Erlent | Morgunblaðið | 15.6.2025 | 23:10

Augu flughers Rússa eru tekin að lokast

Tvær eftirlits- og njósnaflugvélar Rússa urðu fyrir árásardrónum í upphafi mánaðarins. Vélarnar eru mikilvægar enda fáar eftir. Ljósmynd/Varnarmálaráðuneyti Úkraínu

Kristján H. Johannessen

khj@mbl.is

Setja bókamerki

Sögulegur sigur

Allt bendir til að rússneskri orrustuþotu af gerðinni Su-35 hafi fyrir fáeinum dögum verið grandað af úkraínskri F-16-þotu yfir Kúrskhéraði Rússlands. Er F-16-vélin sögð hafa verið vopnuð langdrægri eldflaug af gerðinni AIM-120 og var fjarlægð á milli hennar og rússnesku þotunnar um 200 kílómetrar. Við aðgerðina fékk F-16 aðstoð frá sænskri eftirlitsvél af gerðinni Saab 340 AEW&C og nýtti hún öfluga ratsjá sína til að „mála“ rússnesku vélina upp sem skotmark og veita eldflauginni leiðsögn á leið sinni þangað. Er þetta í fyrsta sinn sem F-16 grandar Su-35.

Deilt er um fjölda þeirra flugvéla sem skemmdust og/eða eyðilögðust með öllu í drónaárás Úkraínuhers á fjóra herflugvelli djúpt inni í rússnesku landi hinn 1. júní síðastliðinn.

Strax í kjölfar árásarinnar sagði varnarmálaráðuneyti Úkraínu hersveitir sínar hafa eyðilagt og skemmt alls 41 loftfar, þ.e. sprengju-, orrustu- og birgðavélar Rússa. Varnarmálaráðuneyti Bandaríkjanna segist nú hafa greint tjónið með aðstoð gervihnatta og eru 20 flugvélar sagðar hafa orðið fyrir árásinni og eru um tíu þeirra sagðar ónýtar. Búast má við að laskaðar vélar verði annaðhvort gerðar upp eða nýttar undir varahluti. Í hópi þessara flugvéla eru tvær eftirlits- og njósnaflugvélar, tæki sem Rússlandsher má illa við að missa.

Vélarnar eru af gerðinni Beriev A-50 og voru á sínum tíma svar Sovétríkjanna við AWACS-njósnavélum Atlantshafsbandalagsins (NATO), en árin 1978 til 1992 voru að líkindum 42 A-50-vélar framleiddar. Alls eru 15 manns í áhöfn og er vélin búin búnaði til eldsneytistöku í lofti.

Segja má að A-50 séu augu hersins yfir vígvellinum. Öflug ratsjáin veitir áhöfninni færi á að fylgjast með umferð loftfara í allt að 650 km fjarlægð og umferð á jörðu niðri og á hafi í allt að 300 km fjarlægð. Fylgjast má með ferðum stærri skipa í um 400 km fjarlægð. Þannig geta Rússar með þessari flugvél samhæft ólík vopnakerfi, veitt orrustuþotum og stýriflaugum aðstoð við að finna skotmörk sín úr mikilli fjarlægð og safnað mikilvægum upplýsingum í rauntíma.

Árið 2003 hófu Rússar að nútímavæða A-50-flota sinn frá tímum Sovétríkjanna og höfðu að líkindum sjö vélar fengið fulla uppfærslu fyrir Úkraínustríðið. Hefur hluti þessara véla frá upphafi átaka sinnt stoðhlutverki við aðgerðir flughersins, m.a. þegar langdrægar sprengjuflugvélar hafa sleppt stýriflaugum á skotmörk innan Úkraínu.

Vélar af þessari gerð samhæfa og efla getu ólíkra vopnakerfa. Ljósmynd/Saab

Vélunum fækkar ört

Nokkur blóðtaka hefur nú orðið í A-50-flota Rússlands og er af þeim sökum óvíst um raunverulega getu flughersins til að nýta ratsjárvélarnar til að styðja við frekari loftárásir.

Í febrúar 2023 tókst uppreisnarmönnum að skemma A-50 þar sem hún stóð á herflugvelli skammt frá Minsk í Hvíta-Rússlandi. Um ári síðar, í janúar 2024, skutu Úkraínumenn niður A-50-flugvél yfir Azov-hafi og í febrúar sama ár var önnur vél sömu gerðar skotin niður á sömu slóðum. Báðar voru þær að aðstoða við loftárásir Rússlandshers.

Drónaárás Úkraínu á herflugvelli djúpt inni í rússnesku landi kostaði Moskvu tvær A-50-vélar til viðbótar. Ekki er þó talið víst að umræddar vélar hafi verið að fullu uppfærðar og reiðubúnar til notkunar. Rússland á því að líkindum enn tvær til fjórar A-50-ratsjárvélar sem nýta má til aðgerða við landamæri Úkraínu. En þar með er þó ekki öll sagan sögð.

Varnarmálaráðuneyti Úkraínu hefur birt myndefni sem tekið var úr árásardrónum sem grönduðu A-50-vélunum tveimur á rússneska herflugvellinum Ivanovo. Sést þar hvernig drónunum er lent ofan á ratsjárdiskum vélanna skömmu áður en sprengjuhleðsla þeirra springur.

Í fyrstu var talið að vélarnar væru að fullu starfhæfar fyrir árásina, en við nánari greiningu á myndefninu má sjá að á þær vantar þotuhreyfla og ýmsan stjórnbúnað sem nauðsynlegur er til flugs. Vélarnar voru þó „varðar“ með sandpokum og dekkjum sem raðað hafði verið á skrokk þeirra og vængi. Er það vísbending um að tækjabúnaður vélanna var enn mikilvægur og þær annaðhvort í yfirhalningu eða nýttar undir varahluti fyrir aðrar A-50-vélar Rússlands.

Skráðu þig inn til að lesa áfram

Ertu ekki með notendaaðgang? Fara í nýskráningu.

Gleymt lykilorð?

Aðgangur að þessari frétt í fullri lengd krefst áskriftar.
Til þess að lesa hana þarftu að skrá þig inn.

Sögulegur sigur

Allt bendir til að rússneskri orrustuþotu af gerðinni Su-35 hafi fyrir fáeinum dögum verið grandað af úkraínskri F-16-þotu yfir Kúrskhéraði Rússlands. Er F-16-vélin sögð hafa verið vopnuð langdrægri eldflaug af gerðinni AIM-120 og var fjarlægð á milli hennar og rússnesku þotunnar um 200 kílómetrar. Við aðgerðina fékk F-16 aðstoð frá sænskri eftirlitsvél af gerðinni Saab 340 AEW&C og nýtti hún öfluga ratsjá sína til að „mála“ rússnesku vélina upp sem skotmark og veita eldflauginni leiðsögn á leið sinni þangað. Er þetta í fyrsta sinn sem F-16 grandar Su-35.