Fang­ar eiga að njóta allra mann­rétt­inda til jafns við aðra. Mála­flokk­ur fanga heyr­ir ekki aðeins und­ir dóms­málaráðuneytið held­ur þurfa fleiri ráðuneyti og stofn­an­ir að koma þar að.

Þetta er meðal þess sem Erla Krist­ín Árna­dótt­ir, staðgeng­ill for­stjóra fang­els­is­mála­stofn­un­ar, seg­ir í sam­tali við mbl.is.

„Það eru eng­in mann­rétt­indi sem falla úr gildi við afplán­un. Það er ekki langt síðan ákveðinn mennta­málaráðherra sagði: „Já, ég fattaði ekki að fang­ar geta líka verið nem­end­ur“,“ seg­ir Erla Krist­ín.

„Eng­inn sér­stak­ur fanga­skóli eða fanga­spítali“

Hún seg­ir að til­hneig­ing stjórn­valda sé að dóms­málaráðuneytið hugsi al­farið um fanga en hún bend­ir á að fang­ar þurfi þjón­ustu, eins og aðrir, sem fell­ur í mörg­um til­fell­um und­ir önn­ur mál­efna­svið en þau sem heyra und­ir dóms­málaráðuneytið.

„Það er eng­inn sér­stak­ur fanga­skóli eða fanga­spítali,“ bend­ir hún á.

„Fang­ar eru bara fólk og geta þurft á heil­brigðisþjón­ustu að halda, þá heyra þeir und­ir heil­brigðisráðuneytið. Fang­ar eiga rétt á því að stunda nám, þá heyra þeir und­ir mennta­málaráðuneytið o.s.frv., þeir heyra und­ir alla. Þetta er ekki bara einka­mál dóms­málaráðuneyt­is­ins. Það þurfa svo miklu fleiri að koma að þessu.“

Seg­ist hún þó finna fyr­ir ein­hverri breyt­ingu í mála­flokkn­um, auk­in aðkoma sé frá öðrum stjórn­völd­um en það megi samt gera bet­ur.

Frétt af mbl.is

„Þeir voru alls staðar fyr­ir“

„Það er erfitt að gera það með refs­ingu“

Það er mat Erlu Krist­ín­ar að ekki sé skyn­sam­legt að „refsa mönn­um til betr­un­ar“ en mark­mið með lög­um um fulln­ustu refs­inga er að gera menn betri.

„Þannig við erum í raun­inni að refsa mönn­um til að gera þá betri. Mér finnst það öf­ug­mæli. Það er alla­vega gríðarlega flókið verk­efni. Við vit­um að besta leiðin til að hafa áhrif á hegðun er með ein­hverju já­kvæðu og upp­byggi­legu. Það er erfitt að gera það með refs­ingu.“

Þannig seg­ir hún skipta miklu máli að gera grein­ar­mun á því að fang­els­is­yf­ir­völd séu ekki refsi­stofn­un. Búið sé að dæma viðkom­andi og dóm­ur­inn sé refs­ing­in. Hlut­verk fang­els­is­yf­ir­valda sé að fulln­usta refs­ing­una með það fyr­ir aug­um að aðlaga viðkom­andi aft­ur að sam­fé­lag­inu og stuðla að far­sælli end­ur­hæf­ingu.

„Lög­in segja að við eig­um að draga úr lík­um á að þeir brjóti aft­ur af sér. Við eig­um að stuðla að far­sælli end­ur­hæf­ingu og aðlög­un þeirra að sam­fé­lag­inu. Það er hag­ur allra.

Það er hag­ur allra að menn komi aft­ur út og geti fótað sig í sam­fé­lag­inu án af­brota. Þess vegna þurf­um við að vera skyn­söm í okk­ar leiðum til að fulln­usta þess­ar refs­ing­ar.“

Frétt af mbl.is

„Í grunn­inn erum við bara litl­ir hrædd­ir strák­ar í fang­elsi“

Þung­ar refs­ing­ar skili ekki ár­angri

Að sögn Erlu Krist­ín­ar er það mat Fang­els­is­mála­stofn­un­ar að end­ur­hæf­ing, mennt­un og aðstoð við fíkn og ann­an vanda skili meiri ár­angri en þyngri refs­ing­ar. Þannig sé mik­il­vægt að aðrar stofn­an­ir og stjórn­völd sinni sínu hlut­verki og menn séu með hús­næði og fé­lagsþjón­ustu að afplán­un lok­inni.

„Það sé eitt­hvað sem bíður þeirra,“ eins og hún orðar það.

Spurð hvort að stefnt sé að slíkri end­ur­hæf­ingu inn­an fang­els­anna seg­ir Erla Krist­ín skýrt kveðið á um í lög­um um fulln­ustu refs­ingu að fang­ar eigi rétt á að stunda nám og vinnu. Það séu allskon­ar úrræði og rétt­indi sem þeir njóta í lög­un­um sem miða að því að hjálpa þeim að kom­ast í gegn­um afplán­un og aft­ur út í lífið án af­brota. Það sé í grunn­inn hug­mynda­fræðin sem unnið er eft­ir.

„Síðan hef­ur mót­ast ákveðin stefna um að hafa afplán­un­ina stig­skipta þannig að menn fari smám sam­an aft­ur út í sam­fé­lagið. Þeir byrji í fang­elsi, fari svo á áfanga­heim­ili, þaðan heim til sín með ökkla­band, fái svo reynslu­lausn og séu und­ir eft­ir­liti og stuðningi í ein­hvern tíma áður en þeir eru svo frjáls­ir,“ seg­ir hún.

Þetta sé leiðin sem fang­els­is­mála­stofn­un telji æski­lega, þurfi menn að fara í fang­elsi, en að henn­ar mati þurfi það ekki all­ir.

„Það gætu fleiri afplánað dóm­ana sína utan fang­elsa, að mínu mati. Það væri t.d. hægt að auka ökkla­bands­notk­un eða sam­fé­lagsþjón­ustu. Brotið er eitt, en það þarf að horfa á ein­stak­ling­inn á þeim tíma sem hann kem­ur til afplán­un­ar. Brotið get­ur verið nokk­urra ára gam­alt og viðkom­andi bú­inn að snúa við líf­inu, hætt­ur í neyslu, jafn­vel með fjöl­skyldu, kom­inn með vinnu og ekki leng­ur ógn við sam­fé­lagið.“

Frétt af mbl.is

„Mér fannst ég bara vera sett­ur í geymslu“

„Við þurf­um að huga að því hvernig við ræðum þessi mál“

Aðspurð seg­ist hún taka und­ir orð Þrá­ins Farest­veit, úr um­fjöll­un mbl.is um síðustu helgi, um að betr­un sé gild­is­hlaðið orð.

„Við höf­um oft rætt þetta. Við erum í góðri sam­vinnu við Vernd og ræðum reglu­lega sam­an. Við þurf­um að huga að því hvernig við ræðum þessi mál og ef ein­hverj­ir benda á að ákveðin orð séu gild­is­hlaðin og hafi nei­kvæða merk­ingu þá verðum við að hlusta og taka það til greina.“

Seg­ir hún end­ur­hæf­ingu vera betra orð fyr­ir það sem átt er við með orðinu betr­un. Í lög­um um fulln­ustu refs­inga sé orðið betr­un þó notað og skil­greint sem „það sem miðar að því að gera fanga kleift að auka færni sína og lífs­gæði og sporna við frek­ari brot­a­starf­semi og end­ur­komu í fang­elsi.“

„Þegar þessi lög voru sett var, að ég held, verið að hugsa um end­ur­hæf­ingu. Þannig að ég held að þetta orð hafi alltaf verið notað með rétt­um huga en svo breyt­ist skiln­ing­ur og fólk fer að ræða hlut­ina bet­ur. Ég held að það séu all­ir að tala um það sama,“ seg­ir hún að lok­um. 

Frétt af mbl.is

„Við erum alltaf að tala þenn­an hóp niður“