mér grein fyr­ir.

Þegar talað er um sjálfs­virði þá er það fyr­ir­bæri sem bygg­ir á tveim­ur þátt­um, sjálfi og virði. Flest­ir eru fljót­ir til svara ef þeir eru spurðir; Hvað er sjálf? „Það er hver ég er“, segja flest­ir. En ef maður spyr; „Ok og hver ertu?“ þá finna marg­ir að þeir eiga í smá erfiðleik­um með að svara því ná­kvæm­lega.

Sjálfið er að stór­um hluta upp­lif­un, í raun­inni hluti af and­leg­um veru­leika okk­ar. Það er upp­lif­un okk­ar um það hver við erum. Sjálfs­virði er virði okk­ar byggt á því hver við telj­um okk­ur vera. Eft­ir ára­langa reynslu á eig­in skinni og í starfi sem ráðgjafi og meðferðaraðili, þá hef­ur ít­rekað komið í ljós að mjög marg­ir eiga ein­mitt erfitt með að skil­greina sig, að svara því ná­kvæm­lega hverj­ir þeir eru. Fyr­ir því eru ýms­ar ástæður og í mörg­um til­vik­um hef­ur fólk í raun aldrei staldrað við til að spyrja sig al­menni­lega, hver er ég? Jafn­vel þegar það er gert þá er upp­lif­un­in svo­lítið óreiðukennd og marg­ir grípa til þess að telja upp starfstitil, mennt­un eða eitt­hvað þess­hátt­ar sem hluta af sjálf­inu.

Það er eðli­legt þegar við erum ekki viss um hver við erum og höf­um jafn­vel ekki fengið góðan og gagn­leg­an stuðning til að þróa heil­brigt og sterkt sjálfs­virði. Ef það er skort­ur á því, ef sjálfs­virðið er lágt eða lítið, þá veld­ur það óþæg­ind­um og aug­ljós­lega áhrif­um á systkini sitt, sjálfs­traustið. Sjálfs­virði sem er lágt og óljóst leiðir af sér sjálfs­traust sem er lágt og óljóst. Í þeim til­vik­um sem sjálfs­virðið er lágt, þá leit­um við leiða til að hækka það en höf­um ekki lært að gera það með því að byggja á okk­ar eig­in virði.

Það sem við ger­um í staðinn er að leita í það sem við trú­um að öðrum þyki ein­hvers virði. Við lend­um í þess­um óstjórn­lega heimi sam­an­b­urðar þar sem nær­tæk­asta leiðin er að auka virði sitt byggt á ver­ald­leg­um hlut­um eða öðru sem þykir „flott“. Titl­ar, tekj­ur, tæki og tól, pen­ing­ar og auðvitað út­lit, eru meðal þess sem við leit­um til sem leiðir til að lina sárs­auk­ann yfir því að vera með inn­byggða meðvitaða eða ómeðvitaða upp­lif­un um að vera ekki nóg. Það þykir líka rosa­lega fínt að vera rosa­lega dug­leg­ur, af­kasta­mik­ill og að fram­kvæma öfga­full af­rek af ein­hverju tagi. Þarna eru mjög marg­ir að rembast við að „vera eitt­hvað“ byggt á ein­hverju utan við sinn innri raun­veru­leika og vona að það þyki flott í heimi sam­an­b­urðar­ins. Vesenið með þetta er að ytra virðið næg­ir aldrei, það vant­ar alltaf aðeins meira. Það sem næg­ir í dag, er ekki nóg á morg­un.

Það er alltaf ein­hver sem er með flott­ari maga­vöðva, nýrri bíl, fleiri „like“, fleiri fylgj­end­ur, af­rek­ar meira, fær flott­ari stöðu, græðir meiri pen­ing og svo fram­veg­is. Í sam­an­b­urðar­heim­in­um verðum við svo sjálfsmeðvituð og ótta­sleg­in við að aðrir dæmi okk­ur, sem gjald­fell­ir auðvitað sjálfs­virði okk­ar sem mátti ekki við því ef það var lágt fyr­ir. Þess vegna för­um við að vanda okk­ur svaka­lega við að passa inn í hug­mynd­irn­ar um það hvernig við eig­um öll að vera og reyna svo að sýna ein­hver spil á hendi í formi ytra virðis, svo við séum nú með í leikn­um. Þetta leiðir í raun af sér stjórn­semi, við erum að reyna að stjórna því hvað öðrum finnst um okk­ur.

Stjórn­sem­in er knú­in áfram af fyrr­nefndu óör­yggi og held­ur svo áfram að næra sjálfa sig. Það er nefni­lega svo erfitt að vera full­kom­inn og viðhalda ímynd­inni ver­andi mann­eskja, sem í eðli sínu er full­kom­lega ófull­kom­in, ger­ir mis­tök og hef­ur fullt af styrk­leik­um og veik­leik­um líka.

Þegar við erum með sjálfs­virði sem er veikt þá erum við álíka ótta­sleg­in við að klúðra eða verða að at­hlægi, eins og við erum við kóngu­lær og dauðann! Þess vegna erum við dauðhrædd við að taka þátt í hópefli, eða ein­hverju öðru sem mætti kalla að leika sér, því þar er veru­leg hætta á að klúðra ein­hverju og „gera sig að fífli“.

Þegar við erum börn þá vilj­um við ekk­ert frek­ar en að leika okk­ur og erum laus við áhyggj­ur af því hvað öðrum finnst um það hvað við ger­um. Okk­ur finnst við ekk­ert fífla­leg eða asna­leg þó við döns­um og syngj­um með bleyj­una á boss­an­um og hár­burst­ann í hend­inni. Við hlaup­um, skríkj­um, öskr­um og hlæj­um eins og okk­ur list­ir. Það ætti alla vega að vera þannig. Það er eðli okk­ar sem börn að vera hvat­vís; að gera eða segja það sem okk­ur dett­ur í hug, án þess að spá í hvað öðrum finnst um það.

Af ýms­um ástæðum töp­um við þess­um eig­in­leika í heimi stjórn­semi og sammeðvirkr­ar hegðunar þar sem all­ir eru upp­tekn­ir af því hvað öðrum finnst. Það á líka við um for­eldra barna, sem reyna að láta þau „haga sér“ svo þau verði for­eldr­un­um ekki til skamm­ar. Börn­in verða að þvinga niður þenn­an grunn­eig­in­leika sinn, að vera hvat­vís og leika sér, til þess að öðrum líði bet­ur í sam­an­b­urðar­heim­in­um. Þess vegna erum við sem full­orðið fólk kom­in með inni­lok­un­ar­kennd af því það er eðli okk­ar að leika okk­ur, en við þorum því ekki af fyrr­greind­um ástæðum. Lítið sam­fé­lag eins og Ísland ýtir svo enn meira und­ir þetta sam­fé­lags­lega mein sem meðvirkn­in er. Sum­ir hætta sér í að gera eitt­hvað „klikkað“ þegar þeir detta í það eða fara til út­landa þar sem eng­inn þekk­ir þá. Önnur leið er að fara í hlát­ur­jóga eða ein­hverj­ar aðrar aðstæður þar sem það er sam­fé­lags­leg sátt um að sleppa aðeins af sér beisl­inu. En flest­ir leika sér ekk­ert, eru alltaf að „passa sig“ og láta innra barnið líða fyr­ir það að fá aldrei að leika sér.

Það er klár­lega kom­inn tími til að losna úr spennitreyj­unni, gefa góðlát­leg­an skít í viðhorf annarra og leika okk­ur meira. Hvað get­ur þú gert skemmti­legt í dag? Viltu koma út að leika?

Ligg­ur þér eitt­hvað á hjarta? Þú get­ur sent Valdi­mar spurn­ingu HÉR.