Innlent | Morgunblaðið | 18.2.2025 | 11:45 | Uppfært 13:57

Kraumandi hverir og naðurtunga

Hverasvæði á Hellisheiði sem þykir hafa hátt verndargildi. mbl.is/Sigurður Bogi

Alls sex svæði á landinu eru nefnd til friðlýsingar til náttúruverndar, samkvæmt tillögu sem lögð hefur verið fram til ályktunar Alþingis. Undir eru svæði sem lagt er til að verði á framkvæmdaáætlun líðandi árs og fram til 2029.

Þetta er tillaga frá umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra og um hana segir að byggja eigi upp net verndarsvæða í því skyni að stuðla að vernd líf- og jarðfræðilegrar fjölbreytni. Mörg svæði hafa verið friðlýst á undanförnum árum og nú heldur sú vegferð áfram, skv. tillögunni sem nú er í samráðsgátt stjórnvalda. Frestur til að skila inn umsögnum er til 20. febrúar.

Viðkvæm jarðhitasvæði

Þau svæði sem eru undir í áætluninni eru um allt land. Fyrst skal tiltekinn Goðdalur í Bjarnarfirði á Ströndum. Svæðið er tilnefnt vegna móa- og mýrahveravistar svo og jarðhitalækja. „Þar sem jarðhitinn er vex æðplöntutegundin naðurtunga, sem einungis þrífst við jarðhita hér á landi, auk þess sem laugadepla, sem er válistategund í nokkurri hættu, hefur fundist í heitum uppsprettum,“ segir í kynningu.

Nokkur sömu atriði gilda um Goðdal og Hengladali á Hellisheiði. Þar, á 10 km² svæði, eru kraumandi hverir með sérstakar vistgerðir og verndargildi jarðhitalækja er hátt. Því er friðlýsing þar í deiglu og tiltekið að styrkja þurfi innviði til að vernda viðkvæm svæði og stýra umferð.

Þar sveima skúmur og kjói

Til stendur sömuleiðis að friðlýsa Húsey og Eyjasel á Úthéraði austur á landi. Undir eru 62 km² á svæði þar sem starargróður og runnar eru áberandi gróður og um loftið sveima skúmur og kjói; fuglategundir í vá. Um Lauffellsmýrar, 56 km² votlendissvæði á hálendinu inn af Kirkjubæjarklaustri og Síðu, segir að rimamýrar þar séu merkilegar. Slíkar einkennast af áberandi mynstri langra rima og forblautra flóalægða og tjarna.

Þá er í umræðu að friðlýsa Lambeyrarkvísl í Hvítársíðu í Borgarfirði og Oddauppsprettur í Húsafelli; hvar eru kaldar lindir. Slíkar hafa hátt verndargildi, en þetta er svæði þar sem grunnvatn streymir út á yfirborðið um uppsprettur, t.d. undan hraunjaðri eða á vatnsbotni. Í ám á þessum slóðum finnast dvergbleikjur og grunnvatnsmarflær.

Síðast í upptalningunni eru Reykjanes og Þorlákshver sem eru við Brúará á landamærum Grímsness- og Bláskógabyggðar. Svæðið sem lagt er til að friðlýsa er 0,87 km² og er á lista sakir þess að þar má finna heitar uppsprettur, jarðhitalæki og sjaldgæfar jurtir, svo sem flóajurt og vatnsnafla.

Fleiri svæði í bið

Sú framkvæmdaáætlun sem nú er til kynningar er sú fyrsta sem unnin er frá gildistöku endurskoðaðra laga um náttúruvernd árið 2013. Í umræðu hefur raunar verið að taka fleiri svæði á áætlun friðlýsingar, svo sem Tjörnes og Melrakkasléttu, en frá slíku var horfið meðal annars vegna sjónarmiða landeigenda. Þá réðu þjóðlendumál því að bakkað var með friðlýsingu á Drangey á Skagafirði og á Snæfellsnesi hvar undir voru Löngufjörur, Skarðsfirði og Langárósi að Hjörsey. Sama gildir um Grímsey fyrir norðan land.