Erlent | AFP | 9.3.2025 | 10:22 | Uppfært 10:46

Sjálfstæði í brennidepli í aðdraganda kosninga

Mute Egede er leiðtogi heimastjórnar í Grænlandi. Flokkur hans styður sjálfstæði Grænlands rétt eins og aðrir flokkar. AFP

Kosningar fara fram í Grænlandi á þriðjudaginn, helsta umræðuefnið í aðdraganda þeirra hefur verið mögulegt sjálfstæði eyjunnar stóru. Allir flokkarnir sem bjóða fram styðja sjálfstæði, spurningin er því ekki hvort heldur hvenær skuli lýsa yfir sjálfstæði Grænlands.

Kannanir benda til þess að vinstri flokkurinn Inuit Ataqatigiit muni fara með sigur af hólmi. Leiðtogi flokksins er Mute Egede sem er núverandi leiðtogi heimastjórnar í Grænlandi.

Gert ráð fyrir sjálfstæði í lögum

Danska stjórnarskráin gerir ráð fyrir mögulegu sjálfstæði Grænlands en í nítjándu grein hennar segir að Danmörk megi gefa eftir hluta af landsvæði sínu með því skilyrði að þingmeirihluti sé fyrir því. Frederik Waage, lagaprófessor í Háskólanum í Suður-Danmörku, segir óumdeilt að sjálfstæði Grænlands krefjist ekki stjórnarskrárbreytinga.

Í 21. grein laga um sjálfsstjórn Grænlands er ferlinu um það hvernig Grænland getur lýst yfir sjálfstæði lýst. Ríkisstjórnir þjóðanna þurfa að komast að samkomulagi og í kjölfarið yrði svo haldin þjóðaratkvæðagreiðsla í Grænlandi. Ef sjálfstæði yrði samþykkt þyrfti svo danska þingið að lokum að samþykkja það.

Sjálfstæðið stutt af þjóðarleiðtogum

Bæði Mette Frederiksen forsætisráðherra Danmerkur og Donald Trump Bandaríkjaforseti hafa lýst því yfir að valdið liggi hjá grænlensku þjóðinni, aðeins hún geti ákvarðað um næstu skref.

Trump ávarpaði meðal annars bandaríska þingið í vikunni þar sem hann lýsti því yfir að hin stórkostlega grænlenska þjóð ætti rétt á því að stjórna sér sjálf. Hann tók þó fram að Bandaríkin myndu taka við Grænlandi opnum örmum og sjá til þess að þjóðin myndi verða bæði rík og örugg.

Ferlið fer ekki strax af stað

Fráfarandi heimastjórn í Grænlandi skipaði í september starfshóp sem var falið það verkefni að skila skýrslu um það hvernig skuli fara að því að lýsa yfir sjálfstæði á grundvelli 21. greinar laga um sjálfstjórn Grænlands.

Gert er ráð fyrir því að skýrslan verði ekki birt fyrr en í fyrsta lagi í lok næsta árs. Allir þeir flokkar sem bjóða fram í kosningunum hafa lýst því yfir að ekki komi til greina að lýsa yfir sjálfstæði fyrr en í fyrsta lagi eftir að skýrslan hefur verið birt.

Albaek Jensen, prófessor emeritus við Háskólann í Árósum, segir að þegar ferlið hefjist muni það taka mörg ár. Leysa þyrfti úr ýmsum hnútum áður en sjálfstæði yrði mögulegt.