Stöðnun iðnaðar­ins hef­ur víðtæk áhrif á ís­lenskt hag­kerfi. Iðnaður stend­ur und­ir um fjórðungi lands­fram­leiðslu og verðmæta­sköp­un hans nam um 900 millj­örðum króna árið 2024. Um 52 þúsund manns starfa í iðnaði, sem jafn­gild­ir því að nær einn af hverj­um fjór­um á vinnu­markaði starfar inn­an grein­ar­inn­ar.

Slaki í hag­kerf­inu og versn­andi lífs­kjör

Sam­drátt­ur og hæg­ur vöxt­ur mæl­ist nú víða í hag­kerf­inu. Hag­vöxt­ur nam aðeins 0,5% árið 2024 og hag­töl­ur benda til þess að hann hafi einnig verið hverf­andi á fyrstu mánuðum þessa árs. Slaki er að mynd­ast í hag­kerf­inu og at­vinnu­leysi fer vax­andi, en það mæl­ist nú 3,9%. Lands­fram­leiðsla á mann – mæli­kv­arði á þróun efna­hags­legra lífs­gæða – minnkaði um 1,5% á síðasta ári, í fyrsta sinn frá ár­inu 2020. Lík­ur eru á að þessi þróun haldi áfram á ár­inu 2025.

Þetta ger­ist þrátt fyr­ir mik­inn vilja og drif­kraft fólks og fyr­ir­tækja um allt land til að byggja upp at­vinnu­líf og skapa verðmæti. Það eru ekki tæki­fær­in sem skort­ir, held­ur skil­yrðin til að nýta þau.

Erfið ytri og innri skil­yrði þjóðarbús­ins hefta vöxt. Það hef­ur sitt að segja að efna­hags­horf­ur í helstu viðskipta­lönd­un­um hafa versnað eft­ir að breytt stefna nýrr­ar rík­is­stjórn­ar í Banda­ríkj­un­um veld­ur áhyggj­um af víðtæku alþjóðlegu tolla­stríði. Hitt veg­ur þó þyngra að hér á landi eru fyr­ir hendi heima­til­bún­ar hindr­an­ir á vöxt.

Fram­boðshlið hag­kerf­is­ins hef­ur ekki fylgt eft­ir þörf­um at­vinnu­lífs­ins á síðustu árum. Fram­leiðni hef­ur ekki auk­ist nægi­lega til að styðja við vöxt án verðbólgu og annarra merkja ójafn­væg­is. Skort­ur hef­ur verið á hús­næði, lóðum, raf­orku, öfl­ug­um flutn­ings- og fjar­skiptainnviðum – þátt­um sem eru for­senda vaxt­ar fyr­ir­tækja og verðmæta­sköp­un­ar.

Þessu til viðbót­ar vant­ar hæft starfs­fólk með rétta mennt­un og hæfni. Álög­ur í formi skatta og gjalda hafa verið of þung­ar, reglu­verk flókið og eft­ir­lit óskil­virkt. Þannig mætti, því miður, áfram telja.

Kostnaðarsamt aðhald í pen­inga­mál­um

Ójafn­vægi í hag­kerf­inu hef­ur leitt til þrálátr­ar verðbólgu, sem Seðlabank­inn hef­ur reynt að hemja með háum stýri­vöxt­um. Verðbólg­an hef­ur vissu­lega hjaðnað frá því hún náði há­marki, ríf­lega 10%, í byrj­un árs 2023, en vext­ir eru enn háir og hafa um­tals­verð áhrif á þrótt efna­hags­lífs­ins.

Háir raun­stýri­vext­ir hafa kæf­andi áhrif á fjár­fest­ing­ar, neyslu og ný­sköp­un. Í stað þess að pen­inga­stefn­unni sé beitt til að örva hag­kerfið – sem væri fylli­lega nauðsyn­legt við nú­ver­andi aðstæður – er henni nú beitt til að draga úr vexti með þung­um vaxta­álög­um fyr­ir heim­ili og fyr­ir­tæki. Aðgerðir Seðlabank­ans til að ná niður verðbólg­unni eru því kostnaðarsam­ar fyr­ir lands­menn.

Sam­keppn­is­hæfni at­vinnu­lífs­ins er horn­steinn efna­hags­legra lífs­gæða. Allt sem held­ur aft­ur af fram­leiðni og skap­ar ójafn­vægi dreg­ur úr getu ís­lenskra fyr­ir­tækja til að keppa á alþjóðleg­um mörkuðum. Mik­il­vægt er því að huga vel að því hvernig hægt sé að auka sam­keppn­is­hæfn­ina með mark­viss­um um­bót­um.

Lyk­il­atriði eru: fjár­fest­ing í innviðum, öfl­ug ný­sköp­un, mennt­un og mannauður, sjálf­bær ork­u­nýt­ing og hag­kvæmt og skil­virkt starfs­um­hverfi. Þetta eru allt þætt­ir sem við ráðum yfir – og þar ligg­ur von­in. Það þarf skýra sýn, sterka stefnu og sam­stillt átak stjórn­valda og at­vinnu­lífs­ins. Ef sam­keppn­is­hæfni ís­lensks at­vinnu­lífs verður tryggð mun ís­lenskt efna­hags­líf blómstra á ný – öll­um lands­mönn­um til hags­bóta.

Pist­ill­inn birt­ist fyrst í ViðskiptaMogg­an­um sem kom út sl. miðviku­dag.