Tíu ár voru í ág­úst liðin frá því eld­gos braust síðast út í Holu­hrauni, eft­ir að kvika hafði streymt neðanj­arðar og í norður frá Bárðarbungu í miklu magni.

Sig­urður Bogi Sæv­ars­son, blaðamaður Morg­un­blaðsins, rifjaði upp elds­um­brot­in af þessu til­efni og er upp­rifj­un­in hér flutt að nýju:

Í ljósa­skipt­um skamm­deg­is blasti rauðgló­andi eld­keil­an við, séð úr langri fjar­lægð. Fljót­lega eft­ir að flug­vél­in var kom­in inn yfir há­lendið blasti eld­gosið við okk­ur og mynd­in af því varð skarp­ari þegar nær var komið.

Biksvart hraun og glóðin rauð

Gló­andi súl­ur stóðu hátt til him­ins og í víðfeðmu hraun­inu sem rann úr gígn­um sást í glóðir. Sýnu mest kraumaði í ein­um katli og frá hon­um vall hraunelf­ur um lang­an veg. Flug­stjór­inn lækkaði flugið og renndi vél­inni lágt yfir svo að farþeg­arn­ir gætu séð beint í kvik­una.

Gosið var með kröft­ug­asta móti þessa stund­ina og sjón­arspil þess var mikið. Glóðin rauð og blá­leitt gas í loft­inu. Hraunið biksvart og fjær var snjóföl á land­inu.

Þetta var 6. des­em­ber og frá­sögn úr þess­ari ferð með flug­vél Flug­fé­lags Íslands kom í Morg­un­blaðinu tveim­ur dög­um síðar.

Sjón­arspilið var stór­kost­legt þegar sól­in lýsti upp gos­mökk­inn yfir Holu­hrauni. Gasið steig upp og rauðgló­andi hraunið ólmaðist í gígn­um. mbl.is/​RAX

Stærsti skammt­ur frá Skaft­árelda­hrauni

Eld­gos hófst í Holu­hrauni, norðan Vatna­jök­uls, 29. ág­úst 2014; fyr­ir rétt­um og slétt­um tíu árum. Í upp­hafi komið lítið gos, sem stóð í aðeins ör­fáa klukku­tíma. Það var þó aðeins upp­takt­ur að því sem koma skyldi. Um tveim­ur sól­ar­hring­um síðar, aðfaranótt 31. ág­úst, hófst mikið eld­gos með rúm­lega 1.500 metra langri sprungu. Fram streymdu allt að 300 rúm­metr­ar af hrauni á hverri sek­úndu.

Eins og fólk þekk­ir frá at­b­urðum síðustu ára á Reykja­nesi var kraft­ur goss­ins mest­ur í upp­hafi. Frá allt að 100 metra háum eldsúl­um vall hraun­straum­ur sem eft­ir sól­ar­hring frá gos­byrj­un þakti orðið fjóra fer­kíló­metra. Og svona hélt þetta áfram; gosið stóð í hálft ár, fram til 27. fe­brú­ar 2015. Þá var hraunið nýja orðið alls 85 fer­kíló­metr­ar og hafði svo stór skammt­ur ekki komið á Íslandi frá Skafta­áreld­um árið 1783.

„Þegar við sáum sprung­una var þetta eins og gló­andi dreki í land­inu. Þetta var mjög glæsi­legt,“ sagði í Morg­un­blaðinu 1. sept­em­ber 2014 þegar Ármann Hösk­ulds­son eld­fjalla­fræðing­ur lýsti stöðunni á svæðinu.

Upp­haf goss­ins í Holu­hrauni er að mik­il skjálfta­hrina sem hófst í Bárðarbungu á Vatna­jökli fór af stað upp úr miðjum ág­úst­mánuði þetta ár. Virkn­in var mest til að byrja með á jökl­in­um en leitaði svo til norðurs, í átt að Holu­hrauni sem er skammt sunn­an við Dyngju­fjöll. Mæl­ar sýndu hundruð skjálfta á dag og mæld­ist sá stærsti 5,7 að stærð.

Veisla fyr­ir vís­inda­menn

„Allt kem­ur heim og sam­an við Kröflu­elda, sem er eðli­legt því við erum með þetta rek­belti sem ligg­ur í gegn­um landið og los­ar spennu í punkt­um sem við köll­um eld­stöðva­kerfi. Núna er verið að losa spennu í Bárðarbungu­kerf­inu,“ sagði Ármann jarðfræðing­ur í Morg­un­blaðinu 2. sept­em­ber, þá stadd­ur á vett­vangi.

Þar voru blaðamenn Morg­un­blaðsins líka og sendu frá sér efni sem birt var bæði í blaði og á mbl.is. Ef grúskað er í frétt­um frá þess­um tíma fæst harla góð mynd af gos­inu og fram­vindu þess af um­fjöll­un Morg­un­blaðsins. Alltaf var eitt­hvað nýtt að ger­ast eins og greint var frá í frétt­um.

Fyr­ir vís­inda­menn var þetta eld­gos, eins og öll önn­ur raun­ar, al­gjör gull­náma. Tek­in voru sýni, mæl­ing­ar gerðar og mynd­ir tekn­ar. Allt þetta nýtt­ist til mik­il­vægra rann­sókna, sem skiluðu niður­stöðum sem nýst hafa síðan.

Frétt af mbl.is

Myrk­ur gæti varað klukku­stund­um sam­an ef gýs

Flug­vél­in hnitaði hringi yfir eld­gos­inu svo að farþegar gátu horft beint ofan í Baug, gíg­inn mikla. mbl.is/​Sig­urður Bogi Sæv­ars­son

Fjöll í móðu

Eitt af því sem var mjög áber­andi í Holu­hrauns­gos­inu var gasmeng­un­in sem því fylgdi; blá­leit móða sem lá jafn­vel yfir stór­um hluta lands­ins. Þann 20. sept­em­ber 2014 var Ölfus séð af Kamba­brún „í blá­um skugga“ og svip­ur lands­ins sér­stak­ur.

Því hef­ur verið lýst að í bítið við upp­rás á þess­um tím­um gasmeng­un­ar hafi sól­in verið eld­rauð og geisla­magn henn­ar dauft. Fjöll hurfu í móðu. Meng­un­in frá gos­inu var líka mik­il – og brenni­steins­díoxíð í hæstu hæðum.

Aðvar­an­ir voru gefn­ar út vegna þess og fólk hvatt til að vera inn­an­dyra. Sér­stak­lega var meng­un­in mik­il á Hornafirði og við gosstöðvarn­ar sjálf­ar þar, sem vís­inda­menn gengu um með grím­ur til að verj­ast hinu lúmska eitri.

Frétt af mbl.is

Hlé á skjálftun­um: Lík­ist frek­ar Gjálp­argos­inu

Holu­hraun skyldi það heita

Raun­ar varð eitrun þessi að fjölþjóðlegu vanda­máli. Dul­ar­full og illþefj­andi þoka gerði um miðjan sept­em­ber fólki á Norður­lönd­um lífið leitt.

„Fólk á til­tekn­um svæðum í Svíþjóð lýsti fyr­ir­bær­inu ým­ist sem skíta­lykt eða lykt af úldnu kjöti. Blaðið sagði ástæðuna þá að ís­lenska eld­fjallið Bárðarbunga hefði „leyst vind“ ef svo mætti segja. Veður­fræðing­ur sagði við Aft­on­bla­det að fnyk­inn hefði einnig lagt til Nor­egs, sagði í Morg­un­blaðinu 12. sept­em­ber. Vinkl­ar á mál­um voru marg­ir og ótelj­andi frétt­ir af þess­um nátt­úru­ham­förum voru sagðar og birt­ar meðan á þeim stóð, það er í hálft ár. Holu­hraun var heit­ur reit­ur.

Og Holu­hraun skyldi það líka heita; það ákvað sveit­ar­stjórn Skútustaðahrepps – það er Mý­vatns­sveit­ar – en þetta svæði var inn­an landa­merkja þess sveit­ar­fé­lags, sem nú er Þing­eyj­ar­sveit.

Ekki þótti ástæða til að breyta nafni á svæðinu þrátt fyr­ir nýtt hraun, þó að fram hafi komið til­lög­urn­ar Urðarbrunn­ur, Flæðahraun og Norna­hraun.

Frétt af mbl.is

Gera þarf ráð fyr­ir að þetta endi með gosi

Tengd­ar frétt­ir

Bárðarbunga

Gríðar­stór flóð í verstu sviðsmynd­inni

• „För­um yfir all­ar sviðsmynd­ir“
• Skjálfti í Bárðarbungu
• Stór skjálfti í Bárðarbungu
• „Þurf­um að hafa góðar gæt­ur á Bárðarbungu“

» Fleiri tengd­ar frétt­ir

• Blogga um frétt