Ekki tekist að vernda börn þrátt fyrir vitneskju

Svala segir gjarnan dregna upp mynd af hættulegum og ókunnugum …
Svala segir gjarnan dregna upp mynd af hættulegum og ókunnugum geranda, en rannsóknir sýni að raunveruleikinn sé annar. Samsett mynd/Aðsend/Colourbox

Allt upp í átta­tíu pró­sent kyn­ferðis­brota gegn börn­um eru fram­in af ein­hverj­um sem teng­ist barn­inu fjöl­skyldu- eða vina­bönd­um eða á ann­an hátt.

Þegar brotamaður er tengd­ur barn­inu fjöl­skyldu­bönd­um hef­ur oft komið fram grun­ur eða vitn­eskja í nærum­hverf­inu um af­brigðilega hegðun eða óviðeig­andi kyn­ferðis­leg­ar langanir, annað hvort inn­an fjöl­skyld­unn­ar eða hjá barna­vernd­ar­yf­ir­völd­um, en það hef­ur ekki dugað til að vernda börn fyr­ir brot­un­um. 

Þetta er meðal þess sem kem­ur fram í doktors­rit­gerð Svölu Ísfeld Ólafs­dótt­ur, dós­ents við laga­deild Há­skól­ans í Reykja­vík; Vernd gegn kyn­ferðisof­beldi; rétt­arþróun, dóm­ar og sam­­lags­leg viðhorf, sem hún varði í des­em­ber. Í rit­gerðinni rýn­ir hún í dóma Hæsta­rétt­ar frá stofn­un dóm­stóls­ins árið 1920 til árs­ins 2015, og skoðar þá þætti sem veita upp­lýs­ing­ar um eðli, ein­kenni og sér­kenni kyn­ferðis­brota gegn börn­um. Nær rann­sókn­in til 306 þolenda á þess­um tíma­bili. 

Yngstu börn­in 2 ára 

Í þeim dóm­um sem Svala rann­sakaði voru 72 pró­sent barn­anna í fjöl­skyldu­tengsl­um eða öðrum tengsl­um við ger­anda. Niðjar í hópi þolenda voru 27 tals­ins, 25 stúlk­ur og 2 dreng­ir. Í til­viki drengj­anna, sem voru systkina­börn, braut afi þeirra gegn þeim. Í til­viki stúlkn­anna braut faðir gegn 19 þeirra og afi gegn sex. Alls er um að ræða 23 gerend­ur sem brjóta gegn niðjum sín­um og eru feður um það bil þre­falt fleiri en afar. 

Af þeim 306 þolend­um sem rann­sókn­in náði til voru 270 und­ir 15 ára, eða því sem telst kyn­ferðis­leg­ur lág­marks­ald­ur. Yngstu börn­in voru 2 ára. 

Meðal­ald­ur stúlkn­anna þegar brot­in áttu sér stað var rúm 10 ár en meðal­ald­ur drengj­anna var 12 ár. Tekið var mið af fyrsta broti ef brot­in voru ít­rekuð eða náðu yfir langt tíma­bil. Meiri­hluti barn­anna var á ald­urs­bil­inu 8 til 14 ára eða 73 pró­sent stúlkna og 63 pró­sent drengja. 

Gjarn­an dreg­in upp mynd af ókunn­ug­um ger­anda 

Svala seg­ir að í sam­fé­lagsum­ræðu um kyn­ferðisof­beldi gegn börn­um sé gjarn­an dreg­in upp mynd af hinum hættu­lega og ókunn­uga ger­anda. Um sé að ræða ut­anaðkom­andi hættu og for­eldr­ar brýni fyr­ir börn­um sín­um að gefa sig ekki á tal við ókunn­uga eða fara upp í bíl hjá þeim.

Rann­sókn­ir hafi aft­ur á móti sýnt að stærst­ur hluti kyn­ferðis­brota gegn kon­um sé fram­in af körl­um sem þær þekkja og að allt upp í 80 pró­sent kyn­ferðis­brota gegn börn­um séu fram­in af ein­hverj­um sem teng­ist barn­inu fjöl­skyldu- eða vina­bönd­um, eða á ann­an hátt. Niður­stöður dóm­a­rann­sókn­ar henn­ar styðji þetta háa hlut­fall en aðeins fjórðung­ur þolenda í þeim dóm­um sem hún rann­sakaði hafði eng­in tengsl við ger­anda. 

Það sem Svala hafði á hinn bóg­inn ekki sér­stak­lega leitt hug­ann að áður en hún hóf rann­sókn­ina var hve oft það var grun­ur eða vitn­eskja í nærum­hverfi barns sem hafði verið mis­notað af föður eða afa, um af­brigðilegar hvat­ir eða óviðeig­andi kyn­ferðis­leg­ar lang­an­ir eða kyn­hegðun þess­ara manna, annað hvort inn­an fjöl­skyld­unn­ar eða hjá barna­vernd­ar­yf­ir­völd­um. Það dugði samt ekki til að vernda börn­in fyr­ir brot­un­um. Í 57 pró­sent dóm­anna mátti finna upp­lýs­ing­ar eða vís­bend­ingar um slík­an grun eða vitn­eskju. 

„Þessi brot eru sveipuð þagn­ar­hjúpi“

„Þetta er það sem dóm­arn­ir sýna, auðvitað er brotið gegn fleiri börn­um en þeim sem koma fyr­ir í dóm­um hæsta­rétt­ar. Ekki öll mál eru kærð. Rann­sókn­ir hafa sýnt að kyn­ferðis­brot eru þau brot sem eru sjaldn­ast kærð. Þessi brot eru sveipuð þagn­ar­hjúpi. Auk þess sem van­traust á rétt­ar­vörslu­kerf­inu er áber­andi þegar kem­ur að kyn­ferðis­brot­um,“ seg­ir Svala 

„Fólki finnst erfitt að stíga fram og kæra brot af þessu tagi. Þessi brot varða kyn­helgi og sál­ar­líf fólks og þar af leiðandi er erfitt fyr­ir brotaþola að hleypa hverj­um sem er að þeirri líðan og hugs­un­um. Þú þarft virki­lega að treysta því að vel sé með þetta farið og að þeir sem sinna þess­um málum nálg­ist brotaþola af nær­gætni og til­lits­semi. Það þyrfti að inn­leiða áfallamiðaða nálg­un í kerfið eins og það legg­ur sig.“ 

Netið auðveld­ar aðgang og fjölg­ar aðferðum 

Rann­sókn Svölu nær til hæsta­rétt­ar­dóma fram á mitt ár 2015, en tölu­verðar breyt­ing­ar hafa orðið á brot­um gegn börn­um í seinni tíð með til­komu nets­ins og sam­fé­lags­miðla. Netið hef­ur í raun auðveldað ókunn­ug­um gerend­um aðgang að börn­um. Þannig hef­ur aðferðum við að brjóta kyn­ferðis­lega gegn börn­um fjölgað. 

Það er fyrst árið 2008 sem nets­ins er getið í dóm­um Hæsta­rétt­ar sem brota­vett­vangs. Þar er talað um vef­mynda­vél og tölvu­sam­skipti, sem fara fram í gegn­um Skype, Face­book, MSN og Tinychat.com.  

„Hinir ókunn­ugu gerend­ur koma án efa miklu sterk­ar inn í sam­bandi við brot á net­inu, sem þess­ir dóm­ar fjalla ekki mikið um því það er ekki fyrr en hin allra síðustu ár sem þessi vett­vang­ur á net­inu tröllríður öll­um veru­leika okk­ar,“ seg­ir Svala. 

„Netið er orðið nýr brota­vett­vang­ur þar sem þú get­ur bæði kom­ist í kynni við börn til þess að hitta þau og eins get­urðu brotið gegn börn­um án þess að hitta þau. Þetta er ný teg­und af hættu og ný teg­und af veru­leika sem okk­ur geng­ur illa að koma bönd­um yfir.“ 

Hún bend­ir á að al­mennt geti for­eldr­ar fylgst með börn­um sín­um, hverja þau um­gang­ist og hvar þau séu frá degi til dags. Mun erfiðara sé hins veg­ar að fylgj­ast með því hvar þau séu á net­inu. Sér­stak­lega eft­ir því sem þau eld­ist. 

„Það hafa orðið ákveðin vatna­skil með sam­fé­lags­miðlum og net­inu. Það er nýr viðbætt­ur heim­ur í mögu­leik­an­um á að beita börn kyn­ferðisof­beldi eða mis­bjóða þeim með kyn­ferðis­leg­um og ósiðsam­leg­um hætti.“ 

mbl.is
Fleira áhugavert
Fleira áhugavert