Innlent | Morgunblaðið | 5.1.2025 | 7:45

Frjálsar ástir í Reykjavíkurborg

Karen Lilja Loftsdóttir er í doktorsnámi í Kanada.

Karen Lilja Loftsdóttir, doktorsnemi við sagnfræðideild Queen’s-háskólans í Kingston í Ontario í Kanada, heldur fræðsluerindið „Frjálsar ástir: Menningarsöguleg nálgun að hernámi Kanadamanna á Íslandi í síðari heimsstyrjöld“ í Árnastofnun í Eddu – húsi íslenskunnar og hefst það klukkan 16.30 þriðjudaginn 7. janúar. Fyrirlesturinn er hluti af fræðsluerindum sem Þjóðræknisfélag Íslendinga, ÞFÍ, stendur að.

„Ég ætla fyrst og fremst að fjalla um doktorsverkefni mitt,“ segir hún, en Karen Lilja rannsakar hernámið og einblínir einkum á upplifun kanadískra hermanna á Íslandi og samskipti þeirra við Íslendinga. „Fyrirlesturinn er hluti viðburða til að minnast þess að Íslendingar settust fyrst að við Winnipegvatn í Manitoba í Kanada fyrir 150 árum,“ vekur hún athygli á.

Kanadamenn sendu tvær herdeildir til Íslands til stuðnings bandamönnum í hernámi landsins. Liðsmenn úr landhernum, Z Force, komu til landsins sumarið 1940 og fóru aftur 1941. Flestir voru aðeins í nokkra mánuði. Sveit úr flughernum, 162 Squadron, var síðan hér á landi frá 1944 til 1945. Karen Lilja segir að fræðimenn hafi lítið sem ekkert rannsakað þennan hluta hernámsins og hún vilji bæta úr því.

Slett úr klaufunum

„Það er til dæmis athyglisvert að 162 Squadron-sveitin virðist hafa haft úr miklu fjármagni að moða og hélt viðamiklar veislur í herbúðum sínum, The Maple Leaf Camp í Reykjavík, jafnvel þrisvar í viku,“ segir Karen Lilja. Prúðbúið fólk hafi sótt þessar veislur og það bendi til þess að þær hafi fyrst og fremst verið fyrir háttsettari einstaklinga. „Konur voru meira í slagtogi við breska og bandaríska hermenn en margir Kanadamenn lögðu sig sérstaklega fram við að bjóða íslenskum konum í partíin.“ Þeir hafi meðal annars fengið lánaðar rútur hjá Bandaríkjamönnum til að flytja konurnar í veislurnar. „Titillinn Frjálsar ástir vísar í getu Íslendinga til að sletta aðeins úr klaufunum í Camp Maple Leaf burtséð frá dómhörku íslensks samfélags á þeim tíma. Þess má geta að fleiri hermenn af íslenskum uppruna voru í hópi Kanadamanna en á meðal Bandaríkjamanna og þeir áttu ættingja á Íslandi, sem þeir héldu jafnvel sambandi við. Sú tenging, sem blandast inn í sögu Vestur-Íslendinga, er áhugaverð.“

Karen segir að samtals um 2.500 Kanadamenn hafi verið á Íslandi og því mun færri en Bretar og Bandaríkjamenn. Fá dæmi séu þekkt um að kanadískir hermenn hafi eignast börn með íslenskum konum og lítið hafi verið fjallað um þá í fjölmiðlum. „Þeir virðast oft hafa gleymst í umræðunni, kannski vegna þess að margir Íslendingar voru ekki vel sjóaðir í ensku, þekktu ekki búningana og rugluðu þjóðernunum saman. Íslenskar heimildir eru því ekki eins áreiðanlegar og frumheimildir í Kanada.“

Hjónin Karen Lilja og Tindur Sigurðarson hafa verið í framhaldsnámi í Queen’s-háskólanum undanfarin fjögur ár. Hún segir að leiðbeinandi sinn, dr. Allan English, sérhæfi sig í hernaðarsögu Kanada og hafi spurt hana hvort hún vildi ekki rannsaka hernám Kanadamanna á Íslandi. „Ég var til í það, boltinn byrjaði að rúlla og ég geri ráð fyrir að doktorsvörnin verði vorið 2026.“