Á fullri ferð í átt að hreinni orku

Um­hverf­is- og orku­stofn­un er ráðgef­andi til um­hverf­is-, orku- og lofts­lags­ráðuneyt­is um mál­efni sem snúa að orku­skipt­um og ork­u­nýtni. Þar er gögn­um safnað um alla orku­fram­leiðslu og notk­un, þeim miðlað og þau greind og spáð fyr­ir um þróun orku­notk­un­ar. Þar koma orku­skipt­in mikið við sögu. Hversu hratt orku­skipt­in raun­ger­ast, hvaða orku­gjaf­ar verða fyr­ir val­inu og hvað get­ur haft áhrif á þá þróun til lengri og skemmri tíma.

Á Íslandi er notk­un jarðefna­eldsneyt­is meiri­hluti sam­fé­lags­los­un­ar sem er á beinni ábyrgð Íslands gagn­vart Par­ís­ar­sam­komu­lag­inu. Því er það lyk­il­verk­efni að draga sem hraðast úr notk­un jarðaefna­eldsneyt­is og vinn­ur Um­hverf­is- og orku­stofn­un að lausn­um í þeim efn­um með ýms­um leiðum. „Við höf­um einnig stuðlað að bættri ork­u­nýtni með ein­greiðslum og styrkj­um til aðila sem ekki eru jafn lán­sam­ir og flest­ir hér á landi sem hafa aðgengi að heitu vatni til hús­hit­un­ar,“ seg­ir Jón Ásgeir Hauk­dal Þor­valds­son, teym­is­stjóri í teymi orku­skipta og ork­u­nýtni hjá Um­hverf­is- og orku­stofn­un.

Fjöl­breytt verk­efni í for­gangi

Spurður um for­gangs­verk­efni og áhersl­ur stofn­un­ar­inn­ar í tengsl­um við orku­skipti og ork­u­nýtni seg­ir Jón að miðlun og grein­ing gagna sé lyk­il­atriði. „Við höf­um bætt nokkuð í grein­ingu og miðlun upp­lýs­inga sem snúa að orku­skipt­um. Þar má sem dæmi nefna Orku­spá sem í nýj­ustu út­gáfu tók sam­an í fyrsta skipti raf­orku­spá, eldsneyt­is­spá og jarðhita­spá. Í spánni er tölu­vert af nýj­ung­um og mikið magn af gögn­um sem áhuga­sam­ir geta kafað ofan í. Mik­il áhersla er lögð á orku­skipti og sviðsmynda­grein­ingu á hvert við stefn­um miðað við ólík­ar for­send­ur. Með aðgengi að gögn­um og grein­ing­um er auðveld­ara að taka upp­lýst­ar ákv­arðanir.“

Stofn­un­in birt­ir einnig mánaðarleg­ar sölu­töl­ur eldsneyt­is, en þau gögn veita mik­il­væg­ar upp­lýs­ing­ar um þróun eldsneyt­is­notk­un­ar og los­un gróður­húsaloft­teg­unda sem næst raun­tíma. „í fyrra birt­um við í fyrsta skipti upp­lýs­ing­ar um mánaðarlega sölu eldsneyt­is. Söluaðilar eldsneyt­is á Íslandi skila mánaðarlega gögn­um til Orku­stofn­un­ar um sölu á eldsneyti og þessi gögn eru upp­færð reglu­lega og að jafnaði birt með tveggja mánaða töf. Áður voru þessi gögn aðeins aðgengi­leg ár­lega,“ seg­ir Jón.

Um­hverf­is- og orku­stofn­un vinn­ur mark­visst að orku­skipt­um og bættri ork­u­nýtni með gagna­öfl­un, grein­ing­um, fræðslu og styrkj­um til fjöl­breyttra verk­efna um allt land. Ljós­mynd/​Aðsend

Orku­skipti í rík­is­bíla­flota

Í nýrri aðgerðaáætl­un í lofts­lags­mál­um er að finna aðgerð sem nefn­ist Full orku­skipti rík­is­flota og sam­gönguþjón­ustu fyr­ir 2030. Til að fylgja eft­ir þess­ari aðgerð hef­ur Um­hverf­is- og orku­stofn­un komið á hvata­kerfi sem veit­ir viður­kenn­ing­ar fyr­ir ár­ang­ur í orku­skipt­um bíla­flota hjá rík­is­stofn­un­um og -fyr­ir­tækj­um. Á árs­fundi Orku­stofn­un­ar 2024 voru fyrstu viður­kenn­ing­ar veitt­ar. Alls fengu 24 stofn­an­ir og fyr­ir­tæki boð um að koma og veita viður­kenn­ing­un­um viðtöku. Næstu viður­kenn­ing­ar verða veitt­ar á lofts­lags­dag­inn 1. októ­ber 2025. Í sam­hengi raf­bíla má líka nefna Korta­sjá fyr­ir hraðhleðslu­stöðvar Á kort­inu eru í dag upp­lýs­ing­ar um yfir þúsund tengla á 176 stöðum á land­inu. Hægt er að setja upp ferð frá A-B og um leið upp­lýs­ing­ar um fjölda tengla og fjar­lægð á milli þeirra á ferðalag­inu.

Bætt ork­u­nýtni grunn­stef í starf­inu

Jón seg­ir einnig að bætt ork­u­nýtni sé ákveðið grunn­stef í starfi teym­is­ins og nefn­ir dæmi: „Orku­set­ur er starf­rækt inn­an Um­hverf­is- og orku­stofn­un­ar og stuðlar að miðlun og fræðslu efn­is til al­menn­ings um orku­skipti og bætta ork­u­nýtni. Á vefsíðu set­urs­ins er hægt að finna ýms­ar reikni­vél­ar fyr­ir hús­hit­un, raf­orku­notk­un, raf­orku­verð, raf­bíla og breytt­ar ferðavenj­ur svo eitt­hvað sé nefnt.“

Annað dæmi er styrk­veit­ing til íbúðar­eig­enda sem nú hafa niður­greidda beina raf­hit­un en vilja taka upp um­hverf­i­s­væna orku­öfl­un eða ráðast í aðgerðir sem leiða til bættr­ar ork­u­nýt­ing­ar við hús­hit­un. „Það er sam­eig­in­legt hags­muna­mál rík­is og not­enda að ná niður kostnaði við raf­hit­un. Hægt er að minnka raf­hit­un með ýmsu móti, meðal ann­ars með varma­dæl­um og viðarkynd­ingu. Frá ár­inu 2022 hafa 339 varma­dæl­ur verið styrkt­ar og við áætl­um að orku­sparnaður vegna þeirra nemi 5,1 GWst ár­lega. Það jafn­gild­ir raf­magns­notk­un 1.695 raf­bíla eða 1.240 meðal­heim­ila á ári hverju.“

Enn annað dæmi um bætta ork­u­nýtni er varma­dælu­væðing Grund­ar­fjarðar sem miðar að því að bæta ork­u­nýt­ingu og draga úr ol­íu­notk­un. Áður notuðu skól­ar, íþrótta­hús og sund­laug olíu til upp­hit­un­ar. „Með styrk frá Orku­sjóði var farið í orku­skipti þar sem sett­ar voru upp varma­dæl­ur. Nýja kerfið not­ar lokað hringrás­ar­kerfi sem dreg­ur veru­lega úr kostnaði og minnk­ar ol­íu­notk­un um 130 þúsund lítra á hverju ári. Verk­efnið sýn­ir hvernig hægt er að nýta nú­tíma­tækni til að bæta orku­ör­yggi og sjálf­bærni í minni sam­fé­lög­um. Álíka verk­efni var unnið fyr­ir þrett­án bæi í Tjör­nes­hreppi.

Síðastliðið sum­ar aug­lýsti Orku­set­ur sam­keppn­is­styrk fyr­ir sól­ar­sell­ur sem all­ir gátu sótt um óháð lög­heim­ili eða starf­semi. Sam­keppn­in var mjög hörð og bár­ust Orku­setri 90 um­sókn­ir en mögu­legt var að styrkja 29 verk­efni. Þau verk­efni sem fengu styrk voru ým­ist utan sam­veitna og/​eða þar sem raf­orku­fram­leiðsla fer fram með dísel­raf­stöðvum,“ seg­ir Jón.

​Jón Ásgeir Hauk­dal Þor­valds­son er teym­is­stjóri í teymi orku­skipta og ork­u­nýtni hjá Um­hverf­is- og orku­stofn­un. Ljós­mynd/​Aðsend

Efl­ing Lofts­lags- og orku­sjóðs

Lofts­lags- og orku­sjóður hef­ur verið stór­auk­inn á und­an­förn­um árum og veit­ir nú um eða yfir millj­arð króna ár­lega til verk­efna sem flýta orku­skipt­um. Árið 2024 voru veitt­ar 1.343 millj­ón­ir króna í al­mennri út­hlut­un sjóðsins og und­ir­bún­ing­ur er haf­inn fyr­ir út­hlut­un árs­ins 2025 sem alla jafna er stærsti viðburður árs­ins. Ávallt er mik­il eft­ir­spurn eft­ir styrkj­um, sem trygg­ir harða sam­keppni.

Sjóður­inn sér einnig um styrki vegna raf­bíla og stend­ur nú fyr­ir út­hlut­un 1.000 millj­óna til leit­ar og nýt­ing­ar jarðhita.

Frek­ari aðgerðir eru í und­ir­bún­ingi, meðal ann­ars sér­stak­ur 160 millj­óna kr. fjár­fest­ing­arstuðning­ur til garðyrkju­bænda vegna orku­sparnaðar í gróður­hús­um, og styrk­ir fyr­ir kaup á hrein­orku vöru- og hóp­ferðabíl­um. Einnig verður brátt aug­lýst eft­ir um­sókn­um um styrki til kaupa á nytja­hjól­um sem eru sér­stak­lega hönnuð til að flytja far­ang­ur og/​eða farþega og geta komið í stað einka­bíls við dag­leg­ar sam­göng­ur, en önn­ur reiðhjól falla ekki und­ir þessa styrki.

Jón seg­ir að starfs­vett­vang­ur sinn sé afar áhuga­verður og gam­an að vinna á þess­um miklu umbreyt­ing­ar­tím­um. „Sumt breyt­ist hratt og annað ekki eins og maður hefði viljað. Við höld­um áfram að hreyfa við hlut­um, upp­lýsa um stöðuna og styðja við góð verk­efni.“

• Blogga um frétt