„Áður fyrr var verið að fræsa niður tann­vef til að koma fyr­ir postu­línskrón­um og þannig breyta út­liti tann­anna,“ seg­ir Brynja Björk Harðardótt­ir tann­lækn­ir og eig­andi tann­lækna­stof­unn­ar Tann­prýði. Hún bend­ir á að síðustu ára­tugi hafi þó verið lögð áhersla á að vernda heil­brigðan tann­vef og má segja að tann­lækn­ing­ar í dag snú­ist um lág­marks inn­grip.

Brynja seg­ist hafa ákveðið að verða tann­lækn­ir þegar hún var sautján ára og 22 ára hóf hún nám við tann­lækna­deild Há­skóla Íslands.

„Ég flutti mjög fljót­lega til Svíþjóðar með mann­in­um mín­um. Hann fór sem sagt í sér­nám í heila- og tauga­sk­urðlækn­ing­um í Stokk­hólmi. Við bjugg­um þar í rúm ell­efu ár, þannig ég hef eig­in­lega starfað leng­ur í Svíþjóð en hér.“

„Ég myndi segja að góðar munn­hirðuvenj­ur og for­varn­ir séu það mik­il­væg­asta í tann­lækn­ing­um í dag og að greina snemma ef eitt­hvað er að eyða tann­vef eða tenn­ur að skemm­ast.“ Ljós­mynd/​Anna Ósk Erl­ings­dótt­ir

Sví­ar framar­lega í tann­lækn­ing­um

Árið 2016 fluttu þau til baka til Íslands og hóf Brynja störf hjá öðrum tann­lækni fyrstu fjög­ur árin. Hún stofnaði svo Tann­prýði 2020. 

Það ligg­ur bein­ast við að spyrja um mun­inn á tann­heilsu Íslend­inga og Svía:

„Sví­ar voru ein af fyrstu þjóðunum til að stunda al­menni­leg­ar for­varn­ir, fyr­ir ára­tug­um síðan, þannig að tann­heilsa Svía er al­mennt rosa­lega góð. Að sjálf­sögðu glíma þeir þó við sömu munn­heilsu­vanda­mál og við. Tenn­ur vant­ar, þeir fá tann­holds­sjúk­dóma og tenn­ur skemm­ast eins og hjá öðrum. Tann­heilsa Íslend­inga batn­ar sí­fellt vegna þess að við erum kom­in á fullt í for­varn­ir hér og það er lögð áhersla á þær í tann­lækna­deild­inni.“

Með for­vörn­um á Brynja við að tann­lækn­arn­ir sjálf­ir veit þær, fræði og gefi sér góðan tíma í það.

Slæm gler­ungs­eyðing af völd­um bak­flæðis. Meðferð: postu­línskrón­ur og tann­fyll­ing­ar. Ljós­mynd/​Aðsend

Orku­drykk­ir og nikó­tín­púðar

„Ég myndi segja að góðar munn­hirðuvenj­ur og for­varn­ir séu það mik­il­væg­asta í tann­lækn­ing­um í dag og að greina snemma ef eitt­hvað er að eyða tann­vef eða tenn­ur að skemm­ast. Til dæm­is get­ur bæði bak­flæði og súr­ir drykk­ir eins og orku­drykk­ir og gos­drykk­ir valdið því að gler­ung­ur þynn­ist smátt og smátt.“

Gler­ung­ur­inn er aðeins tveir til þrír milli­metr­ar að þykkt og ef hann eyðist þá sést í tann­beinið. Þá er ekki hægt að hvítta tenn­urn­ar því ekki er hægt að hvítta tann­beinið, að sögn Brynju. 

„Ef gler­ungs­eyðing­in er orðin mik­il er eina lausn­in að setja postu­línskrón­ur eða plast­fyll­ing­ar yfir tapaðan tann­vef til að verja þær og þannig sporna við áfram­hald­andi eyðingu.“

Brynja seg­ir að eft­ir að Sjúkra­trygg­ing­ar Íslands fóru að greiða fyr­ir tann­lækn­ing­ar barna hafi tann­heilsa barna hér­lend­is lag­ast mikið.  

Hins veg­ar er versn­andi þróun í tann­heilsu ungs fólks og niður í ung­linga, sem hægt er að rekja til t.d. neyslu súrra orku­drykkja og nikó­tín­púða, líkt og Brynja út­skýr­ir. 

„Tenn­urn­ar verða brún­ar af brúnu [nikó­tín]púðunum. Lit­inn er hægt að hreinsa en bæði brúnu og hvítu púðarn­ir valda því að tann­holdið hlýt­ur skaða af. Það verður eins og það sé soðið, það eyðist og ræt­ur tanna verða smátt og smátt sýni­leg­ar. Sum­ir fá sár. Þetta eru óaft­ur­kræf­ar breyt­ing­ar á slím­húð og get­ur haft mik­il áhrif á út­lit tanna því flest­ir geyma púðana á fram­t­anna­svæði.“

Aðrir ávan­ar hafa áhrif á tann­heilsu fólks eins og að naga negl­ur eða gnísta tönn­um. Þá fara átrask­an­ir mjög illa með tenn­ur vegna maga­sýrunn­ar.

„In­visalign“-tann­rétt­ing­ar með glær­um skinn­um. Hvítt­un.Tann­fyll­ing­ar­efni notað til að jafna bit­kanta. Ljós­mynd/​Aðsend

Tyrk­land­stenn­ur vafa­sam­ar

Spurð hvort hún geti nefnt dæmi um tanntísku nefn­ir Brynja svo­kallaðar Tyrk­land­stenn­ur eða „Tur­key teeth“, tísku sem hef­ur tröllriðið sam­fé­lags­miðlum, sér­stak­lega TikT­ok. Hún bæt­ir við að meðferðin sé óal­geng hér­lend­is og mest sé hægt að tengja hana við er­lend­ar raun­veru­leikaþátta­stjörn­ur.

„Það er dæmi um mjög vafa­sam­ar tann­lækn­ing­ar og mætti segja að þetta sé ofmeðhöndl­un. Þar eru tenn­urn­ar spólaðar niður, mjög oft strá­heil­ar og fal­leg­ar tenn­ur og svo er postu­línskrón­um komið fyr­ir á hverja ein­ustu tönn. Þetta get­ur skapað mik­il vand­ræði síðar meir og krefst end­ur­nýj­un­ar reglu­lega.“ Hún bæt­ir við að ef krón­urn­ar sem límd­ar eru á tenn­urn­ar passa ekki ná­kvæm­lega þá mynd­ist gildra fyr­ir mat­ar­leif­ar og bakt­eríu­skán, sem veld­ur bólg­um, sýk­ing­um, andremmu og jafn­vel tanntapi. 

Þetta er dæmi um óþarfa inn­grip sem tann­lækn­ar t.d. hér­lend­is forðast eins og heit­an eld­inn. Allt kapp er lagt á að gera nátt­úru­leg­ar tenn­ur enn fal­legri með því t.d. að hvítta þær og bæta fyr­ir tapaðan tann­vef með lág­marks inn­grip­um.

Brynja seg­ir að í gegn­um all­an sinn fer­il hafi hvítt­un tanna verið vin­sæl en þó leiti fólk meira eft­ir nátt­úru­legra út­liti í dag frem­ur en hinu fræga Hollywood-brosi, sem þekkt­ist áður fyrr.

Stund­um vill fólk, aðallega ungt fólk, sem hef­ur séð eitt­hvað ákveðið á sam­fé­lags­miðlum, fá svipaða meðferð. Brynja seg­ir að stund­um geti hún ekki mælt með slík­um meðferðum en huga þurfi að þátt­um eins og þegar ef tek­inn er gler­ung­ur af öðrum tönn­um til að bæta heild­ar­út­lit eða að ein­stak­ling­ur­inn geti misst varastuðning­inn, efri vör­in hrein­lega minnki við að leiðrétta tann­skekkj­ur. Ekki eru all­ir til í það, líkt og Brynja bend­ir á.

„En stund­um þarf að bæta fyr­ir tapaðan tann­vef með plast­blendi eða postu­líni og jafn­vel tann­plönt­um.“

Þá nefn­ir Brynja einnig dæmi um að lengja tenn­ur sem hafi styst eða loka bil­um á ein­fald­an hátt og að minni­hátt­ar tann­skekkj­ur sé hægt að laga með glær­um plast­skinn­um sem tek­ur yf­ir­leitt níu til tólf mánuði.

Brynja stofnaði tann­lækna­stof­una Tann­prýði árið 2020. Ljós­mynd/​Anna Ósk Erl­ings­dótt­ir

Þekk­ing hér­lend­is góð

Brynja seg­ist halda fast í tengsl­in við Svíþjóð og þar leit­ar hún þekk­ing­ar og sæk­ir m.a. nám­skeið með öðrum tann­lækn­um. Hún ít­rek­ar að tann­lækn­ar hér­lend­is séu al­mennt mjög dug­leg­ir í end­ur­mennt­un og að þekk­ing­in sé í fremstu röð.

„Tækn­inni fleyg­ir einnig fram í tann­lækn­ing­um og not­um við oft­ast þrívídd­arsk­anna til að meta og meðhöndla, í stað málm­skeiða með má­tefn­um eins og gert var áður fyrr.“

Hún bæt­ir við að gervi­greind­in sé einnig að koma sterk inn í tann­lækn­ing­ar. „Nú get­um við skannað tenn­ur með þrívídd­arsk­ann­an­um og svo nýtt gervi­greind til að sýna sjúk­lingi hvernig út­kom­an get­ur orðið í hverju til­felli fyr­ir sig.“

Að lok­um árétt­ar Brynja að hún stoppi við ákveðna hluti sem viðskipta­vin­ir henn­ar biðja um og bein­ir þeim á skyn­sam­legri lausn­ir vegna þess að yf­ir­leitt séu eng­ar skyndi­lausn­ir í út­lit­stann­lækn­ing­um, fyr­ir utan kannski hvítt­un. „En að sjálf­sögðu þarf að skoða hvert til­felli fyr­ir sig og greina rétt hverju sinni og í fram­hald­inu finna ein­stak­lings­miðaðar og skyn­sam­leg­ar lausn­ir.“