Innlent | Sunnudagsblað | 10.5.2025 | 8:42

Lífið eftir dauðann

Andreas Kisser á Lollapalooza-hátíðinni í Brasilíu í vor. AFP/Pablo Porciuncula

Kunnuglegt andlit birtist á skjánum. Hárið að vísu bundið í tagl en ekki slegið, eins og við þekkjum hann best af sviðinu. Breiðu brosi fylgir hann eftir með því að mynda tákn með vísifingri og litlaputta hægri handar yfir höfði sér. Þannig heilsumst við, bræður og systur í málmi. Hvort sem við erum stödd í Reykjavík eða São Paulo. Táknið er kallað djöflahorn og er í þessu samhengi iðulega rakið til málmsöngvarans Ronnies James Dios heitins en amma hans kenndi honum sem barni að nota það til að bægja djöflum og öðrum yfirþyrmandi vættum frá rúmi sínu að nóttu.

Tilefni samtals okkar er hvorki ómerkilegt né smátt; brasilíska málmbandið Sepultura, eitt það áhrifamesta í sögunni, er loksins á leið til Íslands eftir fjögurra áratuga bið. Leikur í Valsheimilinu 4. júní. Við blasir að spyrja gítarleikarann og hljómsveitarstjórann, Andreas Kisser, fyrst að því hvort hann sé spenntur að sækja okkur heim.

„Já, ég er mjög spenntur að koma til Íslands. Við höfum farið víða á löngum ferli, heimsótt um 80 lönd, og nú bætist Ísland við þann lista. Okkur hefur lengi langað að koma og þetta á eftir að verða mergjað. Við ætlum að bjóða ykkur upp á það besta frá ferli Sepultura og þetta kemur til með að verða mjög sérstakt kvöld,“ segir hann.

Og þetta er ekkert kurteisishjal í Andreasi. Ég rakst á dögunum á nýlegt viðtal við hann á miðlinum Loud tv og þar er hann spurður að því, af manni sem hefur mér vitandi engin tengsl við Ísland, hvort Sepultura eigi eitthvert sérstakt land inni. Og hann svarar strax: „Ísland. Mig hefur alltaf langað að koma þangað.“

Hann minnist þess ekki að íslensk bönd hafi orðið á vegi þeirra félaga gegnum árin en útilokar það þó ekki. „Maður rekst á svo óteljandi marga á þessum ferðalögum sínum, ekki síst á tónleikahátíðunum, en ég man ekki eftir neinum íslenskum böndum. En þegar maður heimsækir nýtt land gefst alltaf tækifæri til að kynnast nýju fólki og málmsenunni á hverjum stað. Það er svo merkilegt að hvert einasta band sem maður kynnist hefur með sér eitthvað úr eigin menningu, rétt eins og við gerum sjálfir. Hvort sem það snýr að tónlist eða einhverju öðru. Ég nefni Kúbu sem dæmi en þegar við fórum þangað, 2008 eða 2009, gafst gott tækifæri til að kynna okkur menningu þjóðarinnar og með hvaða hætti hún skilaði sér inn í listsköpun hljómsveitanna sem þar starfa. Það er alltaf jafngaman að rekast á nýja ryþma, nýjar melódíur, undir hinum ólíkustu áhrifum. Allt ber þetta að sama brunni; það hjálpar málmlistinni sem heild að vaxa.“

Við erum ekki bara að tala um hvert annað tónleikaferðalag, ferðalagið sem nú stendur yfir, 40 ára kveðjutúr: Fögnum lífinu gegnum dauðann, verður það seinasta í sögu Sepultura. Það hófst á liðnu ári og lýkur er langt verður liðið á það næsta. Eftir það mun Sepultura leggja upp laupana. Hvaða tilfinningar ætli bærist með mönnum undir þeim kringumstæðum?

Andreas Kisser djöflahornin á lofti. AFP/Jesse Grant

Að virða endalokin

„Þetta er fyrst og fremst frábært tækifæri og forréttindi að geta tekið meðvitaða ákvörðun um að leggja upp í sína hinstu tónleikaferð,“ svarar Andreas. „Við erum að fagna ferli okkar í 40 ár og deila gleðinni með aðdáendum okkar. Maður verður að bera virðingu fyrir endalokunum enda lokum við einhverjum hring eða hringjum á hverjum einasta degi, ekki satt? Við komum öll til með að deyja og í mínum huga snýst málið um að bera virðingu fyrir þeirri staðreynd en ekki óttast hana. Lífið er ekki á morgun, heldur í dag. Við eigum bara líðandi stund og verðum að nýta hana, gera það sem okkur langar að gera, hitta þá sem við viljum hitta og svo framvegis. Kannski verður það of seint á morgun. Þetta er leiðarljósið á þessum kveðjutúr okkar og það hefur verið dásamlegt að heimsækja hverja borgina af annarri. Þetta hefur verið mjög tilfinningaþrungið ferðalag til þessa og verður það áfram. Við erum aðdáendum okkar óendanlega þakklátir fyrir að halda okkur við efnið öll þessi ár,“ segir Andreas en þess má geta að Sepultura hljóðritar alla tónleikana á kveðjutúrnum, þar á meðal hér, og að honum loknum mun koma út tónleikaplata með 40 lögum teknum upp í jafnmörgum borgum, vítt og breitt um heiminn.

Svo virðist líka sem margir séu að koma í fyrsta sinn á Sepultura-tónleika. Andreas fagnar því að vonum. „Fólk hefur hlustað á plöturnar okkar, keypt boli og aðra minjagripi en af einhverjum ástæðum aldrei séð okkur á sviði. Nú er það staðráðið í að missa ekki af okkur, áður en það verður of seint. Sjálfir erum við að njóta í botn enda þykir okkur ennþá mjög vænt hverjum um aðra og viljum ekki bíða eftir því að allt fari í bál og brand innan okkar raða. Það yrði mun leiðinlegra að ljúka ferlinum þannig,“ segir hann hlæjandi.

„En að öllu gríni slepptu þá er Sepultura á frábærum stað og þetta er upplagður tími til að nýta valfrelsi okkar og segja þetta gott.“

Hún var besti vinur minn!

Það er engin tilviljun að dauðinn er Andreasi hugleikinn en eiginkona hans, Patricia, lést fyrir tæpum þremur árum af völdum krabbameins, 52 ára að aldri. Fráfall hennar hafði að vonum djúpstæð áhrif á hann.

„Það sneri lífi mínu á hvolf, breytti öllu. Við vorum gift í 32 ár og eigum þrjú börn saman. Hjónabandið var mjög traust og einkenndist af ást og gagnkvæmri virðingu. Patricia var besti vinur minn. Það var mjög erfitt að horfa upp á krabbameinið læsa klónum í hana. Við fjölskyldan vorum mjög illa undir það búin að eiga við lækna, sjúkrahús, tryggingakerfið og allt sem viðkemur svona lífsógnandi veikindum hérna í Brasilíu, fyrir utan allar tilfinningarnar sem bærðust með okkur á þessum erfiðu tímum. Patricia dó í júlí 2022 og það breytti lífi okkar allra, ekki síst mínu. Allt þetta ferli, veikindin og dauði hennar, kenndi mér svo margt, ekki bara um dauðann, heldur líka lífið. Þetta færði mér alveg nýtt sjónarhorn að vinna með.“

Þessi reynsla varð til þess að Andreas setti á laggirnar samtök í Brasilíu sem hafa það markmið að hvetja fólk til að tala með opnari hætti um dauðann.

„Við þurfum að tala um dauðann, líknandi meðferð, líknardráp og dánaraðstoð. Fólk þjáist vítt og breitt um Brasilíu. Sjálfur stofnaði ég tónlistarhátíðina Patfest í minningu eiginkonu minnar í því augnamiði að safna fé fyrir þá aðila sem bjóða upp á líknandi meðferð í landinu, þannig að hægt verði að færa hana út í fátækrahverfin. Þetta fólk vinnur ótrúlegt starf, með ást og virðingu að leiðarljósi. Það hefur breytt lífi mínu að kynnast þessu starfi og átt heilmikinn þátt í því að Sepultura er að rifa seglin. Á okkar forsendum. Þegar maður sættir sig við endalokin og dauðann þá öðlast lífið um leið dýpri merkingu og verður verðmætara og meira spennandi. Við erum hérna núna, í dag. Ekki bíða eftir morgundeginum! Fortíðin er til að læra af henni, öllum verður okkur á en aðalatriðið er að draga lærdóm af því. Iðrumst ekki heldur, það er tímasóun. Gjört er gjört.“

Fullur þakklætis

Sjálfur er hann fullur af þakklæti fyrir þann dýrmæta tíma sem hann fékk með eiginkonu sinni. „Patricia var ein besta manneskja sem ég hef kynnst um dagana en það þýðir ekkert að vorkenna sjálfum sér og spyrja „af hverju ég?“ og „af hverju hún?“. Við verðum að lifa og bera virðingu fyrir endalokunum. Til hvers að fara í bíó og sjá kvikmynd ef hún hefur engan endi? Það gengur ekki upp. Ekkert frekar en að lesa bók án endis. Og hvað með þetta viðtal? Það hefði engan tilgang ef það tæki ekki enda.“

Sitthvað til í því, lagsi. En biðu mín þau örlög að festast í viðtali sem aldrei lyki gæti ég alveg hugsað mér verri viðmælendur en Andreas Kisser úr Sepultura!

Í vissum skilningi færði dauði Patriciu Andreasi nýtt líf, þar sem hann hefur það hlutverk að ræða um upplifun sína af dauðanum og hvetja fólk til að gera slíkt hið sama. „Í dag er ég miklu meðvitaðri um fólk sem þjáist og líður kvalir og það er mér hjartans mál að fólk fái að deyja með virðingu og reisn. Það er ömurlegt hlutskipti að vera meðhöndlaður sem byrði á samfélaginu. Kraftar þínir eru á þrotum þannig að þú hefur enga þýðingu lengur! Þannig kemur samfélagið hér í Brasilíu fram við fólk, ekki bara þá sem eru dauðvona, heldur líka allt fátæka fólkið í slömminu hérna. Það er gleymt og grafið.“

– Þú talar um þessi mál af brennandi ástríðu?

„Já, ég geri það. Þetta er mitt hjartans mál. Bardagi sem ég hef einhent mér í. Ég geri mér fulla grein fyrir því að það er langur vegur fram undan en við verðum að gera allt sem í okkar valdi stendur til að lina þjáningar fólks og gera því kleift að deyja með reisn.“

Aldrei bjóst ég við því að ég ætti eftir að hugsa um Andreas Kisser og Ingva Hrafn Jónsson fréttamann í sömu andrá en sá síðarnefndi talaði með nákvæmlega sama hætti í viðtali hér í blaðinu fyrir nokkrum árum eftir að helsjúkur bróðir hans hafði þegið dánaraðstoð vestur í Kanada. Ingva Hrafni þótti brýnt að opna umræðuna. Svona getur lífið verið skrýtið. Og dauðinn.

– Hvers vegna er þessi umræða svona mikið tabú?

„Ég veit ekki hvernig það er hjá ykkur en hérna í Brasilíu er helmingur þjóðarinnar gríðarlega íhaldssamur og trúaður. Fólk í þeim sporum er uppfullt af dogma og fastmótuðum viðhorfum sem erfitt er að hrófla við. Fyrir vikið er erfitt að rökræða við þetta fólk og setja mál í samhengi. Mín trú er sú að við getum staðið okkur betur, miklu betur, gagnvart fólki sem liggur banaleguna, mögulega sárþjáð. Skuldum við þessu fólki ekki virðingu? Hér í Brasilíu eru hvorki líknardráp né dánaraðstoð leyfð en það myndi að sjálfsögðu skipta sköpum. Hvað halda menn eiginlega að þetta þýði? Að æði renni á menn og að „morð“ verði hér daglegur viðburður? Við erum að tala um að líkna fólki sem lifir með óbærilegum þrautum. Og trúi menn á kirkjuna, himnaríki, paradís og allt þetta ætti það að hafa skilning á þessu. Enginn maður verður þvingaður til að þiggja dánaraðstoð. Öðru nær. Þetta er ekkert flókið. Patricia var mjög gott dæmi um þessa stöðu. Undir það síðasta gekk hún fyrir morfíni og líkaminn var hættur að virka. Ekki varð aftur snúið. Af hverju hafði ég ekki þann valkost, sem brasilískur þegn, að óska eftir dánaraðstoð? Það er algjört kjaftæði að maður í einhverri kirkju úti í bæ geti tekið fram fyrir hendurnar á manni. Þetta á að vera mitt val. Mitt frelsi. Og ég ítreka að ég er ekki að tala um þetta sem skyldu sem eigi yfir alla að ganga, heldur frjálst val fyrir þá sem vilja. Við mjög vel skilgreindar aðstæður. Fyrir þessu mun ég halda áfram að berjast, þar til ég dey.“

Af evrópsku bergi brotinn

Andreas Kisser fæddist í São Paulo 1968 en er af þýsku og slóvensku bergi brotinn. „Afi minn kom hingað frá Þýskalandi á þriðja áratug síðustu aldar til að vinna á kaffiplantekru og faðir minn fæddist í Brasilíu 1936. Mamma fæddist í Maribor í Slóveníu 1945, í bláenda seinni heimsstyrjaldarinnar. Hún fluttist hingað með fjölskyldu sinni fimm ára gömul til að hefja nýtt líf enda var Evrópa í rústum á þessum tíma. Mamma og pabbi kynntust hjá Mercedes Benz, þar sem þau unnu saman. Mamma kenndi síðar þýsku, auk þess sem hún var listamaður, málaði og hannaði.“

Mikill tónlistaráhugi var á heimilinu og móðir Andreasar lék á harmónikku. Sjálfur fékk hann sinn fyrsta gítar að gjöf frá hinni slóvensku ömmu sinni. „Hún gat sungið alls kyns þjóðsöngva frá Slóveníu, Austurríki og Þýskalandi og það kveikti í mér sem snáða. Ég tel mig vera gæfusaman að eiga þennan fjölmenningarlega bakgrunn. Ég drakk líka í mig sögurnar frá þessum stöðum og evrópski maturinn var reglulega á borðum, ekki síst hjá ömmu frá Þýskalandi, Apfelstrudel, Sauerkraut og allt þetta jukk.“

Hann hlær.

„Lengi býr að fyrstu gerð og ég hef alla tíð verið gefinn fyrir að prófa nýjan mat, japanskan og annan austurlenskan og þar fram eftir götunum.“

En aftur að músíkinni, málminum. Flunkunýr trymbill, Greyson Nekrutman frá Bandaríkjunum, er með Sepultura í för á kveðjutúrnum. Andreas ber mikið lof á hann. „Hann hefur fallið að bandinu eins og flís við rass; Greyson er ótrúlegur trommari sem getur spilað hvað sem er. Hann býr að einstakri tækni og svolgrar í sig nýjar upplýsingar. Hann hefur stungið sér á bólakaf í hefðina og ryþmann hérna í Brasilíu. Þess utan er hann frábær náungi, eins og öll hans fjölskylda. Greyson hefur hjálpað okkur að bæta okkur og ná nýjum hæðum.“

– Og hann er ekki nema 22 ára. Færir það okkur ekki heim sanninn um það að kynslóðabil þekkist ekki í tónlist?

„Nákvæmlega. Hvað er aldur? Hægt er að ræða við Greyson um hvað sem er og þá er ég ekki bara að tala um tónlist. Hann er uppfullur af orku, lifir lífinu lifandi og vill hvergi annars staðar vera en í núinu. Við höfum þegar átt mjög góðar stundir saman, á sviðinu og utan þess.“

Svona er rokk og ról

Trymblaskiptin komu flatt upp á málmsamfélagið en Eloy Casagrande, sem lamið hafði húðir í Sepultura frá 2011, hætti skyndilega í fyrra, rétt áður en lagt var af stað í kveðjutúrinn. Í frétt á vefsíðu Sepultura kemur skýrt fram að sú ákvörðun kom mönnum í opna skjöldu en skömmu síðar var tilkynnt að Casagrande, sem er brasilískur, hefði gengið í raðir annars málsmetandi málmbands, Slipknot. Andreas gerir samt ekki mikið úr þessu í samtali okkar.

„Það er bara eins og það er. Svona er rokk og ról. Ég ætla ekki að setja mig í dómarasæti yfir nokkrum manni. Menn taka sínar ákvarðanir og gera það sem hentar þeim best. Við stöndum líka sterkari eftir. Hugur hans var farinn að leita annað undir það síðasta, við fundum það á orkunni frá honum. Fyrir vikið erum við betur settir með Greyson með okkur. Andrúmsloftið er miklu betra núna.“

Bandaríkjamaðurinn Derrick Green hefur verið söngvari Sepultura frá árinu 1997 og Andreas segir hann aldrei hafa verið betri. „Derrick var mikill happafengur fyrir okkur á sínum tíma. Frábær náungi og ótrúlegur fagmaður. Hann hefur ekki misst af einu einasta giggi og aldrei tapað röddinni. Derrick er mjög agaður tónlistarmaður og það eru forréttindi að vinna með slíkum mönnum. Sama máli gegnir um Paulo [Jr, bassaleikara]. Við erum allir hættir að drekka áfengi og líður miklu betur en fyrir 30 árum. Timburmenn, hvað er það?“

Hann hlær.

„Við höfum aldrei verið betri, ótrúlega einbeittir og munum allt sem á daga okkar drífur. Heimskupör heyra sögunni til, á sviðinu og utan þess. Auðvitað erum við að eldast en það kemur ekki í veg fyrir að við njótum lífsins í botn.“

Allra síðustu tónleikar Sepultura fara fram í São Paulo undir lok næsta árs en Andreas segir dagsetninguna ekki enn liggja fyrir. „Það verður svakaleg Sepul-veisla, þangað sem aðdáendum okkar og böndum sem eru okkur kær verður stefnt. Svo koma vonandi allir fyrrverandi meðlimir Sepultura fram með okkur líka, þeirra á meðal Cavalera-bræðurnir. Við viljum bjóða þeim í veisluna, þrátt fyrir ágreining okkar. Hverjum er ekki sama hver hafði á réttu að standa og hver var í órétti fyrir öllum þessum árum? Þessi veisla er fyrir aðdáendurna. Leggjum ágreininginn því til hliðar. Fyrir fólkið okkar. Auðvitað sjáum við málin ekki í sama ljósi en hverjum er ekki sama? Komum saman, djömmum og Sepulserum. Einu sinni að lokum. Við lögðum svo hart að okkur til að skapa þessa músík saman og koma henni á framfæri. Þannig að, gerum þetta fyrir aðdáendurna, okkur sjálfa og fjölskyldur okkar! Þetta er einstakt tækifæri til að þakka fyrir okkur.“

– Ertu bjartsýnn á að Max og Igor þiggi boðið?

„Ég veit ekkert um það. Það er undir þeim komið en ég vona það svo sannarlega. Tíminn mun leiða það í ljós.“

Nánar má lesa um ágreining Sepultura og Cavalera-bræðranna í rammanum hér á síðunni.

– Slayer hætti og kom aftur. Það á við um fleiri bönd. Mun Sepultura hætta fyrir fullt og fast eða er möguleiki á að bandið komi saman aftur einhvern tíma í framtíðinni?

„Það hef ég ekki hugmynd um og hverjum er ekki sama á þessum tímapunkti? Við ætlum að hætta seint á næsta ári og annað liggur ekki fyrir. Maður ákveður ekki að hætta og snúa aftur eftir þrjú eða fimm ár. Þetta virkar ekki þannig. Kannski komum við saman einhvern tíma aftur, kannski ekki. Ég fæ þessa spurningu stundum og á erfitt með að skilja hana. Við erum ekki einu sinni hættir en samt spyr fólk hvort við ætlum að koma aftur. Slakið bara á og njótið augnabliksins!“

Hann skellihlær. Og við báðir.

Að nægu að hverfa

En hvað tekur við hjá Andreasi Kisser þegar Sepultura sleppir? Hann verður væntanlega viðloðandi tónlist áfram.

„Ég er ekkert að velta því fyrir mér núna, ætla bara að njóta þessa kveðjutúrs í botn. En auðvitað hef ég verið með hliðarverkefni, eins og De La Tierra, Hail! og Kisser Clan með syni mínum, Yohan. Ég er líka með útvarpsþátt hérna í São Paulo og svo eru það samtökin mín og hátíðin, sem ég gat um áðan. Það verður meiri tími til að sinna öllu þessu. Síðan væri ég alveg til í að gera eitthvað allt öðruvísi en í Sepultura, til dæmis spila meira akústískt á klassískan gítar. Ég er með kennara og læri eitthvað nýtt á hverjum degi. Hver kennslustund er sem draumur. Það verður að nægu að hverfa.“

Andreas kveðst vera mjög gæfusamur að hafa verið hluti af hinu alþjóðlega málmsamfélagi í allan þennan tíma. „Málmsamfélagið er fjölskylda sem er byggð á góðum og göfugum gildum, eins og virðingu, umburðarlyndi og lýðræði. Hvað gerðist þegar Rob Halford [söngvari Judas Priest] kom út úr skápnum? Menn brenndu ekki plöturnar þeirra, heldur tóku utan um hann. Sjáðu líka Derrick Green. Það eru ekki margir þeldökkir menn í málmi en honum var tekið opnum örmum. Allir eru velkomnir og engum úthýst úr málmsamfélaginu. Það á ekki bara við um fólk, heldur ekki síður ólíka stíla, strauma og stefnur. Það er meira að segja til band í Íran, þar sem málmur er bannaður. Ekkert fær okkur stöðvað. Málmsamfélagið er dásamlegur ættbálkur sem Sepultura er stolt af að tilheyra. Og kyndlinum er fleytt áfram, kynslóð fram af kynslóð. Við þurfum enga vinsældalista eða útvarpsspilun. Fólkið okkar mætir bara á tónleikana.“

Heyr, heyr. Viðeigandi lokaorð. Og þá er ekkert eftir nema að þakka fyrir sig og kveðja Andreas Kisser. Djöflahornin fara aftur á loft. Sjáumst í Valsheimilinu, lagsi!

Paulo Jr, Andreas Kisser, Eloy Casagrande og Derrick Green. AFP/Mark Davis

40 ár á ferð og flugi

Málmbandið Sepultura var stofnað af kornungum bræðrum, Max og Igor Cavalera, í Bela Horizonte í Brasilíu árið 1984. Max söng og lék á gítar en Igor spilaði á trommur. Paulo Jr. bassaleikari bættist við skömmu síðar og Andreas Kisser kom að hirðinni 1987. Í hönd fór það sem kalla má gullöld Sepultura, frá 1989 til 1996, þegar út komu breiðskífurnar Beneath the Remains, Arise, Chaos A.D. og Roots. Eftir það reis ágreiningur sem lauk með því að Max Cavalera fór í fússi úr bandinu en hinum þremur þótti eiginkona hans, Gloria, sem jafnframt var umboðsmaður Sepultura, vera farin að draga taum Max á kostnað hinna. Igor varð eftir og var fátt með þeim bræðrum í áratug eða þar til Igor gekk úr Sepultura 2006. Sepultura hélt áfram með Derrick Green við hljóðnemann en flaug ekki eins hátt og áður. Undanfarin 15 ár eða svo hafa þó verið sterk með plötum eins og Kairos, The Mediator Between Head and Hands Must Be the Heart og ekki síst síðustu plötunni Quadra sem kom út 2020. Mörgum ber saman um að hún sé besta verk Sepultura á þessari öld.