Innlent | Sunnudagsblað | 7.6.2025 | 18:20

Mig langar að upplifa endalaust

„Það segja margir sem lesið hafa bækur mínar að ég sé með mjög sérstaka rödd. Það er einhver ljóðrænn stíll og ég legg mikla áherslu á sviðsetningu og karaktera,“ segir Júlía Margrét Einarsdóttir. mbl.is/Ásdís

Rithöfundurinn Júlía Margrét Einarsdóttir kom á harðahlaupum úr Efstaleiti niður í Barmahlíð í rokinu í vikunni og mætti þar blaðamanni á tröppunum við heimili foreldra hennar. Á heimilinu eru allir veggir þaktir bókaskápum sem svigna undan bókum, enda mikið bókmenntaheimili.

Á meðan vindurinn gnauðaði úti var notalegt að sitja í hlýjunni og ræða um æskuna, rithöfundarferilinn, Dúkkuverksmiðjuna, ketti, ástina, bílprófsleysi og lífið sjálft sem oft er hægt að nota sem efnivið í skáldskap.

Júlía hefur haslað sér völl á bókmenntasviðinu en nýja skáldsagan er sú þriðja í röðinni og hún er rétt að byrja. Þegar Júlía er ekki að skrifa vinnur hún á RÚV þar sem hún ritstýrir menningarvefnum og sinnir auk þess af og til dagskrárgerð.

Hana dreymir þó um að fá að helga sig alfarið skáldagyðjunni og lifa af listinni en þangað til þarf hún að eiga fyrir salti í grautinn.

Dramatísk ljóð um einmanaleika

Júlía er dóttir Einars Kárasonar og systir Kamillu Einarsdóttur sem eru bæði rithöfundar eins og margir vita. Móðir hennar Hildur Baldursdóttir er bókasafnsfræðingur. Spurð hvort hún sé með skáldskaparhæfileikana í blóðinu, svarar hún:

„Já, það er erfitt að þræta fyrir það. Ég hugsa það. Ég var mjög snemma farin að skrifa sögur og ég var lítil þegar ég var farin að skrifa heilu framhaldssögurnar sem ég sogaðist alveg inn í. Ég hafði alltaf gaman af því að dunda mér með litla breska dúkkubangsa eða Barbie og var alltaf að búa til sögur þar sem bangsar og dúkkur voru aðalpersónur. Þarna naut ég mín best, að sviðsetja og búa til sögur. Ég gat alveg gleymt mér í sögugerð og var þetta stór hluti af mér,“ segir Júlía.

Þegar Júlía var tólf ára fluttu foreldrar hennar með hana til Berlínar í eitt ár, en eldri systur hennar þrjár urðu eftir heima, enda orðnar fullorðnar, en Júlía er langyngst.

„Stóran hluta af þeim tíma var ég bara ein með mömmu og pabba, án systra og vinkvenna, og kunni ekkert í þýsku. Þá fór ég að skrifa dramatísk ljóð um einmanaleikann. Mér leiddist svo ótrúlega mikið að ég fór líka að skrifa framhaldssögur og hef gert það síðan og get ekki sleppt því,“ segir Júlía, en sögur unglingsins voru um mennska tvíbura í ævintýraheimi, sem björguðu heiminum ásamt álfum.

„Ég held að sú bók muni ekki líta dagsins ljós,“ segir Júlía og brosir.

Hvernig er að eiga pabba sem er þekktur rithöfundur?

„Ég þekki ekkert annað og þegar við systurnar vorum litlar þá áttuðum við okkur ekkert á því að hann væri þekktur. Kamilla og stóru systur mínar hafa oft rifjað upp þá sögu þegar þeim var boðið á kvikmyndina Skytturnar. Þær spurðu einhvern: „Hvað gerði pabbi í þessari mynd?“ og fengu svarið að hann hefði gert handritið. En þær heyrðu bara handriðið. Svo þegar allir fóru á svið að hneigja sig fannst þeim hann taka heldur stórt upp í sig að eigna sér svona mikinn heiður af myndinni þegar hann hefði bara gert eitt handrið,“ segir hún og hlær.

„Annars fannst okkur ekkert merkilegt við það að vera rithöfundur enda margir slíkir á Íslandi,“ segir Júlía og að það hafi hins vegar komið fólki á óvart í Þýskalandi að pabbi þeirra væri að skrifa skáldsögur í fullu starfi.

„Ég man að í Þýskalandi var ég oft spurð að því hvað mamma og pabbi gerðu og þurfti að læra orðin rithöfundur og bókasafnsfræðingur á þýsku, Schriftsteller og Bibliothekar. Fólk sagði alltaf við mig; það getur ekki verið að hann skrifi skáldsögur!“ segir hún.

Júlía naut sín ekki vel í Berlín, fjarri íslenskum vinkonum.

„Mér fannst alveg hræðilegt þarna úti! Þarna var þýskur agi og skólinn miklu erfiðari en heima. Svo voru allar vinkonurnar eftir heima á Íslandi, alltaf í náttfatapartíum og svakalegar gellur. Mér fannst ótrúlega sorglegt að vera þarna ein og var mjög reið út í mömmu og pabba að gera mér þetta. Ég lærði samt alveg smá þýsku og er núna nokkuð góð eftir fjóra bjóra. Ég er þakklát í dag fyrir þessa reynslu þó ég hafi ekki verið það þá,“ segir hún.

„Ég skrifaði þarna ljóð sem við erum enn að hlæja að sem hét Lest gleðinnar og fjallaði um hamingjulest sem færi alltaf framhjá glugganum mínum á hverjum degi en ég fengi aldrei far. Ég sendi svo ljóðið inn í ljóðakeppni fyrir unglinga og vann verðlaun.“

Til í mig frekar en páfagauk

Sem örverpið í systrahópnum segist Júlía hafa getað baðað sig í athygli.

„Það góða var að systrum mínum fannst ég vera æðisleg og þær voru til í litla systur. Ég var lítið stýri í smekkbuxum með rosa mikið af krullum. Algjört krútt. Ég fékk svakalega athygli frá þeim og foreldrum mínum og ég vildi alltaf láta horfa á mig,“ segir hún og segist hafa átt aðeins öðruvísi æsku en systur hennar því Einar og Hildur urðu ung foreldrar en voru orðin aðeins eldri og ráðsettari þegar hún fæddist. Lengi vel bjuggu þau afar þröngt í Kaupmannahöfn með þrjár litlar stelpur en svo fæddist Júlía.

„Pabbi vildi annað barn; var alveg æstur í það, en mömmu fannst komið gott, enda var Kamilla systir á við heilan her. En pabbi kom heim með ógeðslega geðstirðan afrískan páfagauk sem getur orðið áttræður. Mamma var ekki til í að vera með geðvondan páfagauk, meter á hæð, sem myndi skamma þau allan daginn. Þá sagðist pabbi myndu skila páfagauknum ef hún væri til í annað barn. Og hún sættist á það. Hún var meira til í mig en páfagaukinn.“

Kettir hafa ávallt fylgt Júlíu og er hún alin upp með köttum. Faðir hennar Einar passar upp á kisuna sína eins og hún væri lítið barn.

„Mér finnst heimili ekki vera heimili án kattar. Ég átti hann Jónas en hann féll frá fyrir jólin, alveg að verða sextán ára. Ég á ekki kött núna og finnst það hræðilegt en ég er að fara til Parísar í vinnustofudvöl í nóvember og ætla að bíða aðeins með kött. Hér hjá mömmu og pabba er einn köttur sem ég kom hingað með í pössun fyrir tíu árum. Mjög þver læða sem er ekki mikið fyrir mannfólk en pabbi lifir fyrir hana. Það má aldrei skilja hana eftir yfir nótt og þarf hún því alltaf næturpössun ef þau skreppa eitthvað. Svo hringir hann fimm sinnum á dag og spyr hvernig henni líði,“ segir Júlía og viðurkennir að hún sé lítið skárri þegar kemur að köttum.

„Ég er eins og pabbi; þetta er líka eitthvað í blóðinu.“

Hélt að þú yrðir rithöfundur

Júlía fór í Menntaskólann í Reykjavík og þaðan lá leiðin í heimspeki í háskólanum.

„Ég get ekki sagt að ég hafi fundið mig í MR. Í grunnskóla þurfti ég ekkert að hafa fyrir náminu og fór með það hugarfar inn í MR. Svo flutti ég að heiman átján ára þegar ég og vinkona mín ákváðum að fara að leigja saman á Laugaveginum og ég fór þá að vinna á kaffihúsum með skólanum, en svo var orðið freistandi að mæta bara ekki í skólann. Það var rosalega gaman á djamminu en fór minna fyrir náminu en eina ástæðan fyrir því að ég kláraði stúdentinn var sú að ég nennti ekki að falla og vakti því heilu næturnar fyrir próf. En stefnan var alltaf á heimspeki, alveg frá því að mamma kynnti mér bókina Veröld Soffíu eftir Jostein Gaarder, sem er yfirferð um heimspekinga fyrir börn og unglinga. Ég var alveg heilluð, tíu ára gömul, og skírði bangsana mína Platon og Demókrítos,“ segir hún.

„Frá þeirri stundu vissi ég að ég vildi læra heimspeki. Og strax í náminu leið mér eins og ég væri komin heim. Ég var gjarnan spurð hvort ég væri í heimspeki á meðan ég væri að ákveða hvað ég vildi gera; það fannst engum heimspeki geta orðið að atvinnu. Ég veit ekki hvar ég sá fyrir mér endapunktinn,“ segir Júlía og segist á þeim tíma ekki hafa haft trú á því að hún gæti skrifað skáldsögu.

Júlía segir að María Björk Kristjánsdóttir, íslenskukennari úr MR, hafi hitt hana löngu síðar og sáð einhverju fræi.

„Mér fannst þessum kennara, sem var frábær íslenskukennari, hafa fundist ég algjör vitleysingur og hún var alltaf að atast í mér og segja mér að ég gæti gert betur, enda var ég algjör sleði í MR. Ég var að vinna í miðasölunni í Þjóðleikhúsinu þegar ég var að klára heimspekina og hún kom þangað og spurði mig hvað ég væri að gera í lífinu. Ég svara að ég væri að klára heimspeki. Þá sagði hún: „Vá, ég hélt alltaf að þú myndir verða rithöfundur.“ Þetta sat í mér. Hún sá eitthvað í mér og ég áttaði mig á því af hverju hún hefði verið að ýta svona mikið á mig á sínum tíma. Það var í raun vegna hennar sem ég sótti um meistaranám í ritlist. Þarna fékk ég spark í rassinn frá réttri manneskju og mér þótti vænt um það. Og í því námi fann ég mína rödd.“

Hvernig er þín rödd?

„Það segja margir sem lesið hafa bækur mínar að ég sé með mjög sérstaka rödd. Það er einhver ljóðrænn stíll og ég legg mikla áherslu á sviðsetningu og karaktera. Þegar ég var að skrifa lokaverkefnið mitt í ritlistinni var Vigdís Grímsdóttir leiðbeinandinn minn. Mér fannst verkefnið yfirþyrmandi því þetta var miklu lengra en við höfðum áður skrifað í náminu og þegar ég var að fara inn í það setti ég mig í rosa stellingar. Vigdís trúir á stjörnuspeki og sagði að ég væri að setja mig í stellingar eins og ég væri fiskur en að ég væri ljón. Ég hugsaði fyrst að ég vissi ekkert um hvað hún væri að tala en svo fattaði ég að ég yrði bara að leyfa mér að skrifa með minni rödd og þá fann ég minn stíl. Ef maður er sannur getur maður krækt í lesandann. Ég geri það ekki ef ég er að þykjast eða skrifa eins og mér er ekki tamt.“

Flúði vandamálin til New York

Eftir ritlistarnámið vildi Júlía prófa að búa í útlöndum og komst inn í kvikmyndaskóla í New York þar sem hún fór í annað meistaranám, nú í kvikmyndahandritagerð.

„Mér líður ótrúlega vel í námi og eftir að ég kláraði ritlistina fór ég að vinna hjá Fréttablaðinu og Vísi og fyrst var ég á menningardeildinni og síðar á fréttadeildinni en þar leið mér alls ekki vel. Ég man að eitt sinn öskraði einn yfirmaður á mig fyrir framan alla og ég fór út og hágrét alla leiðina heim til mömmu og pabba. Þau sögðu mér að ég yrði að nota þetta í sögu. Þannig er ég alin upp; ef eitthvað gerist sem er erfitt eða leiðinlegt, benda þau á að það sé hægt að nota það í sögu. Ég sagði þá upp því ég fann að þetta var ekki umhverfi sem hentaði mér og fór að vinna á kaffihúsi og varð fljótt þar vaktstjóri,“ segir Júlía.

„Ég var á þessum tíma mjög stefnulaus og var á sama tíma í sambandi sem var mjög erfitt og endaði á því að það fór allt í skrúfuna. Viðbrögðin mín við því hvað mér fannst ég vera á vondum stað voru þau að mér fannst ég verða að komast burt. Ég ætlaði til Skotlands að læra leikritaskrif en umsóknarfresturinn var liðinn. En mér tókst að sækja um og komast inn í þennan skóla í New York,“ segir hún.

„Ég var bara stöðugt með grátbólgin augu niðri í bandaríska sendiráði með einhverja pappíra því ég var svo ákveðin í þessu. Fólk sagði gjarnan við mig að ég gæti ekkert flúið vandamálin; mér myndi ekkert líða neitt betur. En mín reynsla er sú að ég gat flúið vandamálin og ég fór til New York í janúar 2017. Það var ískalt fyrsta daginn sem ég fór í skólann og ég fann mig strax í borginni. Ég var í hamingjukasti og þetta var besta ákvörðun sem ég hef tekið á ævinni.“

Eftir einn vetur í stórborginni lá leiðin til Los Angeles að klára skólann þar.

„Það var yfirþyrmandi að koma til LA. Ég man ég steig út úr lestinni, eftir þriggja daga lestarferð, í eyðimörkinni. Ég fékk menningarsjokk, en sem betur fer gat ég farið að búa með vinkonu úr MR,“ segir Júlía og nefnir að ekki sé gott að vera án bílprófs í Los Angeles þar sem enginn kemst neitt án bíls.

Spurð hvers vegna hún sé ekki með bílpróf, svarar hún:

„Ég reyndi það. Ég tók tuttugu tíma um tvítugt en þetta lá ekki vel fyrir mér. Ég keyrði á grágæs í Skeifunni og banaði henni, ég sem er bæði dýravinur og grænmetisæta. Þetta var mjög erfitt. Ég olli síðan fimm bíla árekstri með því að nauðhemla á ljósum. Ég var í rétti sem fremsti bíllinn en þetta var augljóslega mér að kenna. Ég sat svo grenjandi við stýrið og blaðaljósmyndari mætti og tók af mér myndir. Það var þegjandi samkomulag í fjölskyldunni að ræða þetta ekkert, en Kamilla systir er heldur ekki með bílpróf. Við erum bara í strætóum. Það er ekkert mál að vera bíllaus í New York en hræðilegt í LA,“ segir Júlía og segist ekki hafa kunnað vel við sig í borg englanna, þó skólinn hafi verið skemmtilegur og góður.

„Að skrifa kvikmyndahandrit lá ágætlega fyrir mér en ég finn að mig langar frekar að skrifa fyrir leikhús. Ég þýddi í fyrra leikritið Yerma, en ég sagði já við þessu verkefni án þess að hafa lesið það. Ef Gísli Örn biður mann um eitthvað segir maður já. En ég var mjög fegin því ég dýrkaði verkið og fannst þetta ofsalega gaman. Leikhúsið er minn staður á meðan kvikmyndabransinn er mjög erfiður. En ég er núna að sækja um styrk fyrir stuttmynd sem ég skrifaði.“

Kærleikur, samheldni og slúður

Fyrri skáldsögur Júlíu eru Guð leitar að Salóme og Drottningin á Júpíter. Nú hefur eins og fyrr segir litið dagsins ljós nýjasta bókin, Dúkkuverksmiðjan.

„Mig dreymir um að geta helgað mig ritstörfum en ég fékk ekki listamannalaun í ár sem er spæling. Ég hef unnið að þessari bók í nokkur ár en gat tekið mér launalaust leyfi í fyrra því þá fékk ég þriggja mánaða listamannalaun. Þá vaknaði ég á morgnana og fór á skrifstofu sem ég leigði niðri í bæ og þá tókst mér að klára bókina. Þá fékk ég rými til að einbeita mér bara að bókinni; ekki skrifa bara hálftíma og hálftíma á kvöldin eftir vinnu,“ segir hún.

„Ég þarf að fá rými til að skapa og vonast til að fá það í París í haust en þar verð ég í tvo mánuði,“ segir hún, en ný bók er nú í smíðum.

„Ég bjó til umgjörð um sögu sem gerist í París og er komin með hugmyndina og karakterana en þarf að geta sest niður og skrifað. Þetta er ofboðslega spennandi.“

Nú kemur Dúkkuverksmiðjan út í byrjun sumars, er það góður tími til að gefa út bók?

„Ég er enn að reyna að átta mig á því. Hún var ekki komin til Forlagsins fyrr en seint í haust og það var ekki tími til að klára hana fyrir jól og ég vildi ekki bíða í ár. Ég tileinkaði mömmu bókina og var svo spennt að sýna fólki hana,“ segir hún og útskýrir bókina betur.

„Mig langaði svo að prófa að fara í þriðju persónu frásögn, en hinar tvær skáldsögur mínar eru sagðar í fyrstu persónu. Mig langaði að skapa nokkra aðalkaraktera, þeirra baksögu og þeirra heim þannig að ég bjó til þorp sem ég kalla Salteyri. Mér fannst fínt að búa til nýjan stað svo ekki væri hægt að hanka mig á að hafa sett bensínstöðina í vitlausa götu. Það er mikið frelsi í því að búa til staðinn. Ég bjó svo til þessa karaktera og vissi að einn þeirra væri í sjálfsleit og mig langaði að fjalla um kærleikann, samheldnina og slúðrið í svona litlum samfélögum. Svo varð til þessi saga sem er ástarsaga en kannski byggð upp eins og glæpasaga þar sem karakter fær sent hótunarbréf en veit ekki hver sendandinn er. Í bókinni er svo verið að fletta ofan af leyndardómnum. Mig langaði að hafa þetta spennusögu líka,“ segir hún.

„Þetta er persónulegasta bókin mín og það eru alveg þættir úr mínu lífi sem ég nota. Mamma greindist með krabbamein fyrir tveimur árum, skömmu áður en ég byrjaði að skrifa og stuttu eftir það hætti ég í löngu sambandi sem endaði mjög illa. Þetta gerist ofan í hvort annað og ég upplifði eirðarleysi og ótta og ég leyfi þessum tilfinningum að birtast í sögunni og sumir karakterar ganga í gegnum svipaða hluti. En um leið reyndi ég hafa bókina fyndna og spennandi,“ segir hún.

„Ég var á erfiðum stað og eftir átta ára sambúð fannst mér öllu vera kippt undan mér. Á sama tíma var ég að takast á við að mamma hafi greinst aftur, sem var auðvitað mikið áfall. Hún hefur það fínt og er mjög aktív, en er með fjórða stigs krabbamein en er með frábærustu lækna í heiminum. Maður verður svo hræddur fyrst en við erum ekki í stöðugum ótta því hún er hér og er hress. Við erum nýkomnar úr mæðgnaferð til Tene og lágum uppi á þaki í sólbaði og horfðum á Elvis-eftirhermur sem er nóg af þar og skemmtum okkur konunglega, og drukkum nóg af Chardonnay.“

Ástin er magnað fyrirbæri

Þú nefnir í tvígang erfið sambandsslit. Ertu óheppin í ástum?

„Ég er alla vega mjög heppin núna og er í rosalega góðu sambandi, en það má segja að það hafi gengið á ýmsu. Það er ógeðslega erfitt og sársaukafullt að ganga í gegnum skilnaði og ég veit ekki hvar ég væri án fjölskyldu minnar þar sem ég fæ allan stuðning og alla ást í heiminum. En sögumaðurinn í Dúkkuverksmiðjunni er með myrkar hugmyndir um ástina og er með stæla. Það var kannski svolítið ég á þeim stað sem ég var á þarna. En í leiðinni varð bókin falleg ástarsaga því það er von og ég er mjög rómantísk. Ást í allri sinni mynd er magnað fyrirbæri,“ segir hún og viðurkennir að hún sé ekki góð í að vera ein.

„Nýi kærastinn heitir Teitur og við kynntumst eins og margir aðrir á stefnumótaforriti. Við smullum saman um leið og við hittumst. Hann er góður og þolinmóður og ég er enn að reyna að skilja hvernig er að vera í sambandi sem er ekki eitrað,“ segir hún og er afar hamingjusöm í dag.

„Ég er með ótrúlega útþrá og langar að upplifa svo margt. Ég tók ákvörðun að eignast ekki börn því ég vil vera frjáls til að geta farið hvert sem er, hvenær sem er. Ég á mikið í systradætrum mínum og elska þær skilyrðislaust þannig að ég fékk þar einhverja útrás fyrir móðurþörfina. Núna á ég ekki einu sinni kött og er því alveg frjáls til að ferðast og sækja um listamannadvalir erlendis. Mig langar að upplifa endalaust og skoða heiminn, þó ég eigi ekki endalausan pening. En svo sé ég fyrir mér heilan dýragarð í ellinni,“ segir Júlía og brosir breitt.