Harðort opið bréf frá Finni í Stóru

Finn­ur Harðar­son, land­eig­andi og leigutaki að Stóru Laxá hef­ur sent Sporðaköst­um opið bréf til birt­ing­ar, í kjöl­far aðal­fund­ar í Veiðifé­lagi Árnes­inga. Bréfið er birt hér í fullri lengd. Það er ný­mæli að Sporðaköst fái grein­ar til birt­ing­ar, og við bregðumst að sjálf­sögðu vel við slík­um er­ind­um. Feitletr­an­ir er höf­und­ar.

Opið bréf til veiðirétt­ar­hafa í Veiðifé­lagi Árnes­inga – og allra sem nenna að opna aug­un.

Stóra-Laxá er ekki bara laxveiðiá. Hún er hluti af nátt­úruarfi Íslend­inga, speg­il­mynd óspilltr­ar feg­urðar og grund­völl­ur sam­fé­lags sem hef­ur í gegn­um kyn­slóðir miðlað virðingu fyr­ir villt­um laxa­stofn­um. Áin hef­ur laðað til sín veiðimenn hvaðanæva að úr heim­in­um – ekki aðeins vegna stærðar fisks­ins, held­ur vegna and­rúms­lofts, um­hverf­is og sögu. Hún er einnig und­ir­staða mik­ils vís­inda­starfs, sjálf­bærr­ar nýt­ing­ar og sam­fé­lags­legr­ar ábyrgðar. Stofn­inn í Stóru-Laxá er stór og sterk­ur og virðist þola mikið viðnám en aðrir hlut­ar vatna­kerf­is­ins eru að hruni komn­ir, sér­stak­lega ferskvats­nárn­ar, Sogið, Brúará og Litla Laxá sem voru eft­ir­sótt stór­laxa­veiðisvæði en eru í dag hrygðin ein.

Á hinn bóg­inn hef­ur Veiðifé­lag Árnes­inga (VÁ) gegnt mik­il­vægu hlut­verki frá stofn­un – sem sam­eig­in­leg­ur vett­vang­ur veiðirétt­ar­hafa til að tryggja vernd­un og ábyrga nýt­ingu vatna­kerfa í Árnes­sýslu. Fé­lagið á að vinna í þágu allra rétt­hafa, með gegn­sæi, fag­mennsku og sam­vinnu að leiðarljósi. En í seinni tíð hef­ur eitt­hvað gerst. Eitt­hvað bognað. Eitt­hvað brostið.

Í kjöl­far aðal­fund­ar VÁ hinn 27. mars 2025 – fund­ar sem verður seint tal­inn til fyr­ir­mynd­ar og formaður fór með enda­lausa vit­leysu í ræðu sinni – er ekki leng­ur hægt að þegja. Við sem höf­um lagt okk­ar af mörk­um í vernd­un Stóru-Laxár og framtíð henn­ar sem hef­ur áhrif til góðs fyr­ir allt vatna­kerfi VÁ get­um ekki leng­ur horft upp á sí­end­ur­tekna van­v­irðingu, leynd­ar­hyggju, valdníðslu og fjár­hags­legt ógegn­sæi.

Við birt­um því eft­ir­far­andi punkta í opnu bréfi. Ekki til að ergja – held­ur til að vekja. Ekki til að sundra – held­ur til að byggja upp á ný og loks losa þetta fal­lega vatna­kerfi úr viðjum forn­ald­ar­hugs­un­ar og leyni­makks.

Ólög­leg fisk­rækt – eða bara fiska­búr í fel­um?

Það er orðin hefð hjá stjórn VÁ að stunda fisk­rækt í Tungu­felli og Lax­eyri án rekstr­ar­leyf­is. Þetta er ekki einu sinni laumu­legt leng­ur – sjá sjálf á vef MAST (htt­ps://​www.mast.is/​is/​maela­bord-fisk­eld­is/​rekstr­ar­leyfi-og-eft­ir­lits­skyrsl­ur). Hvernig hef­ur þessi starf­semi lifað árum sam­an – nema með viljaðri þögn?

Fé­lag­ar - hvar er pen­ing­ur­inn?

Stjórn VÁ fékk styrk frá Fiski­stofu upp á 2,7 milj­ón­ir til rann­sókna í Sog­inu og Stóru Laxá. En Stóra Laxá fékk ná­kvæm­lega… núll krón­ur. Öll fiski­rækt var bönnuð í Stóru-Laxá á aðal­fundi í fyrra en stjórn seg­ist hafa sagt Fiski­stofu að verk­efn­inu væri frestað. Stóra -Laxá sótti um styrk í Fiski­rækt­ar­sjóð fyrra til að bæta aðgengi við ána en fékk ekk­ert. Stjórn­ar­maður í VÁ sit­ur í stjórn sjóðsins. Önnur sam­bæri­leg verk­efni fengu styrk. Eng­in skýrsla. Eng­in yf­ir­lit. Bara svör á borð við „við skoðum það síðar“. Ein­hver mundi kalla þetta fjár­svik.

Veiðieft­ir­lit í skugga leyni­makks?

Formaður VÁ, Jör­und­ur Gauks­son, neit­ar að veita upp­lýs­ing­ar um hvað farið hef­ur í veiðieft­ir­lit – sem kost­ar millj­ón­ir á ári. Fiski­stofa seg­ir að það sé VÁ sem ráði þessu al­farið. Jör­und­ur seg­ir bara: „Spyrðu ein­hvern ann­an.“ Hver ber ábyrgð?

Aðal­fund­ur eða sirk­us?

Aðal­fund­ur VÁ 27. mars var ólög­leg­ur. Er­indi frá Stóru Laxár- og Tungufljóts­deild­um voru ein­fald­lega hundsuð. Rit­ari fund­ar­ins hvarf á miðjum fundi og ann­ar tók við með blý­ant og glósu­bók. Laga­heim­ild­ir? Eng­ar. Fag­mennska? Ekki séð.

Bréfa­skrif og skæt­ing­ur til nefnda – er þetta hlut­verk for­manns? Jör­und­ur Gauks­son virðist heltek­inn af því að klekkja á und­ir­rituðum fyr­ir að fylgj­ast með lög­bund­inni veiði. Á meðan er hann í sam­bandi við yf­ir­völd með bréf­um sem eru full af til­hæfu­laus­um ásök­un­um og ósann­ind­um. Er hlut­verk for­manns að vernda alla veiðirétt­ar­hafa – eða aðeins fé­laga sína?

Mal­ar­nám

VÁ hef­ur ít­rekað verið bent á ólög­legt mal­ar­nám í Litlu-Laxá sem hef­ur viðgeng­ist í ára­tugi en ekk­ert verið gert eða kært. Mal­ar­nám í Dalsá, möl notuð til að lag­færa veg í Tungu­fells­dal. Ekk­ert gert í mál­inu. Ólög­leg­um seiðum sleppt í sömu á í þúsunda tali með samþykki VÁ.

Eld­islax­ar, lög­reglukær­ur og und­ar­leg­ar áhersl­ur

Árið 2023 var allt veiðifólk hvatt til að fylgj­ast með eld­islöx­um til 15. nóv­em­ber – en formaður VÁ vildi ekk­ert með það hafa. Hann kaus þess í stað að kæra und­ir­ritaðan. Lands­sam­band Veiðifé­laga staðfesti rétt okk­ar. VÁ virðist ætla að hlífa eld­islax­in­um – og fórna villt­um stofn­um.

Gef­ast upp - fé­lag í herkví

Fé­lag­ar okk­ar í bergvatns­án­um í vatna­kerf­inu eru hætt­ir að mæta á fundi fé­lags­ins þrátt fyr­ir yf­ir­lýst­ar skoðanir sín­ar á starfsaðferðum og for­manni fé­lags­ins. Neta­menn, Hvítár­menn og neðri hluti ár­kerf­is­ins þar sem ástand er einna verst, standa ávallt sam­an með sitt at­kvæðamagn, hafa ávallt und­ir­tök­in, all­ar ákv­arðanir fyr­ir­fram ákveðnar af for­manni fé­lags­ins og fylg­is­mönn­um sem virðast skeyta engu um vá­lega stöðu okk­ar villta laxa­stofns sem drepst í net­un­um þeirra en virðist hætt­ur að hrygna hjá þeim.

Og svo töl­urn­ar – sem segja allt

Stóra Laxá hef­ur greitt nær helm­ing rekstr­ar VÁ und­an­far­in ár. Samt fær hún enga virðingu, enga inn­sýn en aðeins hnýt­ing­ar og höfn­un. Á sama tíma hef­ur hún fjár­fest síðastliðin 3 ár:

· 14 millj­ón­ir í vís­indastarf

· 12 millj­ón­ir í neta­upp­kaup

· 60 millj­ón­ir í veiðislóðagerð

· 250 millj­ón­ir í nýju veiðihúsi

· 30 millj­ón­ir í viðgerðum og stækk­un á eldri hús­um

· …sam­tals yfir 360 millj­ón­ir án þeirra far­ar­tækja sem blotnuðu

VÁ velti 6 millj­ón­um árið 2024 (án styrks­ins sem við átt­um rétt á hluta í). Þetta er ekki líkt fé­lagi – þetta er lík­ara gervi­stofn­un í and­arslitr­um.

Það er stutt í að lax­inn lendi á vál­ista ICES, en samt veiða net­in á fullu og mikið um dráp er á neðri hluta svæðis­ins og í Hvítá þar sem seiðatöl­ur eru einna verst­ar, veiðiálag mikið

og lítið um hrygn­ingu. Við erum að greiða fyr­ir neta­upp­kaup neðar á svæðinu og á Græn­landi, samt erum við vond og ekki virt viðlits. Þessu ber að linna og VÁ virðist vera forn­ald­ar­fyr­ir­bæri sem neta­bænd­ur stýra eins og sást á síðasta aðal­fundi. Lög­in virðast ekki ná jafnt yfir alla sam­an­ber stöðuna í Hvítá í Borg­ar­f­irði þar sem sátt rík­ir um til­hög­un veiða og hver deild/​fé­lag vinn­ur í sínu lagi að upp­bygg­ing­ar­starfi. Þetta fyr­ir­komu­lag í kring­um VÁ virk­ar ekki!

Niðurstaða?

VÁ er ekki leng­ur lýðræðis­legt fé­lag í þjón­ustu allra veiðirétt­ar­hafa. Það er í hönd­um klíku sem virðist vilja viðhalda göml­um völd­um með leynd, þögg­un og fjár­sóun, völd sem ganga í erfðir en skráður for­ráðamaður VÁ lést fyr­ir 20 árum. Þetta verður ekki liðið leng­ur. Við mun­um eft­ir at­vik­um vekja at­hygli á stöðu mála og í öðrum til­vik­um kæra til rétt­mætra yf­ir­valda.

Nú þarf breyt­ing­ar. Nú þarf upp­stokk­un. Nú þarf að koma rétt­in­um í hend­ur þeirra sem raun­veru­lega unna viltu laxa­stofn­un­um okk­ar.

Virðing­ar­fyllst,

F.h. leigu­taka Stóru-Laxár og veiðirétt­ar­hafi

Finn­ur B. Harðar­son

• Blogga um frétt

Sein­ustu hundraðkall­ar sum­ars­ins