„Það er nú bara þannig að þau hjá Jan­usi ákváðu sjálf að þau vildu frek­ar veita heil­brigðisþjón­ustu held­ur en at­vinnu­tengda starf­send­ur­hæf­ingu. Þar með eru þau að fær­ast frá okk­ur. Þau tóku þessa ákvörðun sjálf,“ seg­ir Vig­dís Jóns­dótt­ir, for­stjóri VIRK, í sam­tali við mbl.is.

Vís­ar hún þar til þess að samn­ings­lok milli úrræðanna um næstu mánaðamót hafi komið til vegna krafna for­svars­manna Janus­ar.

Þá seg­ir hún um­fjöll­un um lok­un Janus­ar hafa verið held­ur ein­hliða en þjón­ustuþegar, aðstand­end­ur þeirra og annað fag­fólk hafa lýst Jan­usi sem ein­stöku úrræði fyr­ir ungt fólk með taugaþrosk­arask­an­ir og lýst yfir mikl­um áhyggj­um af af­leiðing­um lok­un­ar úrræðis­ins og að ekk­ert sam­bæri­legt standi hópn­um til boða.

„Það eru ýmis sjón­ar­horn í þessu. Það er mik­ill vilji til að mæta þess­um hópi ann­arsstaðar í heil­brigðis­kerf­inu. Heil­brigðisráðuneytið reyndi t.d. að bjóða Jan­usi ákveðna yf­ir­töku, það hafa all­ir verið að leggja sig fram.“

Frétt af mbl.is

Sam­ræm­ist ekki stefnu­yf­ir­lýs­ingu rík­is­stjórn­ar

„Það eru til fleiri úrræði“

Vig­dís seg­ir rauða þráðinn í umræðu um málið hafa verið að talað sé um úrræði VIRK eins og það sé ekki fært um að veita ein­hverf­um ein­stak­ling­um þjón­ustu. Það sé langt frá því að vera raun­in.

„16% af þjón­ustuþegum Virk eru ein­hverf­ir, og við erum með 2.940 ein­stak­linga núna í þjón­ustu. Við höf­um mjög mikla reynslu af því að þjón­usta ein­hverft fólk og höf­um skiln­ing á þörf­um þessa hóps. Ég er með fag­hóp og sér­hæfða sál­fræðinga sem sjá um að þróa þjón­ust­una þannig að hún henti þess­um hópi,“ seg­ir hún.

VIRK hafi verið með samn­inga við níu starf­send­ur­hæf­ing­ar­stöðvar um allt land og Jan­us sé ein af þeim.

„Þannig að það er ekki eins og það sé eitt­hvað ofboðslega mikið að fara frá okk­ur. Við erum með fullt af öðrum aðilum sem veita líka mög góða og heild­stæða þjón­ustu. Dæmi um það á höfuðborg­ar­svæðinu eru Hringsjá og Starf­send­ur­hæf­ing Hafn­ar­fjarðar en svo erum við líka með stöðvar um allt land.“

Hvaðan tel­ur þú viðbrögð þjón­ustuþega, aðstand­enda og fag­fólks koma, ef það eru fleiri, jafn góðir mögu­leik­ar fyr­ir hóp­inn?

„Jan­us hef­ur verið með samn­ing við okk­ur en hef­ur líka verið að taka fleiri inn, ekki í gegn­um okk­ur. Þetta er auðvitað mjög viðkvæm­ur hóp­ur þannig að það er kannski ekk­ert skrítið að hann bregðist svona við. All­ar breyt­ing­ar geta verið erfiðar fyr­ir þenn­an hóp.

Það er þó ekki þannig að aðeins einn þjón­ustuaðili geti þjón­ustað þenn­an hóp. Það eru til fleiri úrræði. Við hjá VIRK mun­um leggja okk­ur fram við að gegna okk­ar hlut­verki í þessu og ég veit að heil­brigðisráðuneytið hef­ur líka mikið verið að vinna í þessu öllu sam­an.“

Boðin verði ein­stak­lings­bund­in þjón­usta

Fram hef­ur komið að meiri­hluti þeirra sem notið hafa þjón­ustu Janus­ar muni fá þjón­ustu á veg­um VIRK eft­ir lok­un úrræðis­ins þann 1. júní. Spurð hvernig haldið verði utan um hóp­inn í kjöl­far lok­un­ar Janus­ar seg­ir Vig­dís að hverj­um og ein­um verði boðin ein­stak­lings­bund­in þjón­usta.

Sum­ir fari inn á aðrar starf­send­ur­hæf­ing­ar­stöðvar sem VIRK er með samn­inga við, eins og Hringsjá og Starf­send­ur­hæf­ingu Hafn­ar­fjarðar og aðrir fari til ráðgjafa VIRK og fái ýmis önn­ur úrræði við hæfi.

„Það er all­ur gang­ur eft­ir stöðu hvers og eins og þetta er alltaf gert í sam­ráði við ein­stak­ling­ana. Það er búið að bjóða öll­um þeim sem hafa verið hjá Jan­usi í viðtal til okk­ar og mjög marg­ir hafa mætt en ein­hverj­ir eiga eft­ir að koma.“

Nú hef­ur rík áhersla verið lögð á að hjá Jan­usi er allt sem hóp­ur­inn þarf und­ir einu þaki, það sé mik­il­vægt vegna þess að flest­ir þjón­ustuþegar séu að koma úr al­gjörri ein­angr­un og van­virkni og hafi ekki getu til að koma sér á milli staða til að sækja þjón­ustu. Tel­urðu VIRK geta mætt þeirri þörf?

„Þeim ein­stak­ling­um sem þurfa meira ut­an­um­hald erum við gjarn­an að vísa inn í Hringsjá. Þar er dag­leg þjón­usta og þar koma marg­ir fagaðilar að mál­un­um. Það eina sem Hringsjá hef­ur ekki sem að Jan­us hef­ur haft er geðlækn­ir.“

Sam­starf við geðheilsu­teym­in

Jan­usi hef­ur verið lýst sem geðend­ur­hæf­ingu og VIRK sem at­vinnu­tengdri starf­send­ur­hæf­ingu. Tel­urðu VIRK geta veitt þá geðend­ur­hæf­ingu sem hóp­ur­inn kall­ar eft­ir?

„Við erum að bjóða upp á sál­fræðiþjón­ustu, iðjuþjálf­un, sjálfs­styrk­ingu, fé­lags­ráðgjöf og margt fleira fyr­ir fólk með heilsu­brest.

Við erum líka í sam­starfi við geðdeild­ir Land­spít­al­ans og geðheilsu­teym­in, upp á það að þau taki á móti þeim ein­stak­ling­um sem hafa kannski ekki getu í at­vinnu­tengda starf­send­ur­hæf­ingu og þurfa meiri heil­brigðisþjón­ustu. Geðdeild­ir Land­spít­al­ans munu bjóða ein­hverj­um ein­stak­ling­um upp á þjón­ustu, ef talið er að Virk sé ekki viðeig­andi úrræði fyr­ir þá. En það eru miklu færri ein­stak­ling­ar.“

Verður þá aukið sam­tal á milli úrræðanna, svo að ein­stak­ling­ar týn­ist ekki í kerf­inu?

„Já við vilj­um gjarn­an gera það. Taka stöðuna okk­ar á milli. Fólk get­ur líka al­veg verið í þjón­ustu hjá öðrum úrræðum og okk­ur á sama tíma. Þetta er allt svo­lítið á for­send­um ein­stak­ling­ana, fólk nýt­ur auðvitað per­sónu­vernd­ar og við ger­um ekk­ert nema í sam­tali við það.

Ég skil það al­veg að fólki finn­ist erfitt að fara frá Jan­usi. Ein­stak­ling­arn­ir voru kannski bún­ir að ná ein­hverju ör­yggi þar og breyt­ing­ar geta verið erfiðar, en við leggj­um okk­ur fram við að reyna að bjóða upp á þjón­ustu við hæfi út frá okk­ar hlut­verki.“

Frétt af mbl.is

Ólík­legt að und­ir­skrift­arlisti hafi áhrif

For­svars­menn Janus­ar hafi neitað að skrifa und­ir

Í svari Ölmu Möller heil­brigðisráðherra við fyr­ir­spurn Ingi­bjarg­ar Isak­sen, þing­manns Fram­sókn­ar­flokks­ins, um end­ur­hæf­ingu ungs fólks kem­ur fram að þríhliða til­rauna­samn­ing­ur milli VIRK Starf­send­ur­hæf­ing­ar­sjóðs, Sjúkra­trygg­inga Íslands (SÍ) og Janus­ar end­ur­hæf­ing­ar hafi verið gerður árið 2023 og að í kjöl­far þess að VIRK hafi óskað eft­ir því að nýta breyt­ing­ar­á­kvæði um fjölda plássa í samn­ingn­um hafi for­svars­menn Janus­ar neitað að skrifa und­ir fram­leng­ingu á breytt­um samn­ingi.

Sum­arið 2024 hafi þá orðið ljóst að VIRK myndi ekki end­ur­nýja samn­ing­inn af ýms­um ástæðum, en það hafi einnig verið mat sér­fræðinga ráðuneyt­is­ins og end­ur­hæf­ing­ar­ráðs að Jan­us end­ur­hæf­ing væri fyrst og fremst virkniúr­ræði og ekki nema að litl­um hluta heil­brigðisþjón­usta.

Kem­ur einnig fram að þjón­usta Janus­ar end­ur­hæf­ing­ar hafi verið samn­ings­bund­in VIRK frá ár­inu 2011 og heil­brigðisráðherra sé ekki heim­ilt að fela SÍ að semja um þjón­ustu sem fell­ur utan mál­efna­sviðs ráðherra, þ.m.t. starf­send­ur­hæf­ingu og fé­lagsþjón­ustu, en SÍ ann­ist samn­ings­gerð um veit­ingu heil­brigðisþjón­ustu og fé­lags- og hús­næðismálaráðuneytið ann­ist at­vinnu­tengda starf­send­ur­hæf­ingu og þjón­ustu við fatlað fólk með langvar­andi stuðningsþarf­ir.

Spurð hvernig hún hyggst tryggja að ungt fólk í viðkvæmri stöðu hafi áfram aðgang að sam­bæri­legri geðend­ur­hæf­ingu og þeirri sem veitt hef­ur verið af Jan­usi end­ur­hæf­ingu svaraði Alma að framund­an væri vinna við að móta heild­stæða stefnu í geðheil­brigðismál­um í sam­vinnu við fé­lags- og hús­næðismálaráðuneytið. Liður í því sé að setja á stofn þjón­ustu og þekk­ing­armiðstöð vegna taugaþrosk­arask­ana.

Heil­brigðisráðuneytið og VIRK hafi einnig hug á áfram­hald­andi sam­starfi. Öllum sem njóta þjón­ustu hjá Jan­usi hafi nú verið boðin önn­ur viðeig­andi þjón­usta í sam­ræmi við þjón­ustuþarf­ir hvers og eins.

Frétt af mbl.is

„Þetta snýst um unga fólkið okk­ar“

Frétt af mbl.is

Ingi­björg: „Tím­inn er að renna út“

Öllum hafi verið boðin viðeig­andi þjón­usta

Spurð hvort aðgerðir séu fyr­ir­hugaðar til að bregðast við stöðu þessa hóps svo að ekki verði rof á þjón­ustu við ein­stak­linga sem nú njóta end­ur­hæf­ing­ar svaraði Alma að for­svars­menn Janus­ar hafi óskað eft­ir því að starf­semi fé­lags­ins yrði komið fyr­ir hjá Heilsu­gæslu höfuðborg­ar­svæðis­ins, flutn­ing­ur til heil­brigðis­kerf­is­ins myndi gera þjón­ust­una skil­virk­ari og hag­kvæm­ari með betri nýt­ingu fjár­muna.

For­stjóri Heilsu­gæsl­unn­ar hafi ekki talið fag­leg rök fyr­ir því að færa starf­sem­ina í heild sinni yfir til stofn­un­ar­inn­ar en lagði til að hluti starf­sem­inn­ar sem teld­ist til heil­brigðisþjón­ustu myndi fær­ast yfir. Stjórn Janus­ar hafi afþakkað boðið og talið yf­ir­færsl­una fela í sér al­var­lega aft­ur­för inn­an geðend­ur­hæf­ing­ar og sagt ljóst að aðferðafræði Janus­ar henti ekki heilsu­gæsl­unni.

Frá því að ákvörðun um að end­ur­nýja ekki samn­ing­inn við Jan­us var tek­in haustið 2024 hafi for­svars­menn Janus­ar, með stuðningi ráðuneyt­is­ins, hafið viðræður við Land­spít­ala og Reykjalund um að taka yfir starf­semi Janus­ar. Það hafi ekki borið ár­ang­ur vegna margs kon­ar skil­yrða for­svars­manna Janus­ar, t.d. um óbreytta starf­semi, jafnt skipu­lag, stjórn­un og starfs­manna­hald og kjör starfs­manna. Þá hafi ekki komið til greina af hálfu for­svars­manna Janus­ar að sá sem tæki yfir þjón­ust­una nyti sam­legðaráhrifa með því að samþætta þjón­ust­una sinni starf­semi.

Seg­ir hún það hafa verið kröfu for­svars­manna Janus­ar að heil­brigðisráðuneytið/​SÍ myndi fjár­magna þau 75% samn­ings­ins sem VIRK hafði fjár­magnað áður í stað 25% fjár­magns frá SÍ vegna lækn­is­fræðilegr­ar end­ur­hæf­ing­ar. Sú krafa hafi verið byggð á ein­hliða mati Janus­ar um að end­ur­hæf­ing hjá Jan­usi væri ein­ung­is lækn­is­fræðileg og ekki starf­send­ur­hæf­ing, þar með ætti VIRK ekki að eiga aðkomu að samn­ingn­um.

Eft­ir að ljóst var að ekki tæk­ist að koma starf­semi Janus­ar yfir til annarra aðila hafi heil­brigðisráðuneytið í sam­starfi við VIRK, meðferðarein­ingu lynd­isrask­ana á Land­spít­ala og geðheilsu­teymi heilsu­gæsl­unn­ar unnið að því að tryggja fram­hald þjón­ustu við þjón­ustuþegar Janus­ar. Öllum ein­stak­ling­um hafi verið boðið viðtal við ráðgjafa hjá VIRK til að greina þjón­ustuþarf­ir og skipu­leggja næstu skref í end­ur­hæf­ing­unni í sam­vinnu.

Þessa vinnu seg­ir hún hafa gengið vel og nú hafi öll­um verið boðin önn­ur viðeig­andi þjón­usta.

„Því verður ekki rof á þjón­ustu við þá ein­stak­linga sem nú njóta end­ur­hæf­ing­ar hjá Jan­usi.“

Frétt af mbl.is

„Al­gjör­lega óljóst hvað bíður þessa unga fólks“

Frétt af mbl.is

Seg­ir af­stöðu ráðherra lýsa skiln­ings­leysi