„Starfsmaður fangelsisins keyrði mig á strætóstöðina og skildi mig eftir þar. Í fyrsta skipti í 20 ár var ég ekki undir eftirliti stjórnvalda.“
Þetta segir Bandaríkjamaðurinn William Leonard Pickard. Árið 2000 fékk þáverandi háskólakennarinn tvo lífstíðardóma í New York fyrir umfangsmikla framleiðslu á LSD en eftir að hafa afplánað í 20 ár í öryggisfangelsi í Arizona fékk hann samúðarnáðun árið 2020.
Það var svo fyrir örfáum mánuðum sem honum var úthlutað bandarísku vegabréfi á ný „og varð á ný frjáls maður“.
Pickard ræddi fangavistina og líf eftir afplánun á afmælisráðstefnu Afstöðu, félags fanga, sem haldin var nýlega.
„Allt í einu ertu versta manneskja í heimi og átt að vera þarna að eilífu, deyja þarna. Hvernig lifir maður það af?“ segir Pickard.
Ljósmynd/Andri Þeyr Andrason
„Hvernig lifir maður það af?“
Spurður hvernig maður lifir af í öryggisfangelsi þagnar Pickard um stund, dregur djúpt andann og lýsir aðstæðum í fangelsinu stuttlega, fangaverðir hafi til að mynda gengið um og reynt að hræða fangana daglega.
„Allt í einu ertu versta manneskja í heimi og átt að vera þarna að eilífu, deyja þarna. Hvernig lifir maður það af?
Sjálfur hugleiddi ég kvölds og morgna. Stundaði jóga til að reyna að ná smá slökun eftir spennu dagsins – öskrin, hurðir að skellast, háværir hátalarar, sprengingar í loftinu, mikið af stunguárásum.“
Segir hann einföldustu hluti hafa hjálpað og nefnir sérstaklega ástkæra vini og fjölskylduna sem eftir var.
„Maður tapar öllu þegar maður fer inn í svona langan tíma. Öllum eignum, heimilum, bílum og öllu, ástvinum yfir árin. Hægt og rólega fara andlit þeirra og tilfinningin að hafa þau nálægt sér, og ástin sjálf, að hverfa.
Maður gleymir hvernig heimurinn lítur út, hvernig tré líta út. Ég var í fangelsi þar sem aðeins var drulla. Engin blóm, ekkert gras, engin tré, engin vötn, engin fjöll – drulla. 10 metra háir veggir, sjö byssuturnar. Þannig að þetta var mjög erfitt umhverfi.“
„Eitthvað til að þykja vænt um“
„Menn sem haldið er innilokuðum í langan tíma verða eins og ljón í dýragarði, ganga bara fram og til baka, að reyna að muna hvernig frelsið var,“ segir Pickard.
Fljótlega fari að sjást svipur í augum þeirra, svipur sem gefi til kynna að þeir viti að þeir verði aldrei nokkurn tíma frjálsir á ný – „að þeir hafi misst það dýrmætasta sem til er“.
„Þá þarftu að finna eitthvað til að þykja vænt um. Þú finnur það ekki um leið en ef þú ert einangraður í lengri tíma fer hjartað að þrá eitthvað til að þykja vænt um, hugsa um, eitthvað lifandi. Engin fjölskylda, engin börn, örfáir vinir, hvað þykir manni vænt um?“
Segir hann mönnum þá fara að detta í hug að fanga litlar mýs. Með litlum pappabútum og blýanti búi þeir svo til hamstrahjól fyrir músina til að hlaupa í. Mennirnir safnist svo saman og horfi á músina hlaupa.
„Stórir, sterkir, fullorðnir menn horfa á músina hlaupa klukkutímunum saman, af því að hún er eitthvað sem þeim getur þótt vænt um.“
Pickard segir aðra menn hafa nýtt sér að fangelsið hafi verið staðsett í miðri eyðimörkinni í Arizona og veitt köngulær. „Risastórar, loðnar köngulær. Ekkert hættulegar. Menn veiddu þær og héldu á þeim.“
„Stórir, sterkir, fullorðnir menn horfa á músina hlaupa klukkutímunum saman, af því að hún er eitthvað sem þeim getur þótt vænt um.“
Ljósmynd/Andri Þeyr Andrason
„Mesta refsing sem hægt er að beita“
Pickard var meðal þeirra sem ekki gátu fangað mýs eða köngulær og leituðu heldur í litla mauraholu þar sem maurarnir komu út á kvöldin. Nokkrir menn stálu þá reglulega brauði úr matsalnum og smygluðu því fram hjá vörðunum sem leituðu á þeim eftir hvern einasta matmálstíma.
Fóru þeir með brauðið að mauraholunni, settu litla brauðmola á jörðina og fylgdust með maurunum vinna, í einn til tvo tíma. „Af því að það var eitthvað til að þykja vænt um“.
„Ég hafði ekkert til að þykja vænt um, nema minninguna af fjölskyldu,“ segir Pickard.
Þegar maður missir allt er ást fjölskyldu manns það eina sem er eftir og segir hann þá tengingu verða minni og minni með hverju árinu. Þá fari maður að gleyma andlitum þeirra og einn daginn verði minningin farin, þá sé ekkert eftir, „og það er myrkvasti tímapunkturinn“.
„Það erfiðasta í fangelsi eru ekki varðturnarnir, eða veggirnir, eða árásirnar, eða niðurlægingin, eða öskrin, heldur að finna ástina deyja. Það er mesta refsing sem hægt er að beita.“
„Engin vopn, engin grimmd, ekkert afl“
Pickard leggur áherslu á að fangelsi eigi að bæta menn, þau eigi „ekki að hleypa skrímslum aftur út í samfélagið heldur nýju fólki“.
Tekur hann Halden-fangelsið í Noregi sem dæmi, en Are Høidal, fyrsti forstöðumaður Halden-fangelsisins, flutti einnig erindi á ráðstefnunni.
„Það er besta dæmi um fangelsi sem ég hef séð,“ segir Pickard.
„Í mínum augum eru þau svakalega siðmenntuð. Tré, verðir og starfsfólk sem tala raunverulega við þig, engin vopn, engin grimmd, ekkert afl. Þeir leyfa hverjum og einum að halda í reisn sína og aðeins þannig getur fólk komið út laust við það tráma sem kom því inn til að byrja með.“
Í Bandaríkjunum geti verið erfitt að fjármagna slíka byggingu en hægt og rólega geti hlutir vonandi breyst.
Pickard með Tristan Elizabeth Gribbin frænku sinni sem býr á Íslandi og hélt einnig kynningu á ráðstefnunni, og Are Høidal frá norskum fangelsisyfirvöldum. Are var fyrsti forstöðumaður Halden fangelsisins í Noregi.
Ljósmynd/Stian Estenstad
„20-30 blaðsíður af lagalegum rökum, í hverri viku í 20 ár“
Í lok árs 2018 undirritaði Donald Trump Bandaríkjaforseti the first step act, alríkislög sem ætlað er að draga úr endurkomu í fangelsin, bæta skilyrði fangelsanna og veita föngum möguleikann á að losna fyrr.
Þessa löggjöf segir Pickard hafa leitt til þess að hann hafi losnað árið 2020. Lögin hafi gert föngum kleift að skrifa beiðni til dómarans sem dæmdi þá í fangelsi og óska eftir að losna fyrr – byggt á endurhæfingu eða góðri hegðun.
Þetta hefði hann gert og segir hann beiðnina hafa verið þá tæplega þúsundustu sem hann hefði skrifað. Segist hann hafa kynnt sér lögin og skrifað beiðni í hverri viku, „20-30 blaðsíður af lagalegum rökum, í hverri viku í 20 ár“.
Það tók beiðnina tvö ár að fara í gegnum kerfið og var henni neitað af flestum stofnunum og ráðamönnum, þangað til hún komst á borð hjá nýjum dómara, sem Pickard hafði aldrei hitt.
„Fyrir Guðs nánd, þennan morguninn, sleppti hann mér. Það var merkilegur dagur, að fá þessar fréttir,“ segir hann, fimm árum seinna, enn hissa á að dómari sem hann hefði aldrei hitt hefði haft trú á sér.
„Allt í einu var þögn, ég var frjáls“
Pickard segir aldeilis nóg hafa gerst í samfélaginu á þeim 20 árum sem hann afplánaði. Fyrsti dagurinn hefði því verið skrautlegur en skemmtilegur.
Það var á mánudagsmorgni sem lamið var á hurðina að klefanum hans. Var hann fluttur inn á skrifstofu og honum sagt að dómari hefði skrifað undir beiðni hans og að fangelsið hefði þrjár klukkustundir til að koma honum út.
„Þetta er eftir 20 ár í þessu rými. Þannig að ég var með 500 kíló af lagalegum skjölum og þeir pökkuðu þessu öllu saman og létu mig hafa buxur, stuttermabol og 200 dali. Áður en ég vissi af var ég kominn inn í bíl, að keyra út í heiminn í fyrsta skipti í 20 ár – sem var ólýsanleg tilfinning.
Starfsmaður fangelsisins keyrði mig á strætóstöðina og skildi mig eftir þar, í fyrsta skipti í 20 ár var ég ekki undir eftirliti stjórnvalda. Í 20 ár var alltaf einhver nálægt mér og alltaf læti. Allt í einu var þögn, ég var frjáls, og stóð þarna, einn. Hvað nú?
Þarna var runni, með blómi, fallegu eyðimerkurblómi, og ég varði tíma með blóminu í um 20 mínútur. Horfði á það, þefaði af því, snerti það, það var fíngert og lifandi, í eyðimörkinni,“ segir hann hugsi.
„Ég vissi ekki hvar takkinn væri“
Árið 2000 voru símaklefar í notkun, sem sett var klink í til að hringja úr, en þeir voru allir horfnir þegar Pickard kom út 20 árum seinna. Hann hafði séð farsíma í sjónvarpinu í fangelsinu og vissi því hvernig þeir litu út, en hafði aldrei séð þá í eigin persónu.
„En ég varð að hringja í fjölskyldu mína til að segja þeim að ég væri frjáls. Ég sá ungan mann, með gullkeðjur, algjöran töffara, tala í símann og varð að fara upp að honum. Maður lærir að vera mjög kurteis í fangelsi af því að ef þú ert það ekki geturðu verið drepinn.
Þannig að ég stóð fyrir framan hann og sagði: Afsakið herra, ég var að koma úr fangelsi og þarf að hringja í fjölskylduna mína, gæti ég borgað þér fyrir að fá að hringja hjá þér?“
Maðurinn hafi horft á hann heldur skringilega, sagt honum að „gleyma peningunum“ og rétt honum iphone.
„Ég vissi ekki hvar takkinn væri. Eftir nokkrar mínútur horfði hann á mig og ég sagði bara: Veistu það, ég hef verið í burtu í mjög langan tíma, gætir þú hringt?
Þannig að hann aðstoðaði mig.“
Árið 2000 voru símaklefar í notkun, sem sett var klink í til að hringja úr, en þeir voru allir horfnir þegar Pickard kom út 20 árum seinna. Hann hafði séð farsíma í sjónvarpinu í fangelsinu og vissi því hvernig þeir litu út, en hafði aldrei séð þá í eigin persónu.
Ljósmynd/Andri Þeyr Andrason
„Þannig að þetta fór allt ágætlega“
Fjölskylda Pickard kom og hitti hann á strætóstöðinni og voru þá 20 ár liðin síðan hann sá nokkurt þeirra.
„Síðast þegar ég sá son minn var hann nýfæddur og ég hélt á honum í ungbarnateppi í fanginu. Svo gekk hann upp að mér á strætóstöðinni – 1,98 á hæð og massaður. Það er mjög skrítið að segja: Ég elska þig sonur, og teygja mig upp til að faðma hann, en ég gerði það,“ segir hann hlýlega.
Þennan sama dag hélt sonur hans aftur í háskólann þar sem hann var að læra taugavísindi og er hann nýútskrifaður í dag.
„Við erum mjög nánir núna og skemmtum okkur vel saman. Förum í fjallgöngur og á skíði og allt það sem feðgar eiga að gera. Þó að furðulegt sé er hann stoltur af mér og elskar mig. Ég gæti ekki beðið um betri dreng. Þannig að þetta fór allt ágætlega,“ segir Pickard brosandi.
„Fyrir mig er það ást fjölskyldu manns“
Að lokum leggur Pickard áherslu á að foreldrar í fangelsi verði að átta sig á því að það eru ekki aðeins þau sem eiga erfitt með fangelsisvistina, „það eru börnin sem þjást“.
Segir hann frá því að hafa mikið hugsað til dætra sinna sem báðar voru litlar þegar hann fór inn.
„Sama hvaða sársauka ég var að finna hvern dag hugsaði ég til þeirra. Einar í litlu rúmunum sínum, hafa aldrei þekkt pabba sinn eða séð hann og öll hin börnin eiga pabba. En pabbi þinn er versta manneskja í heimi og þú getur ekki talað við neinn um það. Ég hugsaði hvað það hlýtur að þýða fyrir barn, að bera þá byrði,“ segir hann hugsi.
Bætir hann þá við að ef maður læri eitthvað í fangelsi sé það hvað skipti mestu máli í lífinu, hvað sé dýrmætast.
„Fyrir mig er það ást fjölskyldu manns. Umhyggja lítilla, dýrmætra, viðkvæmra barna og ást eiginkonu manns.“
Setja bókamerki
/frimg/1/46/76/1467631.jpg)
