Svartnætti blasir við í Skotlandi

Íslensk­ir veiðimenn sem stundað hafa laxveiði í Skotlandi ára­tug­um sam­an segj­ast miður sín yfir þeirri stöðu sem þar er að raun­ger­ast. Har­ald­ur Ei­ríks­son og Árni Bald­urs­son hafa báðir veitt fjöl­marg­ar laxveiðiár þar í landi, ára­tug­um sam­an og er það sam­dóma álit þeirra að oft hafi ástandið verið erfitt síðari ár en nú keyri um þver­bak.

Sporðaköst fluttu frétt­ir af því í vet­ur að út­litið væri mögu­lega betra á fyrstu vik­um veiðitím­ans. Nú er besti tím­inn runn­inn upp, þegar kem­ur að vor­laxi eða hinum rómuðu „sprin­ger­um.“ Veiðin er nán­ast eng­in. Dee og Spey, þessi forn­frægu nöfn virðast nán­ast fisk­laus­ar. Vissu­lega eru þess­ar ár að glíma við vatns­leysi en þá á móti ættu neðstu svæðin að njóta þess að fisk­ur væri að bunkast upp. Þegar Har­ald­ur Ei­ríks­son var að stund Dee af krafti, frá því rétt fyr­ir alda­mót og fram til 2010 þá var fyrsta vik­an í maí að skila í kring­um 350 löx­um. Vissu­lega á marg­ar stang­ir en það var tölu­vert mikið af vor­laxi að ganga. Vik­an sem nú er að líða skilaði tveim­ur löx­um úr Dee. Auk þess voru bókaðir tveir sjó­birt­ing­ar. Ann­ar þrjú pund og hinn eitt pund. 

Dee fyr­ir nokkr­um dög­um. Vatns­leysið leyn­ir sér ekki. Veiðin þar hef­ur verið mjög lé­leg í maí, sem hér áður fyrr var tal­inn besti tím­inn fyr­ir vor­lax. Nú sést hann varla. Har­ald­ur Ei­ríks­son er hér að veiða hina forn­frægu á. Ljós­mynd/​Har­ald­ur Ei­ríks­son

Þurrk­ar og fisk­leysi

„Skot­land er vatns­laust. Árnar eru orðnar ótrú­lega vatns­litl­ar. Það ætti samt ekki að hafa áhrif á Tweed og Tay, en þar er held­ur ekk­ert að veiðast. Veiði var víða góð yfir sum­arið í fyrra í Skotlandi þegar sum­ar­lax­inn mætti og maður var að vona að það myndi skila sér í fleiri vor­löx­um. Það virðist ekki vera raun­in. Ég er bú­inn að vera mikið í Skotlandi í vet­ur og vor og kom­inn með tvo laxa. Ég hef heyrt af mörg­um öfl­ug­um veiðimönn­um bæði heima­mönn­um og líka Íslend­ing­um sem hafa verið að veiða og mik­ill meiri­hluti ekki fengið fisk. Kannski verið að koma einn lax í allri grúbbunni eða eng­inn,“ sagði Árni Bald­urs­son í sam­tali við Sporðaköst.

Hann vill samt ekki af­skrifa Skot­land, eins og hann signdi yfir Nor­eg í fyrra. Hann vill bíða og sjá hvað sum­ar­lax­inn ger­ir. En hann seg­ir al­veg klárt að komi ekki rign­ing þá verði þetta áfram erfitt. „Fyr­ir utan ósinn á mörg­um þess­um ám eru svo sela­hjarðir og há­hyrn­ing­ar sem vakta þetta. Ef lax­inn treyst­ir sér ekki til að ganga upp er hann bara ét­inn. Það er eins og í Dee, þar eru átta sel­ir sem eiga bara heima orðið í ánni og éta í henni allt árið. Þeir éta vor­fisk­inn og svo hrygn­ing­ar­fisk­inn og hoplax­inn þegar líður á vet­ur. Stjórn­völd hafa eng­an skiln­ing á þessu og sel­ur­inn er áfram friðaður. Það er eins og Robert vin­ur minn og leiðsögumaður í Dee, sam­fellt frá 1976 seg­ir. „Dee er ekki leng­ur heim­ili lax­ins. Hún er orðin heim­ili sels­ins.“  Þetta er ótrú­lega sorg­legt að horfa upp á.“

Fé­lags­skap­ur­inn er góður, en hann virðist vera það eina sem er í boði í dag. Hér er Árni með Char­les Pe­ar­son og Geor­ge syni hans en þeir þrjú svæði við Dee. Lengst til hægri er svo Robert Harper sem er hætta eft­ir hálfa öld sem leiðsögumaður. Ljós­mynd/Á​rni Bald­urs­son

„Ekki svip­ur hjá sjón“

Har­ald­ur Ei­ríks­son er ann­ar þaul­reynd­ur veiðimaður og Skot­lands­vin­ur. „Ég hef mikl­ar áhyggj­ur af þessu og í fyrsta skipti heyri ég að menn velta al­var­lega fyr­ir sér hvað sé hægt að gera. Hvort mögu­lega eigi að loka á ein­hver svæði. Þetta hef­ur verið svo mikið niður á við. Fyrst hurfu haust­göng­urn­ar fyr­ir ára­tug eða svo. Nú virðist vor­lax­inn vera að syngja sitt síðasta. Sum­ar­lax­inn var ágæt­ur í fyrra en því miður er Skot­land ekki orðið svip­ur hjá sjón,“ upp­lýsti Har­ald­ur í sam­tali við Sporðaköst.

Hann lenti í öm­ur­legri lífs­reynslu fyr­ir nokkr­um dög­um þegar hann var að veiða ána Find­horn í skosku Hálönd­un­um. Það var vissu­lega tölu­vert fiski. Halli mætti á svæðið og sá fiska fyrsta morg­un­inn og í sum­um hylj­um var tölu­vert af fiski. Bolt­ar inn­an um. Fisk­ar allt upp í 25 pund, giskaði hann á. Svo gerðist það sem hef­ur gerst und­an­far­in ár í maí í Find­horn. Bráðdrep­andi sveppa­sýk­ing gýs upp. Sýk­ing­in hef­ur verið greind og ber nafnið Saprolegnia. Fyrsta morg­un­inn setti Halli í lax á hitch og missti. Hann sá nokkra fiska með hvít­ar skell­ur og dag­inn eft­ir þegar hann fór á nýtt svæði blasti hryggðarmynd­in við. „Það voru dauðir fisk­ar á botn­in­um. Þetta hef­ur gerst núna í nokk­ur ár í röð að um mánaðamót­in apríl maí þá gýs upp sveppa­sýk­ing. Þetta virðist vera staðbundið í Find­horn og sem dæmi þá tóku leiðsögu­menn­irn­ir fjög­ur hundruð dauða laxa upp úr ánni á þess­um tíma, vorið 2022,“ greindi Halli frá og seg­ir að menn hafi al­ger­lega verið miður sín. „Menn voru bara með tár­in í aug­un­um.

Áin Find­horn í Hálönd­um Skot­lands. Fyr­ir miðri mynd glitt­ir í brún­an lit. Það er dauður stór­lax sem varð sveppa­sýk­ing­unni að bráð. Halli gisk­ar á að þetta sé fisk­ur yfir meter að lengd. Hann pakkaði sam­an. Ljós­mynd/​Har­ald­ur Ei­ríks­son

Minn­ir á „Last of us“

Ég hætti að veiða og var að fara í beinu fram­haldi í Dee. Ég vildi enga sénsa taka og henti vöðlun­um sem ég var í og sótt­hreinsaði rest­ina af veiðidót­inu þannig að sumu þurfti ég að henda.“ Hann veiddi sum­sé bara fyrsta morg­un­inn af þriggja daga veiði. Sveppa­sýk­ing­in í Find­horn er mik­il ráðgáta. Áin er eins af­skekkt og verið get­ur í Skotlandi nú­tím­ans. Fjarri þétt­býl­is­stöðum. Ein­hverj­ar aðstæður mynd­ast sem gera það að verk­um að þessi sveppa­sýk­ing bloss­ar upp og hún er bráðdrep­andi. Minn­ir of­ur­lítið á hina vin­sælu sjón­varpsþáttaseríu „Last of us“ en bara und­ir yf­ir­borði. Eins og gef­ur að skilja er allt kapp lagt á að finna út hvað veld­ur þess­um hörm­ung­um. Sýk­ing­in Saprolegnia leggst einkum á hrygn­ur, en það er ein­mitt uppistaðan af hinum snemm­gengna vor­fiski. Halli seg­ir það mál manna að sýk­ing­in hafi lík­ast til stökk­breyst og það valdi hinum mikla og snögga dauða lax­ins. En hvaða aðstæður í nátt­úr­unni eða líf­rík­inu valda þessu er enn hul­in ráðgáta.

150 dag­ar til að fá einn lax

Dee var eins og fyrr seg­ir ekki upp á marga fiska hjá Halla. Þessi ein­hver besta vika vor­veiðinn­ar gaf ein­ung­is tvo laxa. Árni Bald­urs­son er ekki al­veg til­bú­inn að signa yfir Skot­land, eins og hann gerði með Nor­eg í fyrra. „Vissu­lega er þetta sorg­leg staða. Ég er með svæði á leigu í Dee og það pant­ar eng­inn leng­ur vor­veiðileyfi, frá fe­brú­ar og fram í júní. Þetta var mjög eft­ir­sótt­ur tími en í dag spyr eng­inn eft­ir leyf­um á þess­um tíma. Staðan er líka þannig að ef þú ætl­ar að vera ör­ugg­ur með vor­lax í Dee þarftu að veiða í 150 daga í röð. Þá færðu einn.“ Árni Bald­urs­son er til­bú­inn til að stökkva af stað aft­ur til Skot­lands en ekki nema það rigni. „Ef ekki rign­ir þá hef­ur þetta ekk­ert upp á sig. Þá fer ég til Kan­ada eft­ir vor­veiðina hér heima og verð þar. Það er enn lax í nyrstu byggðunum á Labra­dor og þar í kring, þar sem eng­inn maður býr.“

Vatns­leysi var ekki að hrjá Find­horn og þar var tölu­vert af fiski. Sveppa­sýk­ing­in Saprolegnia hef­ur hins veg­ar herjað á þessa fal­legu á og valdið mikl­um skaða á vor­in. Ljós­mynd/​Har­ald­ur Ei­ríks­son

Þessi breyt­ing í Skotlandi er ekki að hjálpa ís­lensk­um veiðileyf­a­söl­um. Bret­ar sem hafa komið til Íslands veiddu mikið í Skotlandi í vor­veiðinni og haust­göng­un­um. Nú virðist skásti tím­inn í Skotlandi al­farið vera blá­sum­arið eða júlí, ág­úst og sept­em­ber. Þá þurfa menn að velja á milli. Hætt er við að fleiri og fleiri bresk­ir veiðimenn horfi til heima­haga þegar að val­inu kem­ur.

Markaður­inn fros­inn

Bæði Árni og Har­ald­ur eru sam­mála um að veiðileyf­a­markaður­inn á Íslandi sér mjög erfiður. Jafn­vel botn­fros­inn. „Ég tel mig vel tengd­an í breska veiðiheim­inn. Ég á eitt laust holl í Kjós­inni í sum­ar en það óvenju­lega í dag er að sím­inn hef­ur ekki hringt núna í mánuð. Eng­ar fyr­ir­spurn­ir eða tölvu­póst­ar. Bara þögn,“ upp­lýs­ir Har­ald­ur sem er leigutaki Laxár í Kjós.

Árni Bald­urs­son tek­ur í sama streng. „Eng­ar fyr­ir­spurn­ir. Það er bara svo­leiðis. Ég held að mikið kreppi að í sum­ar hjá mörg­um. Það eru helst ein­yrkjarn­ir sem geta staðið svona ástand af sér. Þeir sem eru stór­ir og með marg­ar ár und­ir geta hæg­lega lent í vand­ræðum,“ ótt­ast Árni.

Vegg­irn­ir geyma ljós­mynd­ir og þær mynd­ir fanga tím­ann sem var í mörg­um skosk­um ám. Sá tími virðist því miður vera liðinn. Ljós­mynd/Á​rni Bald­urs­son

Trump og blauta tusk­an

Sporðaköst hafa séð tölvu­pósta frá er­lend­um söluaðilum á laxveiði og þar er mikið af laus­um veiðileyf­um í boði. Á besta tíma. Þetta fer ekki hátt í umræðunni, en ein birt­ing­ar­mynd­in er Langá. Vefsal­an þar sýn­ir að mikið fram­boð er enn af veiðileyf­um þar. Og aft­ur. Á besta tíma. Rifjast nú upp orð sem bresk­ur stór­tæk­ur veiðileyf­a­sali sagði við Sporðaköst sum­arið 2023. „Næsta ár verður verður erfitt fyr­ir ykk­ur en þið fáið blautu tusk­una í and­litið 2025,“ sagði hann al­var­leg­ur í bragði. Hann fór ekki nán­ar út í hvað hann hefði fyr­ir sér í þessu. En það skyldi þó ekki vera að blauta tusk­an sé á leiðinni?

Báðir þess­ir reyndu veiðileyf­a­sal­ar, til ára­tuga hafa áhyggj­ur. Eft­ir að valdatíð Trumps hófst í Banda­ríkj­un­um hef­ur óvissa í heims­mál­um auk­ist. Hluta­bréfa­markaðir sveifl­ast mikið. Óvissa, sér­stak­lega efna­hags­leg hef­ur bein áhrif á sölu veiðileyfa. „Já. Öll þessi skelfi­legu stríð eru líka að auka á óviss­una. Það læðist stund­um að mér sú hugs­un að við séum síðasta kyn­slóðin sem nýt­ur þess að veiða lax í ósnort­inni nátt­úru. Ég ýti henni alltaf frá mér en það eru ónot í hnakk­an­um á mér. Ég verð að viður­kenna það. Það er al­veg sama hvert er litið. Nor­eg­ur í gríðarlegri óvissu og vin­ir mín­ir í Rússlandi segja mér að veiðin á Kóla­skaga hafi verið niður um sjö­tíu pró­sent í fyrra. Sjö­tíu pró­sent,“ upp­lýs­ir Árni.

• Blogga um frétt

Sein­ustu hundraðkall­ar sum­ars­ins