Innlent | Morgunblaðið | 15.5.2025 | 8:40

Skatttekjurnar þrír eða fimm milljarðar

Fella á niður undanþágu rafveitna frá fasteignamati svo að sveitarfélög njóti ávinnings af orkuvinnslu sem á sér stað í grennd við íbúa. mbl.is/Árni Sæberg

Verði undanþága rafveitna á landinu (vatnsafls-, jarðvarma- og vindaflsvirkjana) frá fasteignamati afnumin mun það valda því að fasteignamat rafveitnanna hækkar úr 82 milljörðum kr. í 1.358 milljarða og það myndi leiða til samsvarandi hækkunar á fasteignagjöldum til sveitarfélaga.

Skatttekjur sveitarfélaga vegna nýs gjaldflokks fasteignaskatts af rafveitunum gætu orðið þrír eða fimm milljarðar kr. miðað við mismunandi sviðsmyndir sem unnar hafa verið.

Þetta kemur fram í áformum um frumvarp sem innviðaráðherra hefur birt í samráðsgátt, um afnám undanþágu rafveitna frá fasteignamati. Byggt verður á tillögum starfshóps um skattlagningu orkuvinnslu, sem skipaður var af þáverandi fjármála- og efnahagsráðherra, og frekari greiningum og útfærslum á fasteignamati rafveitna og á dreifingu fasteignaskattstekna milli sveitarfélaga.

Núverandi undanþága hefur leitt til þess að stærstur hluti mannvirkja til orkuframleiðslu er í dag undanþeginn fasteignaskatti. Markmiðið með fyrirhuguðum breytingum er að tryggja nærsamfélagi sanngjarnari hlutdeild en nú er í ávinningi af raforkuframleiðslu og auka sjálfbærni sveitarfélaga.

Raforkukostnaður almennings og fyrirtækja gæti hækkað

Auknar tekjur sveitarfélaga af fasteignaskatti eiga að renna beint til sveitarfélaga og að einhverju leyti í Jöfnunarsjóð sveitarfélaga verði þessi áform lögfest. Fram kemur í mati á kostnaði við breytingarnar að hækkun skatta á orkuframleiðslu kunni að hafa í för með sér hærri raforkukostnað almennings og fyrirtækja.

„Á árunum 2018 til 2021 greiddu orkufyrirtæki að jafnaði um 7,5 [milljarða kr.] í fasteignaskatt og tekjuskatt. Ríkissjóður fékk tæp 80% og sveitarfélög um 20% eða 1,5 [milljarða kr.] árlega. Í þeim sviðsmyndum sem unnar hafa verið er gert ráð fyrir að skatttekjur sveitarfélaga yrðu 3 [milljarðar kr.] eða 5 [milljarðar kr.], eða 2-3,5 sinnum meira en meðaltal áranna 2018-2021,“ segir í mati á áhrifum fyrirhugaðra lagabreytinga.

Segir í kynningu ráðuneytisins að Jöfnunarsjóður sveitarfélaga hafi útfært tillögur að reglum um hvernig með skuli fara þegar fasteignaskattstekjur vegna rafveitna til einstaka sveitarfélaga leiða til þess að sveitarfélag fær mun hærri tekjur á hvern íbúa en önnur sambærileg sveitarfélög eins og starfshópurinn lagði til.

Gert er ráð fyrir að rafveitur verði metnar á gangvirði með tekjumati. Ákveða á nýjan gjaldflokk fasteignaskatts rafveitna og fram kemur að setja á sérstakar reglur um hvernig tekjur af fasteignaskatti dreifast til sveitarfélaga þegar rafveita og áhrifasvæði hennar er staðsett í fleiri en einu sveitarfélagi.

Þá verða lagðar til reglur sem mæla fyrir um hámarkstekjur af rafveitum á hvern íbúa sveitarfélags. „Lagt verður til að sett verði regla um ákveðið hámark fasteignaskattstekna vegna rafveitna á hvern íbúa sveitarfélags. Til að koma í veg fyrir að fámenn sveitarfélög, sem hafa náð hámarkinu, missi ekki hvata til að samþykkja virkjunarframkvæmdir er lagt til að sveitarfélög fái ákveðnar jaðartekjur af rafveitum sem eru umfram hámarkið á hvern íbúa,“ segir í greinargerð um þessi áform.

Jafnframt er lagt til að þriðji aðili taki að sér innheimtu fasteignaskatts rafveitna í stað sveitarfélaganna sjálfra og dreifi skattinum til sveitarfélaga og til Jöfnunarsjóðs.