Grænlendingar vilja ekki fara „úr öskunni í eldinn“

Vilborg Ása Guðjónsdóttir, alþjóðastjórnmálafræðingur og doktorsnemi í alþjóðasamskiptum, segir meirihluta Grænlendinga styðja sjálfstæði landsins frá Dönum og engan áhuga hafa á að Don­ald Trump Banda­ríkja­for­seti taki Græn­land yfir.

Vilborg er fyrrverandi ráðgjafi hjá vestnorræna ráðinu, þingmannasamstarfi Íslands, Grænlands og Færeyja, og er nú stödd í Nuuk í Grænlandi að fylgjast með framvindu kosninga í landinu.

Hún hefur sökkt sér í stjórnmálin í Grænlandi, kosningarnar og álit kjósenda á stöðunni í landinu.

Mikil spenna meðal almennings í ljósi ummæla Trumps

Græn­lend­ing­ar ganga í dag að kjör­borðinu og kjósa 31 nýj­an þing­mann á Inatsis­artut, græn­lenska þing­ið, og er búist við fyrstu tölum um miðnætti í kvöld.

Að sögn Vilborgar ríkir mikil spenna meðal almennings í ljósi yfirlýsinga Donalds Trump Bandaríkjaforseta, sem hét því að ná tök­um á eyj­unni „með ein­um eða öðrum hætti“.

„Nýleg skoðanakönnun sýndi að 85% Grænlendinga vilja ekki verða hluti af Bandaríkjunum. Það eru einungis 6% sem segja já við þeirri spurningu og svo eru 9% sem eru óákveðnir. Þannig að það er enginn áhugi á því,“ segir Vilborg.

Grænlendingar vilja sjálfstæði á ákveðnum forsendum

Vilborg segir mjög góða mætingu hafa verið á kjörstaði í dag og útlit fyrir metkjörsókn Grænlendinga.

„Það er líka mikill áhugi frá erlendum fjölmiðlum, þeir eru hér á hverju strái.“

Allir flokkarnir vilja vinna að sjálfstæði Grænlands, en ekki á sömu forsendum. Hvernig eigi að ná fram sjálfstæði og hversu hratt, og hve náin tengslin eigi að vera við Bandaríkin er meðal pólitískra ádeiluefna.

„Það sem fólk er helst að fylgjast með í þessum kosningum er árangur Naleraq-flokksins. Það er flokkurinn sem hefur verið hvað róttækastur í sinni orðræðu varðandi tengslin við Bandaríkin og þá að rífa sig sem fyrst frá Danmörku,“ segir Vilborg.

„Þannig að það er spurning hvað hann fær mikið fylgi. Sömuleiðis hversu mikið fylgi Inuit Ataqatigiit-flokkurinn – með Muté B. Egede, formann landsstjórnarinnar, sem formann – fær. Hann hefur verið að leiða og hefur verið út á við í tengslum við yfirlýsingar Trump.“ 

„Þá er þjóðin klofnari en haldið var“

Að sögn Vilborgar gera flestir ráð fyrir að stjórnarmeirihlutinn muni missa eitthvað fylgi en halda meirihluta.

„Það er þessi óvissuþáttur varðandi Naleraq. Ef Naleraq-flokkurinn fær mjög mikið fylgi, þá gæti verið að fólk verði í svona einhverju áfalli yfir því. Af því að þá er þjóðin klofnari en haldið var.

Flestir búast nú ekki við því að svo verði, en þetta er eitthvað sem fylgst er með. Þeir hafa verið svona róttækastir í sinni orðræðu varðandi tengslin við Bandaríkin.“

Þá segir hún hina flokkana mun hófsamari. Þeir vilji finna út úr málunum í samstarfi við Danmörku.

Grænland og Danmörk tengd á mörgum sviðum

Það er mat Vilborgar að efnahagsleg forsenda sjálfstæðis sé að Grænland verði að vera í einhvers konar samstarfi við annaðhvort Danmörku eða Bandaríkin.

„Raunveruleikinn er sá að löndin tvö – Grænland og Danmörk – eru gríðarlega tengd á mörgum sviðum. Þannig að þetta er engan veginn einfalt. Það þarf að finna út úr mjög mörgu, hvernig sé hægt að gera þetta.“

Hún segir vel hægt að finna leið þjóðarinnar að sjálfstæði. Flestir flokkar vilji bara ákveðna yfirvegun í því. Það sé fundin leið að sjálfstæði þjóðarinnar sem komi sér vel fyrir Grænlendinga á Grænlandi og í Danmörku, en í Danmörku búa um 17 þúsund Grænlendingar.

„Maður les svolítið í stöðuna – að það sé stemningin í samfélaginu – að fólk vilji ekki fara úr öskunni í eldinn.“

Hitamál almennings gegn Danmörku

Aðspurð segir Vilborg hitamál Grænlendinga gegn Danmörku – eins og lykkjumálið – gera það að verkum að kjósendur verði enn ákveðnari í skoðun sinni um sjálfstæði.

„Almennt er sú sýn að jafnvel þó að það sé reiði og þreyta í samfélaginu, þá þýði það ekki að það eigi að gera þetta með miklum hraði og á veg sem hefur mjög neikvæðar afleiðingar fyrir Grænlendinga.“

Þá segir hún samning vera í gildi á milli Grænlands og Danmerkur, frá því að Grænlendingar fengu sjálfsstjórn árið 2009, og í honum sé útlistað nákvæmlega hvaða málaflokka hvert land hefur yfirumsjón með.

Hún bætir við að hvert málið á fætur öðru hafi safnast upp síðustu áratugi – frá því fyrstu málin fóru að koma upp á yfirborðið – og fólk sé orðið langþreytt á stöðunni. Þar af leiðandi hafi stuðningur við sjálfstæði aukist.

Tekur hún sem dæmi skoðanakönnun frá árinu 2019 sem sýndi að um 68% Grænlendinga vildu sjálfstæði. Þá segir hún stuðning við sjálfstæði hafa verið kominn upp í 85% í nýrri könnun, sem gefin var út fyrr á árinu.

„Engu að síður vill fólk ekki gera þetta á þann máta að lífsgæði og aðstæður Grænlendinga versni snarlega. Það er hugmyndin að finna út úr þessu á annan, betri máta.“